Phóng to

Những chiếc quan tài trên vách núi ở Nà Lồi, ven sông Đà - Ảnh: B.N.

TT - Con thuyền chở chúng tôi ngần ngừ trong hẻm núi giữa những vách đá sừng sững khi không tìm được đường vào bến đò Lồi, xã Suối Bàng, huyện Mộc Châu, Sơn La. Bỗng có ai đó hét to: "Có cái gì giống quan tài trên vách núi kìa!". Có đến bảy chiếc quan tài nằm cheo leo cô quạnh bên vách núi cao. Chúng tôi quyết định khám phá bí mật này.

Kỳ 1: Dòng sông cổ tích Kỳ 2: Người lái đò sông Đà Kỳ 3: Lên thác, xuống ghềnh

Vào "động ma"

Bến đò Lồi nổi tiếng trước đây đã dời vào tận trong hẻm núi vắng đến lạnh người. Nơi đây cứ 10 ngày mới có thuyền từ Hòa Bình lên trao đổi hàng hóa, do đó nó vẫn là một nơi thâm sơn cùng cốc giữa núi rừng.

Những người Mường ở bến đò đột nhiên im lặng khi nghe chúng tôi kể về những chiếc quan tài trên vách núi. Anh Mão, 40 tuổi, người Qui Hương, khuyên: "Các anh không nên vào đó, người Mường chúng tôi gọi đó là động ma Lang Chánh". Anh kể tiếp: "Hồi trẻ, trong một lần đi săn, khi men theo vách núi theo dấu con sơn dương trắng, vừa qua khỏi một vách núi ở Pưa Ta thì hiện ra trước mắt những chiếc quan tài cổ, có chiếc đã bật tung nắp, đầu lâu trắng hếu nằm lăn ra đất, tôi sợ quá phải nổ một phát súng để trấn an tinh thần rồi mới bỏ chạy được. Từ đó đến nay tôi không bao giờ dám đến gần những khu động ma nữa".

Phóng to

Bộ hài cốt hàng trăm năm của người xưa vẫn còn nguyên hộp sọ trên đỉnh núi Củm Tây - Ảnh: B.N.

Chúng tôi quyết định vượt núi vào Suối Bàng để tìm hiểu về những chiếc quan tài bí ẩn kia. Trời đã xế chiều, nhưng ông Mùi Văn Thu, bí thư đảng ủy xã, rất nhiệt tình: "Ngay đến chúng tôi cũng xem đó là một bí mật chưa có lời giải đáp. Hàng chục năm trước chúng tôi đã phát hiện những chiếc quan tài được an táng theo kiểu treo trên núi rất kỳ lạ. Sau đó nó bị lãng quên do chiến tranh triền miên, mãi đến năm 1980 có một đoàn khảo sát từ Hà Nội lên điều tra, rồi họ rút đi mà không để lại cho chúng tôi một lời giải đáp nào".

Theo ông Thu, những chiếc quan tài kia được đẽo ra từ cây đinh thối, một loại gỗ rất hiếm ở khu vực này. Các hoa văn chạm khắc trên quan tài cũng rất xa lạ với hoa văn của người Mường, người Thái, người Mông.

Một số người cao tuổi ở địa phương cho rằng đây là các khu mộ táng của người Xá - bộ tộc khai thủy đất này. Ngày xưa, trong cuộc tranh giành đất, họ đã bị các bộ tộc người Thái trục xuất ra khỏi làng, họ ra đi về những phương trời vô định nên đã tìm cách bỏ hài cốt tổ tiên vào quan tài và đưa lên đỉnh núi để tránh sự xâm hại của các bộ tộc khác.

Giấc ngủ trăm năm

Chúng tôi lên hang Khoang Tuống trong ánh chiều tà, con dốc dựng đứng dẫn lên chiếc hang động mà từ đây có thể nhìn thấy bản làng bên con suối Bàng tuyệt đẹp. Cửa hang um tùm cây dại, phải cúi rạp người xuống chúng tôi mới có thể bò được vào hang. Trong ánh đèn pin lập lòe, những chiếc quan tài bằng gỗ đã lên rêu xanh rờn bị ai bật tung không còn hài cốt. Lần sâu vào trong hang, lòng hang mở rộng với nhiều thạch nhũ hình thù kỳ quái, phía trong ngách tưởng là lối cụt hiện ra một lòng hang sâu thăm thẳm, chúng tôi thử thả một hòn đá xuống, mãi một lúc lâu mới nghe tiếng chạm đáy nên đoán chắc hang rất sâu.

