Phóng to

Liệt sĩ Trần Bội Cơ (dấu X) chụp chung với các bạn học năm 1949. Đứng bìa phải là Trần Bội Anh, em gái Trần Bội Cơ - Ảnh tư liệu gia đình

Sự hi sinh anh dũng của họ ở tuổi thanh xuân để lại cho bao thế hệ thanh niên hình ảnh của những đóa hoa bất tử. Họ ngã xuống để người khác được sống, để động viên những người đi tới vững bước hơn...

Ươm mầm sự sống

Ông Phạm Đắc Lộc cho chúng tôi xem những tấm ảnh hiếm hoi còn lại của con gái - liệt sĩ Phạm Thị Thu Vân. Ông Lộc kể rằng khi mới 7-8 tuổi, Vân đã theo mẹ đi mittinh, biểu tình, cứu trợ lũ lụt... Năm 1954, khi ông Lộc ra tù, Vân tròn 5 tuổi. Lúc đầu, cô bé không chịu nhận cha vì “ba của con ở Côn Đảo”.

Đến năm 1959, bố mẹ lại bị bắt khi Vân mới 10 tuổi. Sự kiện đó đã đánh dấu một bước ngoặt lớn trong suy nghĩ của Vân. Mãi sau này ông Lộc mới biết con gái của ông đã trở thành một trong những nhân vật tổ chức đấu tranh của HS Trường Lê Văn Duyệt (nay là Trường THPT Võ Thị Sáu, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) với bí danh Bảy Thủy.

Năm 1967, ở Côn Đảo, ông nhận được thư con gái kể chuyện đi thăm mẹ ở nhà lao Phú Lợi, còn lá thư cuối cùng Thu Vân hứa với ông rằng “con sẽ trở thành người có ích”.

Sự hi sinh của liệt sĩ Thu Vân gắn liền với sự sống của Khao Kiến Quốc (bí danh Bé Đào). Cậu bé người gốc Hoa ấy là giao liên nhỏ tuổi nhất Thành đoàn lúc bấy giờ. Đợt hai năm Mậu Thân 1968, Quốc và hai chị Vân, Bua được giao nhiệm vụ dẫn đường cho một cánh quân tiến vào nội thành Sài Gòn.

Do giao tranh ác liệt trên đường hành quân, họ bị rớt lại giữa vòng vây địch, phải nấp dưới hầm một ngôi nhà bị cháy trơ nền. Đêm xuống, từng người rón rén chui lên tìm chút nước uống cầm hơi. Chị Vân dặn Quốc: “Chết thì chết, không đầu hàng nghe em!”.

Ngày thứ ba, kẻ thù ném một trái lựu đạn xuống hầm. Khi thấy một đốm lửa lóe sáng, Quốc bình thản nhắm mắt chờ chết, chị Vân bất ngờ choàng người lên cậu bé. Tỉnh dậy, Quốc thấy mình nằm trên mặt đất, máu ra nhiều ở hai chân, còn xác hai chị Vân, Bua nằm trên một đống rơm.

Địch đưa Quốc lên trực thăng chở đi. Từ trên cao, Quốc thấy hai chị nằm trơ trọi giữa cánh đồng mênh mông. Về Sài Gòn, Quốc bị đem vứt vô bệnh viện. Nhờ một người đạp xích lô tốt bụng, anh nối được liên lạc với gia đình.

Gần 40 năm trôi qua, Bé Đào ngày ấy bây giờ đã là một người đàn ông ngoài 50 tuổi, trong nhà ông thờ một người con gái mặc áo trắng học trò. Nhiều năm qua, Quốc thay chị Vân chăm sóc song thân chị đang tuổi xế chiều. Nhiều lần anh tìm trở lại chiến trường xưa, thắp nén nhang cho hai người con gái đã dành cho mình sự sống.

Phóng to Bố mẹ liệt sĩ Thu Vân - Ảnh: Thái Bình Những trận đòn trong tù và cú sốc mất con khiến bà Quế, mẹ Thu Vân, lúc trở về có dấu hiệu bệnh tâm thần. Ông Lộc giờ tóc bạc trắng, bệnh tật triền miên. Hồi trước, do làm cách mạng phải vào tù ra khám nên vợ chồng ông không dám có thêm con, giờ chỉ có hai vợ chồng đêm ngày bên nhau. Ông bảo giá như Thu Vân còn sống thì nhà ông giờ đã con đàn cháu đống. Nhưng rồi ông nghĩ sâu xa hơn: “Mình đã chọn sự hi sinh, con gái mình cũng tìm đến sự hi sinh, đã hi sinh thì đâu ai nghĩ đến riêng mình”.

Nữ liệt sĩ Trần Bội Cơ còn một người em gái tên Trần Bội Anh hiện đang sống tại Q.5, TP.HCM. Theo lời bà Anh, bố mẹ bà gốc người Phúc Kiến (Trung Quốc), nhưng chị em bà sinh ra và lớn lên ở Vĩnh Long, sau đó được gửi lên Sài Gòn ăn học.

