Phóng to

Đoàn dũng sĩ miền Nam ra thăm Bác Hồ năm 1968 (Hồ Ngọc Biên đứng bên phải Bác Hồ)

TT - Đầu năm 1968, trong đoàn cán bộ vượt Trường Sơn ra Bắc có một cậu bé người Quảng Nam dáng thấp nhỏ, trán dồ, mũi tẹt với đôi mắt thật sáng. Đó là Hồ Ngọc Biên - một trong số ít những dũng sĩ thiếu niên đầu tiên của miền Nam được đưa ra Bắc.

Tại khu vườn Phủ Chủ tịch xanh mát mùa thu năm ấy, Hồ Chủ tịch không cầm được nước mắt, ôm chặt Hồ Ngọc Biên và những cô cậu bé dũng sĩ của miền Nam thành đồng vào lòng...

Cú ngã đời người

Khoa nội 4 Bệnh viện C Đà Nẵng, cuối đông năm 1997... Điều trị cùng phòng bệnh với tôi là một ông cụ 74 tuổi, gương mặt khắc khổ, lưng còng gập, đến từ huyện trung du Tiên Phước, Quảng Nam. Tôi dành sự kính trọng đặc biệt khi biết cụ chính là Hồ Cột - một trong những “hạt giống đỏ” cách mạng của Tiên Phước, bị địch bắt đày ra Côn Đảo suốt 21 năm từ 1954 tới tận 30-4-1975. Rồi một bữa con trai cụ ra thăm. Đó là người đàn ông khoảng ngoài 40, thấp người, gương mặt đen đúa nhọc nhằn, râu quai nón lởm chởm, cái nhìn lặng lẽ. Loáng thoáng rồi anh đi lúc nào không hay. Gặp con xong, ông cụ tư lự hẳn.

Hơn một tháng sau tôi ra Huế, trò chuyện với phó bí thư Huyện ủy Hương Thủy - anh Nguyễn Văn Hòa, tức “cu Theo” trong thơ Tố Hữu:Tên em là Nguyễn Văn Hòa/Mẹ em vẫn gọi em là cu Theo..., tôi mới giật mình khi biết người đàn ông gặp ở bệnh viện đó chính là Hồ Ngọc Biên. Anh Hòa cho hay sau khi ở tù ra Biên tay trắng, không Đảng, không công ăn việc làm, con cái nheo nhóc ...

Tôi chạy xe máy về thôn 2, xã Tiên Lộc, Tiên Phước tìm Hồ Ngọc Biên. Suốt con đường ổ gà tức ngực, tôi cố mường tượng gương mặt của Biên trong những bức hình nổi tiếng Bác Hồ với các cháu dũng sĩ miền Nam trong sách giáo khoa đã in đậm nơi tiềm thức những thế hệ học sinh chúng tôi ngày ấy.

Những cái tên quen thuộc Hồ Thị Thu, Hồ Ngọc Biên, “cu Theo” Nguyễn Văn Hòa, Ngô Nết, Hồ Văn Mên, Đoàn Văn Luyện, Võ Hường, Võ Phổ... Tôi còn nhớ trong những bức hình ấy, cậu bé Biên luôn được đứng sát cạnh Bác Hồ. “Tôi nhỏ con, lại hay dị - sau này Biên kể - cứ ... nấp sau lưng Bác. Bác thấy vậy liền kéo lại gần, thế là tôi may mắn có được những bức ảnh được đứng gần Bác nhất”.

Phóng to

Hồ Ngọc Biên với huy hiệu Vì sự nghiệp khuyến học (3-2005)

Người dũng sĩ một thuở lừng danh, được đi nhiều nước để nói với thế giới về cuộc chiến đấu chính nghĩa của nhân dân và tuổi trẻ miền Nam, được đào tạo bài bản, giờ ra tù là một “lão nông” già trước tuổi, phong thái e dè mệt mỏi. Câu chuyện giữa tôi và Hồ Ngọc Biên lần ấy nhiều lúc bị sự im lặng nặng nề chiếm chỗ. “Anh là nhà báo đầu tiên gặp tôi thế này” - Biên nói.

