Hen phế quản làm cho đường dẫn khí trong phổi luôn trong tình trạng phù nề, viêm nhiễm và dễ bị kích ứng. Qua một thời gian dài, bệnh sẽ làm đường dẫn khí bị thu hẹp, khiến người bệnh khó thở, tiếng thở khò khè, một vài trường hợp có thể gây tắc nghẽn đường dẫn khí gây nguy hiểm đến tính mạng.

Nguyên nhân bệnh hen phế quản

Mỗi một bệnh nhân hen có những loại dị nguyên (nguyên nhân gây dị ứng) khác nhau. Có khi gần như tất cả những dị nguyên gây ra cơn hen ở một số người lại không gây ra triệu chứng gì ở những người còn lại. Một số dị nguyên thường gặp gây ra cơn hen có thể là:

- Tiếp xúc với khói thuốc lá hoặc khói tạo ra bởi củi đốt.

- Hít phải không khí ô nhiễm.

- Hít phải những tác nhân kích thích đường hô hấp khác chẳng hạn như: nước hoa hoặc chất tẩy rửa.

- Hít phải những chất gây dị ứng (dị nguyên) chẳng hạn như: bụi nhà hoặc lông súc vật.

- Bị nhiễm trùng đường hô hấp trên, chẳng hạn như: cảm cúm, viêm xoang hoặc viêm phế quản…

- Thời tiết lạnh, khô.

- Cảm xúc hưng phấn hoặc stress.

- Vận động quá nhiều.

- Trào ngược dịch dạ dày, còn được gọi là bệnh trào ngược dạ dày thực quản.

- Sulphit - một chất phụ gia của một số loại thức ăn và rượu.

- Kinh nguyệt : ở một số phụ nữ (không phải là tất cả) có triệu chứng hen liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt.

Yếu tố nguy cơ:

- Lịch sử gia đình (chẳng hạn như cha mẹ hoặc anh chị em ruột) bị bệnh hen.

- Đang mắc các bệnh về dị ứng như: viêm da dị ứng hoặc viêm mũi dị ứng…

- Thừa cân.

- Hút thuốc lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá.

- Người mẹ hút thuốc khi mang thai thì con sinh ra sau này có thể mắc bệnh hen.

- Tiếp xúc với khí thải hay các loại ô nhiễm.

- Tính chất nghề nghiệp hay phải tiếp xúc với các loại hóa chất.

Triệu chứng hen phế quản

Các triệu chứng của hen phế quản biểu hiện không giống nhau ở mỗi người và trên cùng 1 người biểu hiện không giống nhau tùy theo từng thời điểm. Ngoài ra một số triệu chứng của bệnh cũng có thể gây nhầm lẫn với những bệnh lý ở đường hô hấp khác, dưới đây là các biểu hiện đặc trưng của bệnh nhằm phân biệt với các bệnh đường hô hấp khác:

- Giai đoạn khởi đầu hen:

+ Cơn hen phế quản thường xảy ra buổi đêm và sáng sớm.

+ Triệu chứng báo trước: nhức đầu, hắt hơi, chảy mũi, rối loạn tiêu hóa nhẹ…

- Giai đoạn phát bệnh:

+ Khó thở: thở thấy khó khăn, đặc biệt là lúc thở ra. Khi khó thở nhiều, người bệnh có thể có cảm giác hốt hoảng, vật vã, nói câu ngắn hoặc từng từ, toát vã mồ hôi…

+ Trong cơn khó thở nghe có tiếng cò cử: đây là biểu hiện điển hình nhất của hen phế quản. Cơn thường xuất hiện khi có kích thích, thay đổi thời tiết, nhiễm trùng…

+ Thường kết thúc cơn khó thở bằng những đợt ho, khạc đờm nhiều:

Đờm màu trắng, dính khi không có nhiễm trùng; khi đờm có màu vàng hoặc xanh là đã có biểu hiện nhiễm trùng.

Ho kéo dài, thành cơn, cơn ho thường xuất hiện khi thay đổi thời tiết, nửa đêm về sáng, hoặc khi hít phải những chất có mùi khó chịu, khói thuốc, khói bếp than…

+ Cảm giác căng, nặng ở ngực.

Biến chứng

Hen phế quản tiến triển từng đợt cấp, sau mỗi đợt, bệnh diễn biến nặng hơn và nguy hiểm hơn, bệnh hay gây ra những biến chứng như:

- Xẹp phổi: xẹp phổi một thùy hoặc nhiều thùy là biến chứng gặp tỷ lệ khoảng 10% số bệnh nhân vào viện. Khi hen ổn định thì tình trạng xẹp phổi sẽ khỏi.

- Nhiễm khuẩn phế quản: thường là biến chứng ở các bệnh nhân bị hen mạn tính.

- Khí phế thũng: khi hen phế quản biến chứng thành bệnh khí phế thũng, sự đàn hồi của các phế nang ở người bệnh giảm dần, thể tích khí cặn tăng khiến bệnh nhân khó thở khi gắng sức, thở ra ít, môi và các đầu chi tím tái, ho khạc đờm nhiều.

- Tràn khí màng phổi, tràn khí trung thất: gặp ở khoảng 5% hen mạn tính. Khi có tràn khí phải xử trí cấp cứu kịp thời. Tràn khí màng phổi hai bên là nguyên nhân gây đột tử ở người hen phế quản.