Vào ngày 4-5 hằng năm, các trường của người Hoa ở Sài Gòn lúc bấy giờ bị đóng cửa vì trước đó đã từng có bạo động của học sinh vào ngày này. Bội Cơ và các bạn học quyết tâm đấu tranh đòi bãi bỏ qui định ấy. Ngày 6-5-1950, trong lúc đang diễn thuyết trước đám đông học sinh, Bội Cơ bị cảnh sát ập vào lôi về bót tra tấn dã man. Chị hi sinh ngày 12-5-1950 khi mới 18 tuổi.

Bội Cơ bị sát hại lúc cô em gái Bội Anh đã về Vĩnh Long. Biết tình hình Sài Gòn bất ổn nên bố của chị, ông Trần Thủy Nam, tức tốc lên Sài Gòn định đón con gái về nhưng không kịp. Tại nhà xác Bệnh viện Chợ Rẫy, ông Nam đã ngất xỉu khi thấy thân xác không toàn vẹn của Bội Cơ.

Lo sợ xảy ra một “sự kiện trò Ơn” thứ hai, chính quyền cho phép ông Nam làm đám tang nhưng phải chôn ngay và không được tụ tập đông người. Ông Nam mua nguyên cây vải quấn xác Bội Cơ, nhưng những giọt máu tươi của người con gái vẫn nhỏ xuống trên suốt dọc đường về nơi yên nghỉ. Mặc cho cảnh sát ngăn cản, nhiều người vẫn cứ đi theo tiễn biệt người con gái kiên trung.

Sau cái chết của chị, có hơn 300 lá thư từ khắp nơi gửi về, nhiều người tìm đến nhà chia sẻ. Ngày 2-9-1950, Trần Bội Cơ được Nhà nước VN dân chủ cộng hòa truy tặng Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng 2, và đến năm 2000 được truy phong danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Sau ngày 30-4-1975, mộ chị được di dời từ Q.11 về nghĩa trang Lạc Cảnh, sau đó về yên nghỉ tại Nghĩa trang liệt sĩ TP.HCM. Bà Trần Bội Anh, 73 tuổi, nói: “Nhà chỉ có chị Cơ là trẻ mãi”.

Thêm vững tin bước tới

Đến tận bây giờ bà Huỳnh Ngọc Thu - cựu nữ sinh Trường Gia Long (nay là THPT Nguyễn Thị Minh Khai, TP.HCM) - vẫn còn nhớ như in hình ảnh “anh Ba học sinh” Đỗ Ngọc Thạnh - một thanh niên đậm người, da ngăm, nói năng khiêm tốn, hằng ngày lọc cọc đạp xe đến các điểm hẹn tổ chức phong trào đấu tranh của SVHS.

Còn với bà Huỳnh Ngọc Thanh (chị bà Thu), anh Thạnh là một lãnh đạo phong trào đáng nể: “Anh hướng dẫn tôi phương pháp vận động quần chúng đấu tranh”. Trong cuộc biểu tình ngày 9-1-1950 dẫn đến sự kiện “đám tang trò Ơn”, mặc dù đã bị lộ nhưng anh Thạnh vẫn chạy như con thoi trực tiếp chỉ đạo đấu tranh. Để kéo bà Thanh ra khỏi những cuốn tiểu thuyết lãng mạn, anh Thạnh còn cho mượn những cuốn sách “tiến bộ” như Chùm nho phẫn nộ, Thép đã tôi thế đấy, Người mẹ…

Theo lời bà Đỗ Thị Kim Oanh, anh trai Đỗ Ngọc Thạnh của bà ngày trước là đứa con “cứng đầu” nhất trong gia đình. Ông Đỗ Như Khương, bố anh Thạnh, khi đó là một quan chức cao cấp ngành địa chính, từng cảnh cáo “đứa nào làm chính trị tao từ luôn”. Và ông đã làm như thế khi biết con trai thoát ly theo cách mạng.

Đầu năm 1947, Đỗ Ngọc Thạnh vào Đảng ở tuổi 17, sau đó được giao phụ trách Hội HS VN Nam bộ, rồi bí thư Đảng đoàn đầu tiên của khu Sài Gòn - Chợ Lớn. Tháng 11-1951, một tên phản động chỉ điểm và mật thám Pháp đã bắt anh Thạnh tại góc đường Frère Louis-Arras (nay là góc Nguyễn Trãi - Cống Quỳnh).

Đối phương tra tấn anh dã man nhưng không khai thác được gì nên đem thủ tiêu, ném xác xuống cầu Kinh (Thanh Đa). Đến năm 2000, Đỗ Ngọc Thạnh được truy phong danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Nhớ về “anh Ba” Đỗ Ngọc Thạnh, bà Huỳnh Ngọc Thanh nói trong xúc động: “Những lúc bị tra tấn khốc liệt, tôi lại nghĩ tới tấm gương hi sinh anh dũng của anh Ba để tự động viên mình thêm vững tin bước tới”.