* Giám đốc Sở Tài nguyên - môi trường Bình Định phải thốt lên: “Xót cho bà con mình”.

Vơ vét titan: Tàn phá làng ven biểnSố phận một sân golfNgười ám sát tổng thống Diệm

Phóng to

Rừng dương 50 năm tuổi tại xã Mỹ Thành đã bị triệt hạ và đứng trước nguy cơ sa mạc hóa, phía xa là Nhà máy xỉ titan Bình Định - Ảnh: Trường Đăng

Nhiều năm qua, titan đã làm Bình Định trở nên vô cùng hấp dẫn đối với các doanh nghiệp, các nhà đầu tư, nhưng cũng chính titan đã biến Bình Định trở thành “điểm nóng” của cả nước bởi nạn khai thác ồ ạt, môi trường bị tàn phá, nguồn nước ngầm cạn kiệt, bệnh tật do ô nhiễm gieo rắc chết chóc khắp các làng quê ven biển.

Phóng to

Nhà máy xỉ titan Bình Định tại xã Mỹ Thành, huyện Phù Mỹ thải khói cuồn cuộn gây ô nhiễm môi trường - Ảnh: Trường Đăng

Môi trường ô nhiễm, kiệt quệ

Hầu hết mỏ titan ở Bình Định tập trung ở các xã ven biển của hai huyện Phù Mỹ, Phù Cát và một phần trong Khu kinh tế Nhơn Hội. Sau hơn năm năm các doanh nghiệp lao vào khai thác titan, hàng trăm hecta rừng dương phòng hộ ven biển 50-60 năm tuổi đã bị triệt hạ hoàn toàn. Bà con địa phương phản ứng trong bất lực, tuyệt vọng.

“Họ có ở đây đâu mà xót, cán bộ huyện thì ở trên phố, chủ doanh nghiệp thì từ xa tới. Chính quyền xã, thôn muốn bênh vực dân cũng đành chịu. Người ta được Nhà nước cấp phép khai thác titan mà. Có giấy phép trong tay rồi họ khoanh vùng, một tuần thôi hàng chục hecta rừng dương biến mất, bà con chúng tôi biết kêu ai” - ông Phạm Văn Dũng (65 tuổi, thôn Hòa Hội Nam, xã Mỹ Thành, huyện Phù Mỹ, Bình Định, nhà gần khu khai thác titan) than thở.

Chỉ tính riêng tại các xã ven biển của hai huyện Phù Cát, Phù Mỹ từng có đến hơn 30 doanh nghiệp được cấp giấy phép khai thác titan, sản lượng đăng ký lên tới 650 tấn quặng titan/năm. Riêng xã Mỹ Thành (huyện Phù Mỹ) từng có mười doanh nghiệp khai thác titan cùng lúc. Sau năm năm, từ một xã ven biển thanh bình trù phú, dân quê vừa đánh cá vừa làm nông, giờ đây cảnh xưa biến mất, Mỹ Thành trở nên xơ xác, tiêu điều. Bà con địa phương cho biết ba năm qua đã có hơn chục người chết, thủ phạm chủ yếu là bệnh phổi, thêm sáu trường hợp chết và bị thương nặng giờ nằm một chỗ do rơi xuống hố sâu của các mỏ khai thác titan sau khi làm xong bỏ đi, không hoàn thổ, trồng rừng như những cam kết ban đầu với tỉnh, huyện.

Bà Đinh Thị Lý (60 tuổi, thôn Hòa Hội Nam, xã Mỹ Thành) bị bệnh phổi hơn ba năm qua. Sau khi bán hết tất cả những gì có trong nhà, lo chạy chữa cho mẹ xong, con trai bà Lý đưa mẹ ly hương. Tiếc mảnh vườn xưa của tổ tiên ông bà để lại và sợ mất mồ mả đang ngày đêm hứng bão cát, ông Phạm Văn Dũng - chồng bà Lý - một mình bám trụ nơi chôn nhau cắt rốn vì “tui muốn được chôn nắm xương tàn ở đây”. Hai năm nay, thương ông một mình tối lửa tắt đèn, đứa cháu nội là Phạm Thanh Bình (14 tuổi, học lớp 8) về ở với ông giúp cơm nước, chăn hai con bò và để lỡ có việc gì đêm hôm còn chạy đi kêu.

