Về Đông Thành ăn thanh tràĐã khát với nước thốt nốtHút thuốc lá làm xương chậm lành

Bán thanh trà - Ảnh: Cúc Tần

Điều kỳ diệu đó diễn ra tại dốc cầu Cần Thơ (bờ Bình Minh), trên quốc lộ 54 từ Bình Minh đến Trà Ôn (cùng tỉnh Vĩnh Long), nhiều nhất là đoạn qua địa phận Đông Thành, Bình Minh.

Từ kiểng thành thương phẩm

Hình như nó bắt mọi người dừng xe lại, mua một vài ký đem về nhà giải nhiệt. Đó là loại trái cây tròn nhỏ cỡ ngón chân cái, vỏ màu vàng cam, mỏng cơm, hột lớn, giống xoài nên người ta gọi xoài hột. Muốn thưởng thức nó phải mút, còn gọi xoài mút. Nhưng mút không ngon. Muốn ngon, vò mềm, chấm muối ớt để vị mặn của muối, vị cay của ớt trung hòa vị chua của trái thành mùi vị tổng hợp dễ nuốt.

Đó là chuyện ngày xưa, khi xoài mút mới xuất hiện tại vùng quê này vào những năm 1950. Khi theo học chữ Nho với ông Cả Rạch Vồn (Cái Vồn, Bình Minh), ông Huỳnh Văn Sung thấy nhà thầy có cây đại thụ cho những trái màu vàng đẹp mắt bèn xin hột về trồng làm... kiểng. Cây cho trái chiến, khách thương hồ ngang qua thấy “ngộ”, hỏi ăn thử, bị vị chua lạ miệng giải ngay cơn khát mùa nóng nực hớp hồn, họ ra giá mua về đất Sài thành phổ biến, kinh doanh. Từ đó, nhà ông Huỳnh Văn Sung (ấp Đông Hưng 2, xã Đông Thành) được coi là “thủy tổ” của loại trái cây này. Đến nay, con ông là ông Huỳnh Văn Vẹn (Sáu Vẹn) còn bảy cây tổ, gốc cả ôm, năng suất 1,5 tấn/mùa. Và loại trái này nhanh chóng được nhân rộng khắp địa phương với tên gọi thanh trà.

Mùi vị độc đáo

Thanh trà cho trái ba đợt: tháng 9 âm lịch, lá già, trổ bông, xuống nhụy. Trái ra đợt đầu từ rằm tháng giêng âm lịch. Sau đó, thanh trà cho thu hoạch liên tiếp hai đợt nữa. Xưa kia thanh trà chỉ có một loại trái chua. Bây giờ nông dân biết tưới phân lạnh (urê) để thanh trà cho trái lớn, và bón phân kali để trái có vị chua ít ngọt nhiều hoặc ngọt hoàn toàn. Thanh trà là cây siêu lợi nhuận, phân ít, chăm sóc ít, thu hoạch cao. Để thanh trà ra trễ vụ, bán giá cao, người ta cầm nước, xịt đọt là có trái theo ý muốn.

Trái thanh trà xanh giúp nồi canh chua cá có mùi vị độc đáo, hạ nhiệt tức thì trong ngày oi nóng. Cũng ngon và giải khát như vậy, người ta đặt trái chín vàng trong lòng tay, vò mềm, chấm muối ớt, ăn sẽ thấy vị ngọt điểm xuyết chút chua, hòa chút mặn của muối và vị ớt cay nồng, tạo cảm giác lâng lâng. Nhưng vào mùa viêm nhiệt, thưởng thức ly nước đá thanh trà mới là tuyệt chiêu làm dịu cái nắng nổ đom đóm mắt. Cho thanh trà vào ly, dằn mấy hột muối, đường, chút nước lạnh, giằm đều rồi cho nước đá đập nhuyễn vào. Bấy giờ dùng muỗng quậy tan đá là đã có thức uống mát lạnh thoang thoảng thơm hương đất trời hoang dã.

Mùa thanh trà chỉ trong ba tháng, nên từ vài năm nay người Đông Bình đã nghĩ đến việc “giữ” thanh trà dùng trong những tháng còn lại của năm bằng cách làm mứt. Thanh trà gọt vỏ, chà bỏ hột, cứ 1kg cơm thì sên 1kg đường cát, để nguội, cho vô keo, khi dùng múc ra pha nước lạnh và nước đá hoặc phết bánh mì ăn sáng cũng tuyệt cú mèo.