Phóng to

Bánh của bà Mười Xiềm mới thấy đã thèm - Ảnh: Tấn Thái

TT - Chỉ là một người bán bánh dạo hằng ngày để kiếm sống nhưng bà Mười Xiềm - Nguyễn Thị Xiềm (TP Cần Thơ) - được mọi người “phong” là nghệ nhân. Tháng sáu này bà sẽ được mời sang Mỹ biểu diễn làm bánh!

Ba đời sống bằng nghề bán bánh dạo

Chúng tôi tìm đến nhà bà Mười Xiềm, nghệ nhân làm các loại bánh sẽ đi biểu diễn trong lễ hội đời sống dân gian Smithsonian diễn ra tại Mỹ vào cuối tháng sáu tới đây. Nhà bà Xiềm trên đường Nguyễn Chí Thanh (phường Trà Nóc, quận Bình Thủy, TP Cần Thơ). Bà đang đổ bánh xèo. Bà Xiềm cho biết gia đình bà sống bằng nghề này đã là đời thứ ba. Năm lên 12 tuổi bà đã phụ giúp cha mẹ bưng bánh đi bán dạo. Lớn lên, bà cũng sống bằng nghề này và đến nay bà Xiềm đã 66 tuổi.

Trong ngôi nhà nhỏ mái tôn, vách lá lụp xụp của bà Xiềm - sáng nào cũng vậy - luôn thoang thoảng mùi thơm của các loại bánh chuối, bánh ít trần, bánh khọt, bánh lá mít, bánh cúng, bánh xèo... Theo bà Xiềm, nghề làm bánh rất vất vả: từ 4 giờ sáng bà đã thức dậy xay bột, tỉa nước, chuẩn bị dầu mỡ, gia vị, rau cải (tùy theo từng loại bánh)... Các công đoạn phải làm từ từ, đúng theo qui trình, nhiều công đoạn bắt buộc phải làm thủ công, rất công phu, nếu làm vội sẽ làm bánh mất ngon...

Trên 50 năm sống bằng nghề làm bánh, bà đã nghe rất nhiều lời khen chê của những người thưởng thức. Mỗi lần nghe là mỗi lần bà điều chỉnh, rút kinh nghiệm. Vì thế không phải tự dưng bà có được những kinh nghiệm làm bánh quí báu. “Tùy theo người, theo vùng mà khẩu vị khác nhau. Vì vậy để bán được bánh không chỉ phải làm ngon mà phải có hương vị đặc trưng riêng” - bà Xiềm bày tỏ.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Xiềm làm các loại bánh Cần Thơ là một trong 11 loại hình di sản văn hóa của VN tham dự lễ hội đời sống dân gian Smithsonian diễn ra tại Mỹ từ 23-6 đến 9-7-2007. Lễ hội qui tụ rất nhiều nghệ nhân các nước thuộc lưu vực sông Mekong biểu diễn những loại hình văn hóa tiêu biểu, đặc trưng của mỗi dân tộc nhằm mục đích tôn vinh sự đa dạng các nền văn hóa trên thế giới.

Bánh của bà Xiềm ngon nên nhiều người ăn quen, trở thành mối ruột. Như chị Tô Thị Lệ (nhà cách cả hai cây số) khi lâu không thấy bà Xiềm đội bánh đi bán thì đến tận nhà mua. Chị Lệ cho biết: “Tôi rất thích bánh do bà Mười làm. Bánh bà làm ra không chỉ ngon mà hương vị còn rất giống ngày trước mẹ tôi thường làm cho tôi ăn. Những loại bánh dân dã như bánh chuối, bánh khọt, bánh ít trần, bánh lá mít... ngày càng ít người làm. Chính vì vậy hiện nay rất nhiều người không có cơ hội thưởng thức”.

Cũng theo chị Lệ, mỗi khi mẹ chị ở nước ngoài về lần nào bà cũng đến nhà bà Mười Xiềm mua bánh. “Mẹ cho mấy anh chị em tôi ăn để họ nhớ hương vị quê nhà, những món ăn dân dã ngày xưa của ông bà” - chị Lệ tâm sự.