Hồi ấy, năm 1968 Biên được đưa ra Bắc, đến năm 1975, từ miền Bắc trở về, chàng dũng sĩ 23 tuổi đắc cử huyện ủy viên, làm bí thư huyện đoàn. Ngỡ phận số cứ thế hanh thông, ai ngờ sức khỏe xuống nhanh bởi những tháng năm chiến đấu từ tuổi 13, những vết thương anh giấu biệt nay âm thầm “làm phản”. Phải buông rời công việc về nhà nằm nhưng nào được ngơi nghỉ, thiếu cán bộ, anh lại lặn lội công tác xã với cương vị phó bí thư Đảng ủy.

Rồi chuyện xảy ra. Hồ Ngọc Biên chiếm dụng từ công trình điện của xã 3 tấn ximăng và 200 cân sắt, tính giá thời điểm năm 1987 là... 168.000 đồng để dựng nhà! Có giấy mượn chứ không phải ăn cắp, nhưng cái tính ngang tàng pha chút công thần ngày ấy khiến “tội” của Biên nặng hơn. Biên bất mãn bỏ việc, ở nhà lên đồng, bói toán, bốc thuốc kiêm cho số đánh đề tưng bừng, thôn xóm ồn ào phức tạp. Kết cục là tháng 1-1990 Hồ Ngọc Biên bị khai trừ Đảng, và ngày 20-11 năm ấy anh bị bắt giam. Sáu tháng nằm ở nhà giam huyện, hai tháng nằm ở trại Hòa Sơn, Đà Nẵng. Bị giam chứ không hề có khởi tố, ra tòa! Dường như “ai đó” chỉ muốn cách ly anh một thời gian để từ sau song sắt nghĩ lại về đời. Nhưng với Hồ Ngọc Biên chừng ấy là quá đủ.

Ra tù, trắng tay, Hồ Ngọc Biên về quì gối trước mặt cha già tạ tội, nói với ba đứa con nhỏ dại chỉ một câu: “Các con hãy nhìn cha làm gương, đừng bao giờ tự cho mình hơn người” rồi khăn gói ngược lên vùng Giằng biệt xứ, gửi gánh nặng gia đình cho người vợ gầy là cô giáo trường làng với đồng lương còi cọc. Thời gian suốt gần bốn năm trời ấy Biên làm gì? Kiếm củi, đốt than, vác đá đắp đường thuê, chỉ để đọc sách và suy nghĩ. Rồi một ngày vào năm 1994, người đàn ông khổ nhọc 42 tuổi ấy về làng...

Phóng to

Chăm sóc đàn bò với giống cỏ “ông Biên”

“Tôi không thể xa Đảng...”

Từ lần gặp đầu tiên tám năm về trước, tôi đã nhận của anh lời nhắn nhủ trong nước mắt: “Làm sao giúp tôi nói với mọi người rằng Hồ Ngọc Biên này suốt đời không thể xa rời Đảng”. Đó cũng chính là tâm nguyện của người cách mạng lão thành Hồ Cột, cha anh, trước lúc nhắm mắt vào năm 1998. Thông điệp ấy tôi đã thể hiện trong một bài báo và suốt nhiều năm tôi cùng theo sát anh trong cuộc lội ngược dòng số phận.

Đầu tiên là những lá đơn xin được trở lại hàng ngũ của Đảng, mà Biên nói rằng nếu có thể anh sẽ viết bằng máu. Đứng vào hàng ngũ của Đảng Cộng sản VN khi chưa đầy tuổi 20 (anh kết nạp Đảng năm 1971) và hơn 20 năm sau Hồ Ngọc Biên lại tha thiết muốn được Đảng thử thách mình lại từ đầu. Đó là những ngày Biên làm cật lực kiếm củ khoai củ sắn nuôi con và cũng để nuôi hi vọng.

