Phóng to

Tác giả Nguyễn Trung - Ảnh: Việt Dũng

Thông qua câu chuyện một gia đình bị xé ra làm hai trong hai cuộc kháng chiến, cùng với các mối quan hệ mọi chiều cạnh trong xã hội, tác giả đề cập khá nhiều vấn đề, thể hiện qua nhiều mẫu hình nhân vật khác nhau, diễn tiến trong những hoàn cảnh khác nhau để vẽ nên một bức tranh toàn cảnh, màu sắc nhiều khi đối chọi nhau bật thành những tiếng va đập chát chúa của xã hội VN thời hậu chiến.

Trong đó, bên cạnh những mặt tích cực đầy hứa hẹn, nảy sinh không ít bất cập và tiêu cực, trước hết là “tệ nạn tham nhũng. Sự bóc lột này lớn hơn hàng trăm lần, hàng nghìn lần, hàng nhiều nghìn lần so với sự bóc lột thặng dư giá trị còn đang tồn tại trong xã hội nước ta...”.

Phạm Trung Nghĩa, một nhân vật chính yếu trong tác phẩm, vốn là một đảng viên tận tụy với sự nghiệp của Đảng, của dân tộc, một thương binh dày dạn trên chiến trường, nhìn nhận đất nước mình trong cái thế giới hôm nay, có lúc đã phải xót xa thốt lên: “30 năm xây dựng rồi mà vẫn chưa bước ra khỏi nhóm quốc gia nghèo nhất thế giới! Vẫn còn là một quốc gia lạc hậu!...”.

Còn lớp con cháu của anh ta thì đau đáu nỗi lo: “...Chẳng lẽ đã giành lại đất nước rồi, bây giờ lại chịu để mất nước vào cái kiếp nô lệ của nghèo hèn và lệ thuộc?...”. Đấy cũng là câu hỏi mỗi người Việt ta phải tự hỏi chính mình, để thức tỉnh, để cùng nhau chống lại mọi thứ tệ nạn - và cả tệ trạng, để đưa đất nước ta lên một tầm cao mới...

Phóng to Đây là lần đầu tiên xuất hiện trên văn đàn VN một cuốn tiểu thuyết (bốn tập), có độ dày gần 2.000 trang, về các vấn đề hiện hữu trong xã hội ta. Nội dung tiểu thuyết trải rộng trong một không gian từ VN sang đến Hoa Kỳ, với một chiều dài thời gian từ khi giải phóng và thống nhất đất nước rồi xuyên suốt gần hai thập kỷ đầu tiên của công cuộc đổi mới. Kể từ ngày đổi mới, gần 20 năm trôi qua, đây là tác phẩm văn học đầu tiên thể hiện bao quát được nội dung này.

Làm gì? Làm như thế nào chặt đứt vĩnh viễn các vòng xoáy của quán tính lịch sử? Làm gì? Làm thế nào để tận dụng được thời cơ có một không hai này kể từ ngày dựng nước? Trong Dòng đời, những câu hỏi ấy lúc âm thầm len lỏi trong tâm tư các nhân vật chính diện, lúc nổ ra dữ dội giữa những dòng suy nghĩ trái chiều...

Trước biết bao nhiêu vướng mắc như thế, ở trong quá khứ của dân tộc, rồi trong bối cảnh đầy ắp những sự kiện công phạt nhau dữ dội của cái thế giới hiện tại, tác giả cố gắng có một cái nhìn toàn diện, tổng hợp, nhưng không thể nào mô tả hết các sự kiện nên đành tìm cách thể hiện qua những đối thoại - như một cưỡng ép văn chương - để không chối bỏ trách nhiệm của người cầm bút. Chính vì lý do này, nên chăng thể tất cho tác giả về sự cưỡng ép này?...

Có rất nhiều vấn đề người đọc phải tự chắt lọc lấy, tự giải đáp lấy..., một thứ lao động khổ sai khi phải đọc cả bốn tập của Dòng đời. Nếu như chưa tạo ra ngay được sự đóng góp thiết thực nào chuyển đổi xã hội để đưa đất nước lên một tầm cao mới, thì Dòng đời với sức nặng của nó - về mặt tri thức và cả ý thức - cũng ghi được một dấu ấn sâu đậm, lay động lòng người bằng những suy nghĩ chân thành, điều mà văn học hiện đại của chúng ta hiếm có một tác phẩm nào mang một hoài bão lớn như vậy, cũng chưa thấy có tác giả nào dám cả gan đưa ra một cái nhìn toàn diện cuộc sống đương đại với tâm huyết và ý thức trách nhiệm lớn lao như thế, kể cả những câu hỏi phía trước mà tất cả chúng ta đang phải cùng nhau tìm câu trả lời...

Một nhân vật trong tác phẩm nói: “Dù ở con người nào thì sự chân thật bao giờ cũng có cái mãnh liệt riêng của nó!”. Tác giả tin vào sự chân thật mãnh liệt ấy của con người. Cùng với tác giả, chúng ta mong muốn chính sự mãnh liệt ấy được thức tỉnh và hun đúc nên hào khí mới của dân tộc.

* Bài viết trích trong “Vài suy nghĩ về tiểu thuyết Dòng đời”, tựa do Tuổi Trẻ tạm đặt. Sách do NXB Văn Nghệ phát hành.