Phóng to

Thợ mỏ của TKV khai thác than. Năm 2010, TKV đã xuất khẩu than thu về hơn 1,4 tỉ USD - Ảnh: t.k.v.

Theo Tổng cục Năng lượng Bộ Công thương, than chất lượng cao trong cơ cấu xuất khẩu than của TKV hiện khá thấp, chỉ ở mức 8,2-11,8%. Cụ thể, trong năm 2009 loại than cục, cám tốt TKV xuất khẩu chỉ chiếm 8,2% tổng lượng than xuất khẩu. Năm 2010, tỉ lệ này là 11,8% và năm 2011 còn thấp hơn, 9,5%.

Vẫn xuất khẩu cả tỉ USD/năm

Khi dư luận thắc mắc về chuyện xuất khẩu than, ông Trần Xuân Hòa - chủ tịch TKV - cho rằng nếu dùng các loại than TKV xuất khẩu khoảng 300 USD/tấn (than cục) để đốt điện thì... cực phí. Trước đó, TKV không ít lần khẳng định chủ yếu xuất khẩu than đẹp, loại trong nước chưa dùng đến. Tuy nhiên, tại báo cáo của Bộ Công thương trình Chính phủ về kế hoạch xuất khẩu than 2011-2015 của TKV cho thấy thực tế không phải vậy.

Theo đó, loại than cám 4 và cám 5 VN đang cần dùng cho các nhà máy nhiệt điện, dự kiến phải nhập vào năm 2015 do nguồn cung trong nước không đủ, vẫn đang được TKV xuất với tỉ lệ lớn. Cụ thể, năm 2009 than cám 4, cám 5 chiếm tới 22,3% lượng than TKV xuất khẩu. Năm 2010 tỉ lệ này gần 21%, năm 2011 có giảm nhưng vẫn ở mức gần 14%. Cũng theo số liệu này, chỉ riêng năm 2010 TKV đã xuất trên 18 triệu tấn than, thu hơn 1,4 tỉ USD.

Bộ Công thương cho biết trong tổng lượng than gần 17 triệu tấn xuất khẩu năm 2011 của TKV, than cám 6 và than chất lượng thấp lên tới 12 triệu tấn. Năm 2012, dự kiến xuất khẩu lượng than này vẫn là 9 triệu tấn, năm 2013 sẽ hạn chế còn khoảng 4 triệu tấn, năm 2014 là 2 triệu tấn. Đến năm 2015 khi đã chính thức phải nhập khẩu than cho điện (than cám 5, 6 và chất lượng thấp), TKV mới dự kiến dừng việc xuất khẩu than dùng cho nhiệt điện.

Theo ông Tô Quốc Trụ - giám đốc Trung tâm tư vấn năng lượng Hiệp hội Năng lượng, hiện các nhà máy điện của VN đang dùng chủ yếu loại than cám 5, cám 6 để đốt lò, sản xuất điện. Đến năm 2015, VN sẽ phải nhập khẩu loại than này do năng lực sản xuất của TKV không đáp ứng kịp. Tháng 6-2011, TKV đã phải nhập thử nghiệm chuyến than đầu tiên để chuẩn bị việc nhập khẩu lên tới trên 5 triệu tấn vào năm 2015.

Ông Tô Quốc Trụ cho biết hiện nhiều nhà máy nhiệt điện VN đang áp dụng công nghệ “lò sôi tuần hoàn”, có thể dùng than chất lượng thấp từ cám 6 trở lên. Song báo cáo của Tổng cục Năng lượng cho thấy loại than này đang được xuất khẩu mạnh nhất. Năm 2009, lượng than này chiếm tới 69,5% tổng lượng than xuất khẩu, tỉ lệ này của năm 2011 lên tới gần 77%.

Vẫn... khó khăn

Theo số liệu của chúng tôi, giá bán than xuất khẩu của TKV thực tế không cao như mức 300 USD/tấn mà chủ tịch TKV từng nói. Cụ thể, Tổng cục Năng lượng cho biết trung bình giá than xuất khẩu trong quý 1-2012 chỉ ở mức 85,6 USD/tấn, giảm khoảng 6,5 USD/tấn so với bình quân cả năm 2011.

Thế nhưng khi giá than thế giới giảm, nhiều chuyên gia đề nghị giảm xuất khẩu để tiết kiệm tài nguyên thì TKV lại đề xuất Chính phủ cho giảm thuế xuất khẩu từ 20% hiện nay xuống mức 0%. Lý do là TKV đang bị tồn kho khoảng 7,5 triệu tấn khiến tình hình tài chính tập đoàn khó khăn. Điều đáng nói là trong năm 2012, TKV dự kiến tiếp tục xuất khẩu khoảng 14 triệu tấn than.

Một trong những lý do TKV thường đưa ra khi cho rằng phải xuất khẩu than là nhằm bù đắp việc bán than dưới giá thành cho điện theo chính sách của Nhà nước. Tuy nhiên, Tổng cục Năng lượng cho biết năm 2011, TKV đã thu được lãi từ xuất khẩu than khoảng 6.800 tỉ đồng. Trong khi đó, phần phải bù lỗ do bán dưới giá thành cho điện thực tế chỉ khoảng 5.000 tỉ đồng.

Chỉ tính từ khi thành lập Tổng công ty Than VN (năm 1995) đến hết năm 2009, TKV đã khai thác trên 361,5 triệu tấn than. Tuy nhiên, đến nay trước nhu cầu than cho điện, TKV vẫn kêu thiếu vốn đầu tư, cần tiếp tục tăng khai thác để xuất khẩu mới đáp ứng được. Trong khi đó, theo kế hoạch thu xếp vốn để tăng năng lực sản xuất mà TKV đang theo đuổi, tổng nhu cầu vốn đầu tư bình quân giai đoạn 2011-2015 của TKV lên đến khoảng 2 tỉ USD/năm. Như vậy sẽ không biết phải xuất khẩu bao nhiêu than nữa TKV mới hết than... thiếu vốn?