- Tâm phế mạn tính: gặp ở 5% bệnh nhân hen mạn tính và nặng.

- Ngừng hô hấp kèm theo có tổn thương não: do tình trạng suy hô hấp kéo dài, dẫn đến thiếu ôxy não. Có lúc ngừng tim, ngừng hô hấp trong các thể hen nặng. Những trường hợp này thường có cơn ngạt thở đột ngột, dẫn đến tăng CO₂ trong máu và gây tình trạng toan hỗn hợp, rồi cuối cùng đưa đến hôn mê và tử vong.

- Suy hô hấp: thường gặp ở những bệnh nhân bị hen cấp tính nặng hoặc hen ác tính. Bệnh nhân khó thở, tím tái liên tục, đôi khi ngừng thở, phải thở máy hỗ trợ. Đây cũng là một trong những nguyên nhân gây tử vong của bệnh hen.

Các biện pháp phòng bệnh

Ngoài việc xử trí kịp thời các cơn hen cấp tính thì người bệnh cũng cần tuân thủ các nguyên tắc sau đây để giảm thiểu nguy cơ các cơn hen xảy ra:

Không hút thuốc lá, thuốc lào, tránh xa khói thuốc: khói thuốc chứa nhiều hóa chất gây kích ứng niêm mạc đường hô hấp. Những người bị hen có hiện tượng viêm mạn tính ở đường hô hấp, nếu hút thuốc hay hít thụ động từ người hút thuốc tình trạng viêm cũng sẽ nặng thêm lên và đưa đến cơn hen cấp. Ngoài ra, người bệnh cũng nên tránh các yếu tố gây kích ứng đường thở khác như: mùi thơm, mùi hắc, phấn hoa, các loại bụi, hóa chất…

Giữ ấm cơ thể, hạn chế ra ngoài khi thời tiết lạnh: không khí lạnh chính là tác nhân dễ dẫn tới đợt cấp của hen phế quản, vì vậy hãy hạn chế ra ngoài khi thời tiết lạnh, giữ ấm cho cơ thể trong trường hợp phải đi ra ngoài.

Tránh những loại thức ăn dễ gây dị ứng: người bệnh nên theo dõi và ghi chép vào ghi chú để xem mình thường dị ứng với loại thực phẩm nào, khi ăn thức ăn nào thì hay bị lên cơn hen để phòng tránh. Những thức ăn dễ gây dị ứng bao gồm: tôm, cua, nhộng tằm…

Thận trọng khi sử dụng thuốc: kháng sinh, thuốc giảm đau Aspirin...

Phòng ngừa nhiễm khuẩn đường hô hấp: cảm lạnh, cúm, nhiễm virut hợp bào hô hấp, viêm phế quản, nhiễm khuẩn tai mũi họng, viêm xoang, viêm phổi... là tác nhân gây khởi phát cơn hen khá phổ biến. Bệnh nhân cần rửa tay thường xuyên, tránh những người nhiễm cúm, những nơi tập trung đông người, điều trị triệt để các ổ nhiễm khuẩn đường hô hấp trên.

Tập thể dục rèn luyện nâng cao sức khỏe: trước khi tập thể dục bệnh nhân cần phải làm ấm cơ thể, xịt thuốc giãn phế quản trước khi tập, tránh không khí lạnh và khô, áp dụng bài tập thể dục phù hợp với khả năng. Trong lúc tập thể dục bệnh nhân lưu ý thở đường mũi và hoàn thành bài tập từ từ, tránh tập quá lâu và gắng sức có thể gây khởi phát cơn hen.

Đối phó với ô nhiễm môi trường: khi đi ra ngoài cần mang khẩu trang sẽ giúp tránh hít phải khói, bụi…

Giữ cho không khí trong nhà sạch sẽ: mở rộng cửa sổ khi không khí nóng, ngột ngạt, khi nấu nướng, khi trong nhà có nhiều thứ nặng mùi. Khi thời tiết lạnh cần đóng kín cửa sổ tránh gió lùa có thể gây nhiễm lạnh và gây đợt bùng phát cho bệnh nhân hen phế quản. Dọn dẹp đồ đạc trong nhà, tiêu diệt gián và côn trùng, nấm mốc trong nhà.

Khi đi du lịch: cần phải có kế hoạch trước và xin ý kiến tư vấn của bác sĩ. Chuẩn bị đầy đủ sổ y bạ và lượng thuốc mang theo, nếu đi du lịch trong thời gian dài phải đảm bảo có thể mua được thuốc ở nơi nghỉ.

Để quản lý bệnh hen phế quản một cách tốt nhất, người bệnh nên đến cơ sở y tế thăm khám định kỳ, dùng thuốc lâu dài, đúng cách và tránh những yếu tố có thể gây cơn hen kịch phát. Đây là chìa khóa vàng trong việc kiểm soát hen phế quản. Khi bệnh đã được kiểm soát tốt, chất lượng cuộc sống của người bệnh sẽ được cải thiện một cách đáng kể và có thể có sức khỏe như những người khỏe mạnh khác. Và khi đó, hen phế quản không còn là gánh nặng cho bản thân, gia đình và xã hội.