Phóng to

Thầy Đoàn Khoa (áo trắng, giữa) và các học viên trong trò chơi vận động hát đồng dao để giải phóng cơ thể - Ảnh tư liệu

Hỏi ra mới biết lời mời được gửi đến từ một đồng nghiệp cũng nghiêm túc và khó tính không kém: đạo diễn Tất My Loan - người phụ trách nghệ thuật của Công ty TVM (công ty sở hữu và quản lý phim trường truyền hình Cánh Đồng Mơ Ước) với yêu cầu mà theo Đoàn Khoa là lý do chính để anh hào hứng nhận lời: phải tìm cách để các em yêu tiếng Việt.

1. Yêu, không chỉ để lồng tiếng:

Tất cả - thầy lẫn trò - cùng đứng thẳng, hét to hết sức các... nguyên âm và phụ âm. Nguyên âm thì thẳng, dứt khoát, còn phụ âm trầm bổng, kéo dài. Hét lên là để mở toang lồng ngực, để tiếng thoát ra tự nhiên không gò bó. Những chữ cái “tiềm ẩn” nhạc tính ấy kết hợp lại thành tiếng, thành câu “Ai tri âm đó bây giờ nhớ ai?” tạo thành một thứ tiếng Việt du dương như hát.

Và, còn nữa, nếu người Anh đơn giản viết “the shoulder, the arm” thì trong tiếng Việt, ta hằng ngày vẫn nói “bờ” vai, “cánh” tay... những tiếng thêm vào trước các danh từ quen thuộc tượng hình, tượng ý kỳ lạ: “bờ” là một đường vòm vững chãi, đồng thời là sự chắc chắn mà - cảm giác - có thể dựa vào, chứ không đơn thuần chỉ là... “cái” vai. Tiếng Việt đẹp, có nhạc tính, tượng hình, tượng ý... phong phú một cách riêng biệt, là thứ giống như nước và không khí, có khi dùng hằng ngày, ta... quên, quên rằng ngôn ngữ của mình rất đẹp, rất đáng tự hào.

Đoàn Khoa bảo rằng anh rất hào hứng với những bài giảng như thế, nó giúp học viên của anh hiểu cái đẹp - từ gốc - của tiếng Việt. Anh đưa ra vô số câu hay, câu đẹp trong các bài thơ, bản nhạc Trịnh Công Sơn, Phạm Duy... nhưng lấy đi những từ đẹp nhất, để các bạn chơi trò “điền chữ”: khi tìm những từ đẹp nhất để điền vào câu văn, tức là các em đã động não để suy nghĩ về cái đẹp. Không có đúng hay sai, chỉ có một tác động tích cực, ấy là “tự mình suy nghĩ về cái đẹp của tiếng mẹ đẻ”.

Thêm một bước nữa, mỗi học viên sẽ tự tìm câu hay. Và rất nhiều câu chuyện cảm động đã được kể ra trước lớp, về những câu nói có khả năng thay đổi hướng đi của một con người đã được kể ra, hầu hết là “tự truyện”, rất cảm động. Kể ra được, tức là họ đã ý thức được sức mạnh của lời. Mục đích của bài giảng mang tên “Sức mạnh của lời” đã hoàn thành một cách tự nhiên và hữu dụng, theo cách đó.

“Tôi vui nhất là thấy 80% các em chỉ sau hai tuần học đã có thể bày tỏ mình rất tự nhiên không gò bó. Chủ trương của chúng tôi là giúp các em hiểu vẻ đẹp và yêu tiếng Việt thật sự, chứ không thực hành nó một cách máy móc... Khi yêu thật sự, các em sẽ biết phân tích nhân vật, sẽ có trách nhiệm với mỗi lời mình phát ra và tự nhiên lời nói sẽ có hồn. Và như vậy tự nhiên các em sẽ làm được nhiều điều chứ không chỉ giới hạn ở khả năng lồng tiếng” - Đoàn Khoa nói vậy.

Mục đích thì gói gọn, nhưng cách làm vô tình đã mở con đường ra thênh thang hơn. Yêu, để có khả năng tự nhận thức, có tư tưởng, chứ không phải để thụ động tiếp nhận những kiến thức “đồ hộp”, phát ngôn như máy nói. Yêu, để viết tốt, diễn đạt tốt, thể hiện mình tốt tạo thành những cái tôi riêng biệt, phong phú, có tư tưởng riêng trong một bản sắc Việt chung.

2. Để yêu, cũng cần... phương pháp

Phương pháp vẫn thường dùng khi dạy tiếng nói sân khấu và cả lồng tiếng là thực hành các bài tập để phát âm trôi chảy từ khó. Đoàn Khoa và Tất My Loan không chấp nhận điều đó. Làm tốt các kỹ thuật này, cùng lắm các em sẽ chỉ thành “máy nói”. Phương pháp mà anh nghĩ ra là giúp các em hiểu mình đang nói gì để nói có hồn hơn: không bàn ghế và không cả... giày dép, các học viên và thầy Đoàn Khoa ăn mặc thoải mái, càng “thể thao” càng tốt, đi chân đất trên sàn gỗ.

Họ vừa học vừa vận động, giải phóng thân thể, “hãy xem các diễn viên nước ngoài lồng tiếng. Họ đâu có đứng im cầm bản lời thoại đọc vào micro. Họ cũng nhún nhảy, diễn xuất, gào thét hay thì thầm... rất sinh động, cho nên lời phát ra mới thật, mới ăn khớp một cách tự nhiên với diễn xuất được vậy” - Đoàn Khoa giải thích.

Các bài học thực hành cũng đi theo hướng đó: song song với nghe các chuyên đề về “Những bí ẩn của giọng nói”, “Chất văn học trong lời thoại”, học viên tự tìm và bảo vệ trước phản biện của các bạn các câu văn hay nhất, buồn nhất... tự đối thoại, độc thoại, tự thực hành bằng những cung bậc tình cảm khác nhau, trong các bối cảnh khác nhau... Ban đầu là tự cá nhân nói theo cách của mình, sau đó kết hợp với bạn diễn, với âm thanh để kể chuyện. Và cuối cùng sẽ trở lại những bài luyện nói một mình. Sẽ được tự nghe giọng mình trong phòng thu để biết điều chỉnh các cung bậc, cách biểu cảm... Lồng tiếng thử trong phòng thu và nghe phân tích...

Như thế, cùng lúc, học viên vừa được ý thức về tầm quan trọng của ngôn ngữ, vừa được thực hành ngôn ngữ một cách thiết thực.

“Tôi phác ra con đường và các em tự đi. Tôi tin rằng khi hiểu sâu sắc và thật sự yêu tiếng Việt, các em sẽ tìm được cách nói hay nhất, còn kỹ thuật chỉ là phương tiện, là cái ngọn của vấn đề”. “Hi vọng khán giả trẻ xem phim lồng tiếng của diễn viên chúng tôi sẽ không phải nghe một thứ tiếng Việt lộn xộn, lai căng, mà là tiếng Việt đẹp, để thêm yêu tiếng mẹ đẻ của mình”. Ông thầy hi vọng vào một sự đổi thay.

Sẽ có thay đổi, biết đâu, nếu mỗi người chịu “cựa quậy”, động não, chịu trách nhiệm và tự đề ra mục đích tốt đẹp ngay từ vị trí của mình?