Phóng to

Xem bức ảnh này, chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy các khu tả hữu vu, gác chuông gác trống và Nghi môn (cổng) của Đền Và vẫn chưa hề xuống cấp (ảnh chụp trước khi nhiều hạng mục của đền Và "bị" dỡ ra trùng tu)

Trong cuộc trò chuyện trực tiếp tại cơ quan của mình, đồng chí Nguyễn Lam Điền - Phó Chủ tịch UBND TP Sơn Tây cho biết: đơn vị thi công đã làm theo đúng quyết định trùng tu đã được phê duyệt. Theo đó, “gác chuông, gác trống, nghi môn, tả vu, hữu vu, nhà kho tả hữu, tiền tế, đền chính, lầu hóa vàng tả và hữu… đều là những hạng mục được bổ, có cả sửa chữa và thay thế.

Khi được hỏi, ai cũng biết, ví dụ gác chuông gác trống quá vững chãi, bằng vật liệu kiên cố tại sao phải dỡ ra trùng tu cho mất vẻ cố kính và các giá trị kiến trúc của nó? Ông Điền thẳng thắn: “Cái này bên tư vấn thiết kế họ làm, họ có quan điểm của họ”, rồi ông Điền đọc rõ ràng từng chữ trong văn bản đã được phê duyệt, gồm cả bóc nền, lát lại nền, trát lại, dỡ phần mái… (đối với gác chuông, gác trống).

Phóng to

Theo đơn vị thi công và người quản lý đền, tả mạc, hữu mạc, gác chuông, gác trống đều chuẩn bị được dỡ ra toàn bộ để… dựng lại. Trong khi, như trong ảnh, các hạng mục này còn tương đối… vĩnh cửu. Ít ra, nhiều thập niên nữa chưa hề hỏng hóc gì. Chúng ta đang định đổi di sản vô giá này lấy những khối bê tông thô kệch ư?

Như vậy, quả bóng rõ ràng đã được đẩy sang đơn vị phê duyệt, tư vấn thiết kế và thi công dự án. Tuy nhiên, trả lời các câu hỏi về những thiếu sót của cơ quan giám sát (để cho khu vực tường bao tuyệt kỹ bị phá đi cho ô tô vào, tường hậu cung bị dỡ ra cho xe cải tiến vào) ông Điền thừa nhận: những việc làm ấy là sai, UBND TP sẽ chỉ đạo tìm cách khắc phục. Đó cũng là thiếu sót của cơ quan giám sát, thi công.

Tuy nhiên, cần khẳng định một lần nữa: loạt bài của Tuổi Trẻ, ý kiến tâm huyết của các chuyên gia, nhà văn hóa, nghệ sĩ khả kính đã đăng trên Tuổi Trẻ, không phải chỉ nhằm “bắt lỗi” những thiếu sót mà lãnh đạo UBND TP Sơn Tây đã công nhận kể trên. Chúng ta đang tranh luận về nguyên tắc trùng tu: không thể “dỡ trắng” di tích cổ ra để dựng lại, thay thế vật liệu, gọt đẽo hết cả vẻ cổ kính, giá trị kiến trúc, nghệ thuật vốn có của di tích như cách làm ở Đền Và hiện nay. Tu bổ, tôn tạo một di tích còn vững chãi, kiên cố, “linh ứng tự ngàn năm” như Đền Và, không thể là “hạ giải” (dỡ toàn bộ xuống) rồi dựng lại, thay thế vật liệu, xây mới như vậy (khi di tích còn vững chãi).

Phóng to

Chúng ta đang có hàng trăm hàng nghìn di sản quý đang đối mặt với tình trạng tu bổ kể trên. Dư luận chắc chắn sẽ hoan nghênh sự tiếp thu của UBND TP Sơn Tây, khi quý cơ quan quyết định ngưng dỡ trắng Đền Và (như lời ông Chủ tịch Nguyễn Quang Mạnh); khắc phục thiếu sót trong thi công, tổ chức họp báo công khai vấn đề trong thời gian tới (như lời ông Nguyễn Lam Điền, Phó Chủ tịch).

Song, đơn vị phê duyệt và đồng ý “dỡ trắng” Đền Và lại không phải là UBND TP Sơn Tây. Vấn đề đặt ra là: Liệu chúng ta có cần xem lại toàn bộ cái dự án trùng tu tôn tạo “dỡ trắng” Đền Và đã được phê duyệt kia không?