Phóng to

Mokhtar Belmokhtar, kẻ chủ mưu vụ bắt cóc con tin ở Algeria, từng là một tư lệnh của AQIM trước khi tách ra thành một nhóm khủng bố mới tại Bắc Phi - Ảnh: AFP

18 tháng trước, khi Bin Laden bị tiêu diệt ở Pakistan, Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Leon Panetta khẳng định: “Chúng ta đang tiến gần đến việc tiêu diệt Al Qaeda”. Khi tranh cử nhiệm kỳ 2, Tổng thống Mỹ Barack Obama nhấn mạnh: “Chúng ta (Mỹ) khiến Al Qaeda tơi tả”. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định chiến sự Mali và cuộc khủng hoảng con tin Algeria cho thấy Al Qaeda vẫn đang “sống khỏe” ở khu vực châu Phi.

Theo báo Huffington Post, các chuyên gia an ninh cho biết ở khu vực Sahara và Sahel thuộc Bắc Phi, tổ chức “Al Qaeda thuộc vùng Hồi giáo Bắc Phi” (AQIM) là mối đe dọa lớn nhất. Lực lượng phiến quân Hồi giáo đang kiểm soát miền bắc Mali và nhóm khủng bố bắt cóc con tin ở Algeria đều có quan hệ chặt chẽ với AQIM. Mới đây, ông Panetta thừa nhận Mỹ cần nỗ lực hết sức để ngăn chặn AQIM.

Bạch tuộc nhiều vòi

"Mali có thể trở thành một Afghanistan dưới thời Taliban nếu quân đội Pháp không can thiệp" Nhà phân tích Larry Diamond thuộc Viện Hoover (Mỹ)

Châu Phi có rất nhiều quốc gia với đa số dân theo đạo Hồi. Có thể kể đến Mali, Niger, Mauritania, Algeria, Libya, Nigeria, Somalia, Kenya... Giới chuyên gia khẳng định các nước này đều là mục tiêu của AQIM nhằm tạo ra các căn cứ hoạt động mới. Tại Mali, phiến quân Hồi giáo với vũ khí hùng hậu lấy từ Libya đã kiểm soát phần lớn miền bắc. “Mali có thể trở thành một Afghanistan dưới thời Taliban nếu quân đội Pháp không can thiệp” - báo Los Angeles Times dẫn lời nhà phân tích Larry Diamond thuộc Viện Hoover (Mỹ).

Chuyên gia Stewart Patrick thuộc Hội đồng Quan hệ quốc tế (Mỹ) đánh giá nếu phiến quân Hồi giáo chiếm được toàn bộ Mali, chúng sẽ tạo ra một căn cứ địa mới cho Al Qaeda, vượt ra ngoài tầm với của các lực lượng chống khủng bố phương Tây. Nhà phân tích Seth Jones thuộc Trung tâm An ninh quốc tế (Mỹ) đánh giá vụ tấn công nhà máy khí đốt ở Algeria cho thấy AQIM rất thành thục trong các hoạt động thu thập tin tình báo, do thám, lên kế hoạch tấn công...

Nhưng ở châu Phi không chỉ có AQIM mà còn đầy các nhóm chi nhánh khác của Al Qaeda. Báo Anh Telegraph dẫn lời giáo sư quan hệ quốc tế Stephen Chan thuộc ĐH London cho biết hiện nhóm Ansar Dine đang tung hoành ở Mali, nhóm Ansar al-Shariah hoạt động ở Libya, Al Shabaab kiểm soát phần lớn Somalia và đang tấn công Kenya, nhóm Boko Haram đã sát hại hàng trăm người Thiên Chúa giáo ở Nigeria...

Giáo sư Chan nhận định phương Tây đã sai lầm khi cho rằng Al Qaeda là một thực thể thống nhất. Trên thực tế, không có một Al Qaeda “trung ương” ở châu Phi, nhưng các nhóm chi nhánh đều theo đuổi tư tưởng Hồi giáo cực đoan Wahhabi nhằm chống phương Tây. Trong quá khứ, Al Qaeda ở Afghanistan do Bin Laden lãnh đạo cung cấp tiền bạc, huấn luyện các nhóm chi nhánh. Nhưng hiện tại, các nhóm như AQIM có doanh thu dồi dào từ buôn ma túy, buôn lậu hàng cấm, bắt cóc đòi tiền chuộc...

Lực lượng Mỹ đang sử dụng máy bay không người lái để tiêu diệt các thủ lĩnh Al Qaeda ở Pakistan, Yemen và Afghanistan. Tuy nhiên, báo Huffington Post dẫn lời một số quan chức tình báo và quân đội Mỹ cho biết các nhóm Al Qaeda thay thế thủ lĩnh rất nhanh chóng.

Đối phó trước khi quá muộn

“Không thể nói rằng đó là châu Phi, chẳng liên quan gì đến chúng ta” - LA Times dẫn lời chuyên gia Larry Diamond. Giới an ninh đánh giá vụ tấn công ở Algeria cho thấy Al Qaeda tại châu Phi sẵn sàng tấn công các mục tiêu quốc tế. Mới đây, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Victoria Nuland cũng cảnh báo nguy cơ Al Qaeda tăng cường tấn công các lợi ích Mỹ tại châu Phi.

Trên thực tế, cuộc khủng hoảng con tin Algeria là một đòn đánh vào ngành dầu khí Bắc Phi. Theo báo Independent, hiện các hãng dầu khí phương Tây như BP (Anh), Statoil (Na Uy)... đang xem xét lại chiến lược đầu tư vào Bắc Phi. “BP cần phải đánh giá lại kỹ nguy cơ an ninh xuất phát từ AQIM trước khi mở rộng sự hiện diện trong khu vực” - giám đốc BP Bob Dudley cho biết.

Trước vụ tấn công tại thành phố In Amenas, Algeria được đánh giá là một trong những quốc gia an toàn tại châu Phi đối với nhà đầu tư nước ngoài. Algeria hiện là một trong những nguồn cung dầu khí quan trọng nhất đối với châu Âu và châu Á, thu hút nhiều tập đoàn quốc tế lớn. Tại đất nước giàu dầu mỏ Nigeria, tổ chức Boko Haram cũng là một mối đe dọa lớn. Theo Bloomberg, trên thực tế vụ khủng hoảng con tin ở Algeria đã làm giá dầu thế giới biến động.

LA Times dẫn lời chuyên gia Seth Jones khẳng định lực lượng Mỹ cần phối hợp với châu Âu để ngăn chặn Al Qaeda lan rộng như virút khắp châu Phi. Bởi mục tiêu của Al Qaeda là thiết lập căn cứ vững chắc ở châu Phi, để từ đó mở các chiến dịch tấn công Mỹ và phương Tây như từng làm tại Afghanistan. Khi đó, các nước phương Tây sẽ dễ trở thành nạn nhân của các vụ tấn công khủng bố bất ngờ.