Trong hang có sáu quan tài gồm ba chiếc lớn, ba chiếc nhỏ. Trời tối nhanh, đèn pin không còn đủ sức chiếu sáng, chúng tôi quay trở lại bản Khoang Tuống để hôm sau chinh phục đỉnh Củm Tây - đỉnh núi cao gần 700m. Theo bí thư Thu, cả khu vực Suối Bàng có đến 12 "động ma" ở Nà Lồi, Pưa Ta, Khoang Tuống, Củm Tây, Pa Đì, Suối Ấm, Chiếng Đa, mỗi động có từ bốn đến gần 20 chiếc quan tài.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa các dân tộc Tây Bắc Điêu Chính Tới, người cùng chúng tôi thực hiện chuyến khám phá sông Đà: "Các khu mộ này đã có từ 500 - 600 năm trước, nếu so sánh các bản khắc hoa văn cũng như quai hình răng cưa, chốt đóng của quan tài và các hình xăm, tôi nghiêng về giả thuyết chủ nhân những ngôi mộ cổ này là người Xá. Nhưng vì sao họ có thể đưa những chiếc quan tài to lớn lên tận những vách núi cheo leo thì vẫn còn là điều bí mật".

Không như chuyến thám sát hang Khoang Tuống chiều hôm trước, lần này có cả chủ tịch xã Mùi Văn Chời và gần 10 dân quân đi theo mở đường, bảo vệ. Đường lên đỉnh Củm Tây dốc cực kỳ, có nơi gần như phải áp mặt vào vách đá và rướn người lên từng mét một. Chỉ vừa qua khỏi con dốc thứ nhất mà ai cũng muốn đứt hơi. Hết bám vào những vách đá leo lên lại chui vào những quãng rừng rậm rạp chằng chịt dây leo rất khó đi, người đi trước phải kéo người đi sau, từng bước một mà vượt lên.

Cuối cùng thì "động ma" lớn nhất Suối Bàng cũng hiện ra trước mắt. Do ở chót vót trên đỉnh núi nên nhiều chiếc quan tài còn gần như nguyên vẹn. Đích thân bí thư Thu và chủ tịch Chời đứng ra làm nghi thức xin phép tiền nhân khuất mặt cho chúng tôi vào động với nhang đèn, bánh trái và những lời khấn vái thành kính.

"Động ma" Củm Tây nằm lộ hẳn ra ngoài cái vòm hang lớn, do thời gian và tác động của thiên nhiên nên hầu hết quan tài đều đổ sụp xuống đất chứ không còn nằm trên giá đỡ trần hang. Có đến 18 chiếc quan tài lớn nhỏ và còn hẳn những bộ hài cốt với xương và đầu lâu trắng hếu.

Buổi chiều, chúng tôi lại tiếp tục khảo sát hang Nà Lồi nằm cách mép nước sông Đà khoảng 20m. Hang còn đến bảy bộ quan tài, trong đó có chiếc còn nguyên hộp sọ của người xưa bị bật tung lên. Anh Thu cho biết: "Người ta ác quá, họ cạy tung các quan tài lên tìm cổ vật, sau đó còn đục quan tài ra mang về làm vai giường bán vì gỗ đinh thối rất tốt, có thể tồn tại ngàn năm, thậm chí còn cắt những chiếc quan tài nhỏ ra làm bao đeo dao!". Chúng tôi sắp xếp lại từng bộ hài cốt, đậy nắp những chiếc quan tài và thắp nhang khấn rằng: "Kính thưa tiền nhân, xin hãy tha thứ cho những kẻ hậu thế đã lỡ tay làm kinh động giấc ngủ trăm năm của người".

________________________

Cứ vào ngày 9, 19 và 29 hằng tháng là "hạm đội thương gia" rú còi tàu rời cảng Bích Hạ - Hòa Bình đi mở chợ. "Nếu bà con có nhu cầu mua ôtô vài trăm triệu, chúng em cũng chiều lòng tất!".

Kỳ tới: "Đại siêu thị” trên sông