Phóng to

Thiếu tá Allison Thomas (thứ tư từ phải sang) đứng quan sát những chiến sĩ Việt Minh tập ném lựu đạn ngày 17-8-1945 - Ảnh tư liệu

Những ánh mắt mới

Sau khi nghe Vương Minh Phương kể nhiều về quá trình lịch sử của Việt Minh và tin tưởng vào năng lực tiềm tàng của Việt Minh, Archimedes Patti có một yêu cầu: ông muốn gặp cụ Hồ Chí Minh. Khi Patti và Phương gặp nhau lần thứ hai, Phương nói với Patti là anh đã gửi thông điệp tới cụ Hồ Chí Minh và đã bố trí một cuộc gặp tại thị xã biên giới Tĩnh Tây.

Cuối tháng tư, Patti rời Côn Minh, kết hợp chuyến đi đến các đơn vị của OSS đóng quân dọc theo biên giới Trung Quốc với chuyến thăm Tĩnh Tây. Sau khi làm các thủ tục với người trung gian là một đảng viên cộng sản Trung Quốc, cụ Hồ Chí Minh và Patti cuối cùng đã gặp nhau tại một hiệu ăn nhỏ bên đường vào ngày 27-4-1945. Ngay từ đầu hai người đã có thiện cảm với nhau. Mặc dù từ những nền tảng hoàn toàn khác nhau nhưng hai ông đều có chung nhiều đặc điểm: cả hai đều có, theo đánh giá của nhiều người, một trí tuệ sắc bén và cả hai đều biết làm chủ tình thế. Patti vô tình nói ra những câu mà theo bản năng ông biết rõ sẽ thu hút sự chú ý của cụ Hồ Chí Minh: “Tôi rất hài lòng khi được gặp một người có nhiều bạn bè Mỹ tại Côn Minh”. Cụ Hồ Chí Minh kể vắn tắt một danh sách dài những mối bất bình đối với chủ nghĩa thực dân Pháp và cho Patti xem một loạt ảnh các nạn nhân nạn đói năm 1945. Sự đồng cảm của Patti đối với người Việt Nam và thái độ coi thường đối với người Pháp tăng lên. Ông không biết mình đã phản ánh phần lớn tình cảm của hai người Mỹ đầu tiên đã từng có mối giao thiệp rộng rãi với cụ Hồ Chí Minh là Frank Tan và Charles Fenn. Chẳng bao lâu sau họ cùng nhiều người Mỹ khác gia nhập hàng ngũ những người khâm phục cụ Hồ Chí Minh.

Giữa tháng sáu, trung úy Dan Phelan nhảy dù xuống khu căn cứ của Việt Minh, nơi anh ta sẽ ở lại trong vài tháng. Sau khi hạ cánh, Phelan được Tan đón rồi đưa tới Tân Trào giới thiệu với cụ Hồ Chí Minh, ông Võ Nguyên Giáp và các chiến sĩ Việt Minh quanh căn cứ. Trong suốt thời gian ở cùng Việt Minh, Phelan say mê những cuộc nói chuyện dài với cụ Hồ Chí Minh. Một thời gian sau, Phelan, cũng như Fenn, Tan và Patti bắt đầu nhìn Việt Minh bằng ánh mắt mới. Một tuần sau khi đến căn cứ của Việt Minh, Phelan gửi một bức điện với giọng điệu rõ ràng đã khác về đại bản doanh: “Các ngài đang hiểu lầm quan điểm của Việt Minh. Họ chỉ là những người yêu nước, những người xứng đáng được tin tưởng và ủng hộ hoàn toàn”.

Phóng to

Những người lính của lực lượng Việt - Mỹ, được trang bị vũ khí thu được của Pháp, trước trận đánh ở Thái Nguyên - Ảnh tư liệu

Mùa xuân năm 1945, OSS điều thiếu tá Allison Thomas tới Trung Quốc, bắt đầu hoạt động với tư cách là chỉ huy đội SO số 13, mật danh là đội Hươu. Thượng tuần tháng sáu, cụ Hồ Chí Minh thông báo cho Patti rằng hiện Việt Minh có khoảng 1.000 chiến sĩ du kích “được huấn luyện tốt” sẵn sàng để Patti sử dụng cho “bất cứ kế hoạch nào” để chống Nhật. Ngày 16-7, Thomas nhảy dù xuống khu vực lân cận làng Tân Trào cùng hai thành viên người Mỹ trong đội của anh là Prunnier và Zielski. “Ủy ban đón tiếp” của Việt Minh đưa ba người xuống đất. “Mọi người thật sự hứng khởi - Thomas nhớ lại - Chúng tôi vui mừng khi tất cả tiếp đất an toàn và lành lặn”. Sau đó Thomas nhận được một “màn chào mừng” từ một đám đông anh ước đoán khoảng 200 người. Cựu chiến binh Việt Minh Vũ Đình Huỳnh nhớ lại Thomas đã rất “sửng sốt” khi Việt Minh trả lại anh ta một nắm đôla bị rơi ra khi nhảy dù. “Đúng là họ rất sững sờ - Vũ Đình Huỳnh viết - tất cả bọn họ càng ngạc nhiên hơn khi biết sự hoàn trả này không phải của những người nguyên thủy cổ xưa không biết gì về giá trị tiền bạc, mà từ lực lượng kháng chiến biết nhiều ngoại ngữ và chắc chắn biết rõ giá trị của những gì đã rơi từ trên trời xuống”. Sau đó Thomas được đề nghị đọc một bài “diễn văn chào mừng” ngắn chứa đựng ít “lời hoa mỹ.” Anh nhớ nội dung là: “Tất cả chúng ta đang cùng nhau tiến hành cuộc đấu tranh chống Nhật”. Thomas gặp Tan và Phelan và được họ đưa cả nhóm về “ngôi nhà mới”, được chuẩn bị đặc biệt dành cho những người Mỹ.