Phóng to

Em Phạm Thanh Bình trong khu vườn trồng khoai mì nhưng cây không sống nổi vì đất bị sa mạc hóa và nguồn nước ngầm bị khai thác cạn kiệt - Ảnh: Trường Đăng

Đói nghèo, thất học

Không chỉ bệnh tật, ô nhiễm, tình trạng nghèo đói đã xuất hiện triền miên trên những làng quê ven biển vốn trù phú, no ấm trước khi “cơn bão titan” xuất hiện. Nhà ông Nguyễn Văn Mạo ở xã Mỹ Thành có bốn con. “Tui cố gả con gái đầu lấy chồng xa, vì sợ cháu lấy quanh quẩn đâu đây thì đời nó cũng khổ rồi chết yểu vì bệnh tật. Ba đứa con trai còn lại vì nghèo lần lượt phải cho nghỉ học. Thằng Nguyễn Văn Vũ là đứa út, học giỏi nhưng cũng chỉ ráng tới lớp 10. Cơm ngày hai bữa chạy bạc mặt, lấy đâu tiền lo quần áo, sách vở cho con, xót lắm mà đành chịu. Mình dân đen, mất đất, mất rừng nhưng kêu hoài không thấu” - nói đến đấy ông Mạo rưng rưng...

Cùng cảnh ngộ nhà ông Mạo, bà Nguyễn Thị Phượng (thôn Hòa Hội Nam, xã Mỹ Thành) lần lượt cho ba đứa con đang học lớp 10, lớp 8, lớp 4 nghỉ học. Hai đứa con chị Nguyễn Thị Nga đang học lớp 9, lớp 7 cũng nghỉ. Bệnh tật, chết chóc, nghèo đói và nạn thất học đang là một hiện trạng đầy lo ngại khắp các làng quê ven biển huyện Phù Mỹ, Bình Định trong những năm qua.

Những mỏ titan chen chúc nhau khai thác ròng rã suốt năm năm qua ở các xã Mỹ Thành, Mỹ Thọ, Mỹ Thắng, Mỹ An đã làm cạn kiệt nguồn nước. Sau tết đã có hàng trăm giếng nước bị khô đáy. Bà con đào sâu thêm thì gặp nước phèn vàng đục. Nước uống cho người, cho gia súc phải chắt chiu từng gàu, từng xô. “Ngàn đời nay chưa từng vậy bao giờ, tranh thủ cả đêm chờ nước mạch, kéo năm, bảy gàu nước đổ vô thùng lọc cát mới đủ nước nấu ăn trong ngày và để dành cho bò uống, người còn vậy thì đất đai biết trồng tỉa gì nữa” - ông Phạm Văn Dũng (xã Mỹ Thành) vừa múc nước trong bể nấu pha trà mời khách vừa kể.

Xã Mỹ Thành vốn nổi tiếng là đất trồng hành, trồng khoai mì. Chỉ cần bảy, tám sào đất ở đây, sau một mùa hành bà con kiếm được 50-60 triệu đồng, sau đó là mùa mì, mùa bắp. Bây giờ thiếu ăn và đói kém đe dọa triền miên. “Tháng 11, tháng chạp hằng năm ở đây nhiều nhà không còn gạo ăn qua ngày. Cả xóm nghèo, cả xã nghèo biết vay mượn ai, đành quấy quá rau cháo qua bữa” - ông Dũng nói.

Hàng trăm hecta đất các xã ven biển Phù Mỹ giờ đang đứng trước nguy cơ sa mạc hóa. Thủ phạm là những bè hút cát, hút nước của các mỏ titan cách đó chừng vài trăm mét đã hoạt động hết công suất suốt năm, sáu năm qua. Rồi đường sá nông thôn bị cày xới suốt ngày đêm bởi những đoàn xe vận chuyển quặng titan. Bụi tung mù mịt khắp mọi nẻo đường nông thôn, tai nạn giao thông rình rập. “Bây giờ do không còn lãi như xưa vì Trung Quốc mua giá thấp và trốn thuế cũng khó hơn nên họ khai thác cầm chừng, một số doanh nghiệp đã ngừng khai thác, chứ ngày trước cả đêm xe tải nặng chạy rầm rập, không ai dám ra đường làng” - ông Mạo nói.

Những làng quê ven biển các huyện Phù Mỹ, Phù Cát từ dạo ấy cho đến giờ chưa từng bình yên và những hệ lụy đầy bi đát vẫn chưa kết thúc.