Rồi Biên làm một việc mà khi đó còn chưa có qui định, đó là tự ứng cử vào HĐND xã. Dân tin, chọn anh làm đại diện cho mình. Xã giao cho anh công tác thương binh xã hội. Lại được tín nhiệm giao thêm “chức” phó chủ tịch, rồi chủ tịch chi hội cựu chiến binh xã, kiêm phụ trách công tác khuyến học. Thế là tất tả hai vai ba gánh xuôi ngược tối sớm lo việc chung, âm thầm khẳng định lại mình từ con số không.

Bây giờ thì “cỏ ông Biên” đã quen thuộc với những đàn bò của cả vùng trung du này, được lên truyền hình để truyền bá cho bà con gần xa và đã giúp nhiều gia đình cựu chiến binh trở nên ấm no. Nhưng từ nhiều năm trước, mấy ai biết dũng sĩ Hồ Ngọc Biên đã mày mò sang quê hương Quảng Ngãi của anh hùng lao động Hồ Giáo để tìm giống cỏ, đem về thử nghiệm ở trang trại của mình rồi đem đàn bò của mình ra thí nghiệm.

Chi hội cựu chiến binh của xã Tiên Lộc vốn nhiều năm yếu kém, từ năm 2001 lại đây trở thành một trong ba đơn vị xuất sắc toàn tỉnh, còn Hồ Ngọc Biên được đề nghị chiến sĩ thi đua cấp tỉnh. Sự học ở Tiên Lộc có sự xốc vác của ông chủ tịch hội khuyến học đã thay đổi, mà ví dụ gần gũi nhất là chính ba đứa con của ông. Một thời sấp ngửa, các con mặc cảm lơ là việc học hành, tưởng hỏng.

Giờ thì con gái đầu Hồ Hữu Thành Minh (mang tên người bạn chiến đấu) đã tốt nghiệp cử nhân Sư phạm Qui Nhơn, đang công tác tại văn phòng huyện ủy, thường cộng tác văn thơ với báo chí tại TP.HCM. Hồ Vũ - con trai thứ hai 25 tuổi - vừa tốt nghiệp khoa xây dựng ĐH Bách khoa Đà Nẵng, đang làm cho một tổng công ty của Bộ Xây dựng chi nhánh tại Quảng Nam.

Con trai út Hồ Quốc Hùng đang học năm 4 khoa điện - điện tử ĐH Bách khoa Đà Nẵng. Các con đã lớn nhưng cái “chức” chủ tịch hội phụ huynh học sinh trường làng mọi người vẫn trân trọng dành cho anh. Thêm một “chức” quan trọng nữa - chức chủ tịch thứ tư mà Hồ Ngọc Biên không khỏi hãnh diện, đó là chủ tịch hội đồng gia tộc họ Hồ. Mỗi tin vui của Hồ Ngọc Biên, dù nhỏ, tôi đều biết và lặng lẽ mừng cho cuộc lội ngược dòng ngoạn mục của anh.

“Hạnh phúc lớn nhất của đời tôi là lấy lại được niềm tin của mọi người” - Hồ Ngọc Biên tâm sự khi tôi lên Tiên Lộc thăm anh bữa đầu tháng ba vừa rồi. Đôi tay chai sần của anh lấn bấn gài chiếc huy hiệu Vì sự nghiệp khuyến học và kỷ niệm chương của Hội Cựu chiến binh VN cùng mới được trao tặng cuối năm 2004 lên áo theo đề nghị của tôi để chụp ảnh.

“Tôi mới vừa học xong lớp đối tượng Đảng, nhưng trường hợp kết nạp lại của tôi đặc biệt, huyện ủy phải trình Thường vụ tỉnh ủy xét - Hồ Ngọc Biên bồi hồi nói trên đường dẫn tôi đi thăm trang trại - Ngày sinh nhật Bác 34 năm về trước tôi đã tuyên thệ trước cờ Đảng. Sinh nhật Bác năm nay tôi mong sao được làm lại điều ấy...”.