Phóng to

Hoàng Quốc Tuấn

Sinh năm 1958 tại Sài Gòn. Năm 1998 được phong tước hiệu nghệ sĩ nhiếp ảnh VN xuất sắc. Năm 2003 được phong tước hiệu nghệ sĩ nhiếp ảnh thế giới xuất sắc (E. FIAP). Năm 2009 được phong tước hiệu nghệ sĩ nhiếp ảnh bậc thầy (Master FIAP). Nhân sự kiện này, Tuổi Trẻ xin giới thiệu một số tác phẩm tiêu biểu của anh.

1 Hoàng Quốc Tuấn bảo rằng đây là điều cả đời ông không dám mơ (mặc dù ông là người có tật hễ ngủ là mơ), bởi ông biết xung quanh còn nhiều đồng nghiệp tài năng. Nhưng rõ ràng đây không phải là một cuộc rong chơi may mắn. Để có bộ ảnh gồm 20 tấm gửi đi tham gia cuộc tuyển lựa hằng năm của FIAP, Hoàng Quốc Tuấn đã làm việc miệt mài suốt chín năm ròng. Bắt đầu từ bức ảnh Cái chết hai lần (chụp năm 2001) mô tả hình ảnh một con cá chỉ còn trơ những chiếc xương đang trôi trên mặt biển đầy tạp chất. Bức ảnh này mang lại cho Hoàng Quốc Tuấn giải Nhà nhiếp ảnh xuất sắc Việt Nam (E.VAPA) do Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh VN(VAPA) tổ chức năm 2001.

Tác phẩm đoạt giải là một niềm vui, nhưng từ đó lại gợi bao băn khoăn trăn trở về những vấn nạn đời sống, cụ thể ở đây là sự hủy hoại môi trường. Thế là Hoàng Quốc Tuấn ấp ủ thực hiện một bộ ảnh với tên gọi Sự trăn trở của môi trường.

2 Kiếm một cái khay hình vuông rồi đổ vào đó sơn nước trộn lẫn với bột màu, tùy theo cảm trạng và ý tưởng thể hiện mà những sắc màu biến đổi với những hình thù khác nhau. Nhưng khay màu chỉ mới là một đạo cụ làm nền, những gì xuất hiện trên cái nền vuông (biểu trưng cho sự tù đọng, bao vây tứ phía) mới là quan trọng.

Trên một nền màu đen cuộn xoáy trông như dòng nước dữ, những thân gỗ trôi bập bềnh (Rừng còn đâu); một tổ trứng chim bám víu trên mẩu cây khô đang trôi dạt giữa dòng nước (Bấp bênh); mặt nước đen sủi bọt, trên đó rơi vãi mấy chiếc lông chim tả tơi (Nước chết)...

Mỗi bức ảnh của Hoàng Quốc Tuấn như là một câu chuyện thời sự về môi trường hôm nay. Nhìn những bức ảnh như những trò sắp đặt giản đơn, nhưng hỏi ra mới thấy sự lao tâm khổ tứ của người nghệ sĩ. Hoàng Quốc Tuấn nói rằng mình rất hay nằm mơ, và khi thực hiện bộ ảnh này ông thường có những giấc mơ dữ về môi trường. Khi tỉnh dậy lại hí hoáy viết ghi chú, sau đó lo chuẩn bị đạo cụ, vật liệu để thể hiện ý tưởng rồi bấm máy thật nhanh trong khoảng 15-30 phút, vì để lâu hơn nền màu sẽ biến dạng.

Phóng to

Lời cảnh báo số 1 của nghệ sĩ Hoàng Quốc Tuấn nóng hổi tính thời sự về những dòng sông hủy diệt sự sống

3 “Lấy ánh sáng từ cửa sổ rọi vào. Chiều cao đặt máy ảnh là trên dưới 2m, chụp thẳng góc xuống mặt đất. Máy ảnh gắn kính lọc Polarizing (PL) để khử đi độ phản chiếu của sơn dầu”... Đó là những chi tiết kỹ thuật dường như không có gì cao siêu hay phức tạp.

