Chỉ số PCI của năm địa phương xếp hạng cao nhất và thấp nhất qua hai năm 2013 và 2014 - Đồ họa: N.Khanh

Ngày 16-4, Phòng Thương mại và công nghiệp VN (VCCI) đã công bố báo cáo chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2014 sau nhiều tháng khảo sát, đánh giá. Kết quả cho thấy doanh nghiệp đã lạc quan hơn, nhưng chi phí lót tay ngày càng tăng...

Trao đổi với báo chí, ông Đậu Anh Tuấn - trưởng Ban pháp chế VCCI - cho biết đã có nhiều can thiệp, sức ép cả lên cá nhân ông và người liên quan trong quá trình khảo sát PCI.

Thậm chí, đã thấy có trường hợp doanh nghiệp bị chính quyền tác động khi điền vào phiếu trả lời PCI - căn cứ để tính điểm, xếp hạng các địa phương.

Tuy nhiên, ông Tuấn khẳng định có phương pháp phát hiện và đã kiểm soát được các trường hợp can thiệp.

Bức tranh sáng hơn

Năm nay, báo cáo PCI ngoài việc công bố xếp hạng các địa phương, đã nêu rõ từng hoạt động khiến các địa phương thăng hạng.

Đà Nẵng tiếp tục giữ vị trí số 1 trong bảng xếp hạng vì đã thực hiện hiệu quả chương trình “Năm doanh nghiệp Đà Nẵng” với nhiều hoạt động thiết thực như: đẩy mạnh cải cách hành chính, hỗ trợ mặt bằng sản xuất, chủ động gặp gỡ đối thoại...

Đồng Tháp vọt lên vị trí thứ 2, tiếp đến là Lào Cai, TP.HCM, Quảng Ninh... 

Ông Đậu Anh Tuấn cho biết đây là năm đầu tiên TP.HCM lọt vào top 5 địa phương có chất lượng điều hành được doanh nghiệp đánh giá tốt nhất cả nước nhờ hàng loạt hoạt động nâng cao hiệu quả bộ máy hành chính (năm 2013 đứng thứ 10).

Hà Nội cũng thăng hạng, ông Tuấn nhận định đây là tin vui bởi hai đầu tàu kinh tế cải thiện môi trường kinh doanh sẽ có tác động tốt tới nền kinh tế.

Lào Cai năm 2014 đã trở lại thứ hạng cao (cải thiện 14 bậc), theo báo cáo, vì đã có sáng kiến tự xây dựng “Bộ chỉ số năng lực cạnh tranh cấp huyện, thành phố” để tiếp thu ý kiến của doanh nghiệp, từ đó có điều chỉnh.

Ông Vũ Tiến Lộc, chủ tịch VCCI, khẳng định kết quả khảo sát PCI năm 2014 cho thấy đã có bảy lĩnh vực có cải thiện rõ nét, trong đó nổi bật là lĩnh vực gia nhập thị trường, tính minh bạch, dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, đào tạo lao động...

Mặc dù nhiều tỉnh thành đã nỗ lực tăng hạng so với năm 2013 (Long An từ vị trí thứ 19 lên thứ 7, Ninh Bình từ 28 lên 11, Vĩnh Phúc từ 26 lên 6...) nhưng báo cáo PCI cũng cho biết có nhiều địa phương tụt hạng khá mạnh.

Điển hình là Kiên Giang từ vị trí thứ 3 đã tụt xuống thứ 9, Thừa Thiên - Huế từ thứ 2 xuống thứ 13, Bến Tre từ thứ 6 xuống thứ 18...

Ông Đậu Anh Tuấn cho biết thứ hạng không thật sự quan trọng, bởi nhiều trường hợp có cải thiện so với chính mình nhưng vẫn tụt hạng vì các tỉnh khác đã cải cách mạnh hơn.

Tuy nhiên, ngay cả các địa phương có thứ hạng cao, ông Tuấn nêu cũng có những chỉ số cần cảnh báo.

Cụ thể, Hà Nội dù thăng hạng nhưng bị đánh giá có tính năng động của chính quyền địa phương đứng cuối bảng, chỉ được 3,08 điểm.

TP.HCM dù đứng đầu các tỉnh thành về dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp (đạt 7,14 điểm) nhưng chỉ số cạnh tranh bình đẳng lại bị đánh giá chỉ đạt 4,19 điểm, chỉ số chi phí không chính thức chỉ được “chấm” 4,67 điểm...

Nói chung “các ngôi sao cải cách đứng đầu bảng xếp hạng cũng có xu hướng chững lại, tính đột phá những tỉnh đứng đầu còn thiếu” - ông Tuấn nói và cảnh báo cũng có tình trạng chính sách chính quyền cấp tỉnh tốt nhưng thực thi của cấp sở hoặc huyện lại chưa tốt...