Cho mấy chú Tây biết bánh quê mình

Chị Lê Thị Bé Bảy (công tác ở Phòng Văn hóa quận Bình Thủy) cho chúng tôi biết chính bà Nga (Trần Ngọc Nga, phó giám đốc Sở Văn hóa - thông tin Cần Thơ) là một trong những người đầu tiên phát hiện nghệ nhân Mười Xiềm. Chị Bảy nhớ lại: “Một lần, cô Nga đi công tác ở Thới An Đông (quận Bình Thủy) thì tình cờ gặp lúc bà Mười Xiềm đang chiên bánh chuối hấp. Loại bánh này hiện nay rất ít người làm. Quan sát cách chế biến, pha chế... cô Nga thấy bà Xiềm làm giống với cách làm của ông bà ngày xưa. Khi cô Nga thưởng thức bánh thấy rất ngon. Các loại bánh rất quen thuộc với người dân Nam bộ khác như bánh khọt, bánh hấp, bánh cúng, bánh xèo... bà Mười làm cũng rất ngon”.

Theo bà Trần Ngọc Nga, các loại bánh bà Mười Xiềm làm không “cao sang quyền quí” mà bình thường dân dã, là những món ăn thường dùng của người lao động bình dân như ông bà mình ngày xưa. “Hiện nay nhiều loại bánh đã được “hiện đại” không còn giữ được cách làm truyền thống, chính vì thế hương vị của nó cũng khác đi. Kỹ thuật làm bánh của bà Xiềm giống như cách làm truyền thống dân gian. Đây là điều rất quan trọng mà chúng tôi đang đi tìm. Chính vì vậy chúng tôi quyết định đưa bà Mười Xiềm vào dạng bảo tồn văn hóa phi vật thể” - bà Nga nói.

Khi được hỏi vì sao chọn bà Nguyễn Thị Xiềm đi biểu diễn làm bánh trong lễ hội đời sống dân gian Smithsonian diễn ra tại Mỹ sắp tới đây, bà Hoàng Bửu Hiếu - giám đốc Bảo tàng TP Cần Thơ - cho biết: “Chúng tôi chọn bà Xiềm với hai lý do. Thứ nhất là các loại bánh bà làm ra đảm bảo được chất lượng và mang tính truyền thống dân gian. Thứ hai là bà Xiềm có thể trình diễn cách làm những loại bánh này rất thuần thục, thao tác nhuần nhuyễn và giới thiệu được cho mọi người hiểu cách làm, cũng như qui trình làm những loại bánh này”.

Bà Hiếu cũng cho biết thêm: “Có nhiều người làm bánh cầu kỳ hơn và có thể ngon hơn bà Xiềm nhưng chúng tôi không chọn. Chúng tôi chọn bà ngoài những yếu tố trên, bà Xiềm cũng có cái rất đặc biệt là nghệ nhân xuất thân từ làm bánh, bán bánh mưu sinh. Chúng tôi muốn giới thiệu cho mọi người một con người thật bình dị, làm những loại bánh đời thường trong cuộc sống hằng ngày...”.

Bà Xiềm cho biết đã 66 tuổi nhưng bà chưa một lần đi xa, chỉ quen đội những xửng bánh trên đầu đi bán dạo quanh xóm. Nay... bất ngờ được cho sang Mỹ biểu diễn làm bà Xiềm cũng... hồi hộp và lo lắng. “Hồi nào tới giờ tôi làm bánh cho bà con mình ăn không hà, còn qua bên Mỹ tôi lo lắm! Tôi làm bánh thì không sợ khớp nhưng sợ bên đó mấy chú Tây không quen thưởng thức các món bánh “nhà quê” của mình. Nhưng tui sẽ cố, cho mấy chú Tây biết bánh mình” - bà Xiềm tâm sự.