“Nhưng pha màu là cả một nghệ thuật, đâu phải sự ngẫu hứng”. Trả lời cho câu hỏi này, Hoàng Quốc Tuấn vắn tắt một phần cuộc đời có liên quan. Lúc còn trẻ, khoảng 16-17 tuổi, Hoàng Quốc Tuấn đã đam mê hội họa, anh học nghề từ một người anh bà con. Lúc đó bao nhiêu cái cửa chuồng gà của mẹ đều bị Hoàng Quốc Tuấn tháo lấy gỗ đóng khung căng vải bố lên vẽ. Khi học Đại học Sư phạm TP.HCM, công việc làm thêm của Hoàng Quốc Tuấn là vẽ tranh truyền thần và sơn dầu “ký gửi” ở mấy tiệm tranh trên đường Đồng Khởi. Khoảng thời gian từ 1978-1980, Hoàng Quốc Tuấn là giáo viên tình nguyện ở Bình Long (Bình Phước).

Là thầy giáo dạy văn, lại tham gia phụ trách Đội nên Hoàng Quốc Tuấn cầm máy ảnh vừa để phục vụ công tác nhà trường vừa kiếm thêm tiền trang trải. Sau đó do bị bệnh phổi, Hoàng Quốc Tuấn trở về thành phố và chuyển sang sống bằng nghề chụp ảnh đến nay. Bên cạnh việc chụp ảnh mưu sinh, Hoàng Quốc Tuấn luôn dành thời gian, sự đầu tư cho nghệ thuật. Khởi đầu với những tác phẩm tả thực, ông chuyển dần qua xu hướng sáng tạo ý tưởng.

Phóng to

Cá lớn, cá bé. Các bạn có biết trong ảnh có bao nhiêu con cá không? (năm con đấy!). Màu lam tượng trưng cho biển, màu đỏ thể hiện sự chết chóc. Cá lớn, cá bé thể hiện sự sinh tồn trong thiên nhiên thật khốc liệt

Với bộ ảnh Sự trăn trở của môi trường, có thể thấy đó là kết quả sau nhiều năm lao động vất vả của Hoàng Quốc Tuấn. Mỗi tác phẩm là một kết hợp giữa nhiếp ảnh và hội họa, trong đó có nhiều thao tác như chuẩn bị đạo cụ, sắp đặt và có cả sự hỗ trợ của kỹ thuật photoshop.

Thật thú vị là với bộ ảnh được FIAP phong tước hiệu nghệ sĩ bậc thầy này, mọi ý tưởng, cảm xúc, thành hay bại đều nằm trong một khay màu hình vuông.

___________________

“Sự trăn trở của môi trường”

“Cứ mỗi sáng bước ra khỏi nhà là mỗi người phải đối mặt với vô số thứ ô nhiễm. Khổ sở nhất là nạn kẹt xe, trời nóng như thiêu, trân mình giữa vòng vây ngột ngạt với bao ống bô đua nhau xả khói. Mỗi lần như vậy, tôi lại cố hài hước hóa tình huống bằng cách hình dung đó là những quân cờ đủ màu sắc đang chuyển động. Nhìn mấy cô gái đậu xe kế bên toàn thân quấn khăn kín mít, tôi nhủ thầm giá như các cô đừng che mặt thì đường phố có thêm nhiều nét duyên biết mấy!”.

Phóng to

Trái đất của chúng mình (HCĐ Hàn Quốc 2004, HCĐ Nam Tư 2003, HCB Hong Kong 2003, giải đặc biệt Algarve Bồ Đào Nha 2004)

Nghĩ là làm, Hoàng Quốc Tuấn về nhà chọn một chiếc khay vuông tượng trưng cho sự ngột ngạt tứ bề, nguyên liệu làm nền để thả hồn vào sáng tạo là sơn nước trộn với bột màu. Tùy theo mức độ đậm đặc hay pha loãng sẽ tạo nên những dòng chuyển động theo các hướng: dọc, ngang, xoáy tròn hay uốn khúc.

Vật thể làm chủ đề chính cho mỗi bức ảnh là lá cây, lông gà, san hô, vỏ ốc hay xương cá... cũng phải tính toán chi li sao cho sát với nội dung, hợp với từng gam màu. Toàn bộ tác phẩm được chụp bởi máy ảnh Nikon D1x; D2x, với các ống kính 28 -70mm; f 2.8 và 80 -200mm ED; f 2.8.