Hay về tình trạng thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp, báo cáo PCI nêu ở Vĩnh Phúc các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) phải đón tiếp các đoàn thanh tra trung bình tới tám lần/năm. “Đáng lo ngại, 30% doanh nghiệp ở địa phương này bị thanh tra trên tám lần/năm” - báo cáo viết.

Tỉ lệ doanh nghiệp cho rằng phải trả hoa hồng khi tham gia đấu thầu - Đồ họa: N.KH.

Chi phí không chính thức tăng...

GS.TS Edmund Malesky - Đại học Duke (Hoa Kỳ), trưởng nhóm nghiên cứu PCI - nêu phần khảo sát các doanh nghiệp FDI đã cho thấy mức lạc quan của doanh nghiệp tại VN gia tăng. Họ đã bỏ thêm vốn và tuyển thêm lao động, tuy nhiên số doanh nghiệp phải bỏ ra chi phí không chính thức lại có xu hướng tăng.

Cụ thể, theo ông Edmund Malesky, có tới 17,2% doanh nghiệp nêu phải trả chi phí không chính thức khi xin giấy phép đầu tư (năm 2011 chỉ 9,9%).

Đặc biệt, có tới 31,4% doanh nghiệp nêu phải trả hoa hồng khi tham gia đấu thầu, gấp hơn ba lần năm 2011 (9,5%). Tỉ lệ doanh nghiệp phải “lót tay” khi thực hiện dịch vụ ở cảng khi xuất nhập khẩu còn cao hơn, với 66,2% nêu phải trả chi phí không chính thức.

“Tóm lại, dù VN đã có nhiều nỗ lực trong phòng chống tham nhũng, như thông qua Luật phòng chống tham nhũng sửa đổi và đã có nghị định hướng dẫn nhưng cảm nhận của nhà đầu tư nước ngoài dường như có chiều hướng xấu đi (...).

Trường hợp ngoại lệ là Bình Dương, đây là địa phương nhà đầu tư ghi nhận có tần suất bị yêu cầu chi trả chi phí không chính thức và quy mô chi phí này thấp hơn.

Đáng lưu ý, chỉ 50% doanh nghiệp ở Bình Dương nêu họ gặp bất lợi nếu từ chối chi khoản không chính thức, thấp hơn nhiều so với mức bình quân cả nước là 89%” - báo cáo PCI viết.

Một cảnh báo về tình trạng thanh tra, kiểm tra là có tới 60,1% doanh nghiệp nêu các cơ quan đã sử dụng việc giám sát tuân thủ để đòi chi phí không chính thức (năm 2011 chỉ 23,5% doanh nghiệp đồng ý với điều này).

Tình trạng “bôi mới trơn” cũng thể hiện rõ khi kết quả PCI khẳng định có tới 58,2% doanh nghiệp cho biết trả chi phí không chính thức thì sau đó công việc được giải quyết đúng! Theo ông Edmund Malesky, năm 2014 có gần 12% doanh nghiệp nêu đã phải trả chi phí không chính thức từ 2-5% tổng thu nhập cả năm.

Để so sánh môi trường đầu tư của VN với các nước trong khu vực, nhóm nghiên cứu PCI cũng tìm hiểu về những lĩnh vực VN được đánh giá cao hơn các nước trong khu vực, theo đó có bốn lĩnh vực VN được đánh giá tốt hơn, gồm: thuế thấp hơn, rủi ro bị thu hồi tài sản thấp hơn, bất ổn chính sách thấp hơn và tác động chính sách tốt hơn. Đặc biệt, có gần 65% doanh nghiệp FDI nêu VN hấp dẫn hơn Trung Quốc về mặt thuế.

Bà Tạ Kim Hón (phường 4, Cao Lãnh, Đồng Tháp) được cán bộ UBND TP Cao Lãnh giải quyết hồ sơ chuyển nhượng quyền sử dụng đất chỉ trong một buổi làm việc - Ảnh: Ngọc Tài

Tuy nhiên, các doanh nghiệp lại đánh giá VN có bốn lĩnh vực kém hơn các nước trong khu vực, gồm: tình trạng tham nhũng, chất lượng cơ sở hạ tầng, dịch vụ công và nhiều quy định. Ông Edmund Malesky nêu hầu hết doanh nghiệp đánh giá VN tham nhũng hơn tất cả bảy nước được đưa ra (Trung Quốc, Thái Lan, Campuchia, Indonesia, Malaysia, Lào, Philippines).

Ông Edmund Malesky đánh giá các nhà đầu tư cũng than phiền VN đưa ra quá nhiều quy định, “dù để khởi sự kinh doanh dễ hơn, nhưng sau khi đi vào hoạt động thì vẫn quá nhiều quy định”.