Những tân binh trẻ của Việt Minh được người Mỹ huấn luyện cách sử dụng súng cacbin M-1, súng tiểu liên Thompson, súng trường, bazooka, súng máy hạng nhẹ và Bren. Chương trình huấn luyện gồm phép đạc tam giác, tập bắn và lau chùi vũ khí. Họ còn được hướng dẫn cách sử dụng súng cối và lựu đạn. Việc tập luyện tương đối căng thẳng từ ngày 9 đến 15-8, từ 5g30-17g. Ngày 10-8, họ nhận được một đợt thả đồ tiếp tế bổ sung vũ khí và đạn dược để tiếp tục công tác huấn luyện tân binh. Chắc chắn nhà lãnh đạo Võ Nguyên Giáp rất vui mừng với những khí tài bổ sung này. Trang thiết bị được thả dù xuống Việt Bắc vào ba vị trí thả đồ tiếp tế của đội Hươu, kết hợp với những loại vũ khí nhẹ do Việt Minh chế tạo tại những nhà máy quân khí đơn sơ của họ trong rừng đã tạo thành một đội quân được trang bị vũ khí đầy đủ, gây ấn tượng cho những người dân nông thôn. Ông Võ Nguyên Giáp nhớ lại: “Nhìn thấy nhóm quân mới đứng trong hàng ngũ chỉnh tề và được trang bị súng trường mới cùng lưỡi lê sáng loáng khiến chúng tôi phấn khởi và tin tưởng”.

Trong khi đó, mặc dù sự đầu hàng của Nhật dường như đã diễn ra vào ngày 10-8, nhưng cả người Mỹ lẫn người Việt tại Việt Bắc đều không thể chắc chắn là chiến tranh thật sự kết thúc, vì vậy công tác huấn luyện vẫn tiếp tục hơn bốn ngày sau. Nhưng ngay khi người Mỹ đang kết thúc cuộc chiến của họ, Việt Minh lại đang sắp đặt những kế hoạch mới. Giữa tháng tám, Đảng Cộng sản Đông Dương tổ chức một hội nghị chiến lược tại một ngôi làng gần Tân Trào. Niềm phấn khởi lan truyền khắp nơi khi các phái đoàn từ xa như miền Nam, miền Trung, Lào và Thái Lan trên đường về Tân Trào, khi những cán bộ đã nhiều năm không gặp nhau tìm hiểu lại về nhau và khi tự do dường như sắp đến gần. Như một hoạt động bên lề hội nghị, các đại biểu được đưa tới những trại huấn luyện để chứng kiến công tác huấn luyện của lực lượng Việt - Mỹ. Đối với hầu hết các đại biểu, các thành viên đội Hươu là những người Mỹ đầu tiên họ đã từng gặp.

Ngày 15-8, khi hội nghị bế mạc thì Thomas ăn mừng tin về sự đầu hàng “sắp diễn ra”, ông Võ Nguyên Giáp quyết định hạ trại, đến gặp cụ Hồ Chí Minh và tiến về Thái Nguyên. Ngay khi ông Võ Nguyên Giáp và Thomas tới trụ sở chính của cụ Hồ Chí Minh thì thấy cụ đến trên một chiếc cáng. Cụ Hồ Chí Minh báo tin Nhật đã đầu hàng vô điều kiện. Thomas phát những vũ khí đội Hươu đã sử dụng trong huấn luyện cho bộ đội Việt Minh và thông báo với cả học viên và những người Mỹ rằng họ có thể sẽ ra đi ngày hôm sau. Đêm hôm đó những người Mỹ và người Việt liên hoan đến khuya. “Chúng tôi bắn pháo hiệu và pháo hoa trước các binh sĩ của mình - Thomas nhớ lại - Tất cả mọi người cùng hét to “Hoan hô! Hoan hô!”. Đêm nay chúng tôi là những chàng trai hạnh phúc. Chúng tôi sẽ có bộ dạng khá tệ khi lên đường sáng ngày mai”. Trong lúc các binh sĩ ăn uống và hát hò, một thành viên Việt Minh là Triệu Đức Quang nói với những người Mỹ là anh đã coi họ như những người bạn. “Những người bạn Mỹ của chúng ta giải thích rằng hòa bình đã đến và bây giờ tôi không phải đánh nhau nữa”, anh nhớ lại. “Nhưng - Triệu Đức Quang vội nói thêm - quân Nhật vẫn có mặt trên đất nước tôi, và nước chúng tôi vẫn còn chiến tranh vì thế chúng tôi vẫn phải tiếp tục chiến đấu”.

oOo

Ngày 29-8, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề nghị Patti tới gặp mình. Patti chúc mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh và “mong ngài thành công” trong kế hoạch giành độc lập.

Kỳ tới: Tiến về Hà Nội