Trong suốt chín năm (2001-2009), Hoàng Quốc Tuấn dày công, tỉ mỉ pha chế màu sắc cả trăm lượt như vậy để chọn ra 20 bức ảnh ưng ý. Qua cách phối hợp màu sắc với ánh sáng chếch tản nhẹ, trước mắt người xem là một thế giới môi trường thu nhỏ: lúc dịu dàng - êm đềm, lúc tàn nhẫn - khốc liệt, khi oằn oại đau đớn, khi bấp bênh - trăn trở, tiết trời từ đông giá lạnh lẽo - rét buốt, rồi chuyển sang xuân mầm xanh đâm chồi nẩy lộc.

Bằng những liên tưởng và cảm nhận mang đậm tính khái quát, bộ ảnh giàu ý tưởng pha lẫn hội họa đã đi trọn vòng sinh mệnh: suy - thịnh. Tiềm ẩn sau mỗi hình tượng Sự trăn trở của môi trường là bức thông điệp: “Phải thay đổi, thay đổi, thay đổi lối sống để Trái đất mãi còn xanh!”.

Phóng to Bộ ảnh nòng cốt giàu tính khái quát và khả năng sáng tạo nghệ thuật cao dự xét duyệt tước hiệu M.FIAP (Master FIAP) phải thuyết phục được sự đồng thuận của giám khảo bậc thầy (M.FIAP) thuộc 21 quốc gia, sau đó thông qua hội đồng thẩm định xét tước hiệu FIAP gồm năm thành viên. Trước đó phải có danh hiệu nghệ sĩ xuất sắc (E. FIAP) kèm theo các chứng từ: đã đoạt bao nhiêu giải thưởng ảnh do FIAP bảo trợ, làm công tác giám khảo bao nhiêu lần, giảng dạy truyền bá nghệ thuật nhiếp ảnh ở đâu và có đóng góp gì cho nền nhiếp ảnh nước sở tại. Trong vòng 29 năm từ 1980-2009, FIAP công nhận tổng cộng 140 nghệ sĩ mang tước hiệu M.FIAP trên toàn thế giới.

Phóng to

Cho con mầm xanh - một tác phẩm không nằm trong 20 tấm ảnh đưa Hoàng Quốc Tuấn đến đỉnh vinh quang, nhưng thật đặc sắc với ý nghĩa các thế hệ nối tiếp nhau bảo vệ sự sống

Phóng to

Bèo dạt. Dân gian thường nói “bèo dạt mây trôi”. Tôi dùng câu nói ấy để đặt tên bức ảnh này nhằm nói lên môi trường bị xem nhẹ như những thân phận bọt bèo, thấp bé, không còn giá trị, bị rẻ rúng và bị chà đạp không thương tiếc...

Phóng to

Bấp bênh. Tổ trứng bám víu trên nhành cây và bị cuốn trôi. Sự sống còn thật bấp bênh, thật vô vọng...

Phóng to

Hoa nấm. Nấm mọc tốt nhờ môi trường ẩm ướt cùng với nhiệt độ hợp lý. Môi trường tốt, mọi thứ được sinh sôi nẩy nở, phát triển tốt.

Phóng to

Vai kề vai. Sự nương tựa, hỗ trợ, tương tác qua lại của môi trường như những người bạn chung lưng đấu cật, cùng chung tay bảo vệ môi trường

Phóng to

Thiếu nữ trong cơn dông. Chủ đạo vẫn là hai màu đen trắng. Với sự khéo léo mà ta kéo bột màu loãng tạo những vệt trông như những thiếu nữ vội vã trong cơn dông

Phóng to

Tìm nhau. Màu lam nhẹ nhàng, thể hiện sự êm ái cho một đôi cá mải mê tìm nhau

Phóng to

Thử nhắm mắt lại và tưởng tượng ta đang ở thật xa, thật cao ngoài Trái đất, ta sẽ thấy một góc vũ trụ. Một góc vũ trụ trông có vẻ không bình thường, một cảnh báo mới cho những ai còn quan tâm đến môi trường.