Phóng to

Dù được mật lệnh của vua giao ký hòa ước nhưng Phan thượng thư (Nhật Linh) vẫn nhận mình mắc mối nợ non sông - Ảnh: Đức Triết

Tác giả Phạm Quang Long và đạo diễn NSƯT Thanh Vân khi dựng vở cải lương này đã rất “ý nhị” gọi tên nhân vật chỉ là: Phan thượng thư hay đức vua, hoàng thái hậu. Nhưng hẳn rằng với bất kỳ người Việt Nam nào yêu sử thì khi cánh màn nhung vừa mở, ai cũng biết ngay ông Phan thượng thư trong Nợ non sông chính là thượng thư Phan Thanh Giản sống dưới thời vua Tự Đức và hoàng thái hậu Từ Dụ.

Và cuộc đời vị thượng thư này gắn liền với câu chuyện lịch sử nổi tiếng: năm 1862, Phan Thanh Giản đi sứ và ký vào bản hòa ước, dâng ba tỉnh Nam kỳ cho người Pháp. Nợ non sông đã khai thác nỗi đau của Phan Thanh Giản trong tấn bi kịch ấy. Vừa đi sứ về, Phan Thanh Giản từ một trọng thần đã trở thành tội thần. Cả gia đình ông lâm vào cảnh khốn đốn. Mối tình con trẻ tan vỡ. Bọn tham quan thừa cơ chiếm đoạt danh vị. Phan Thanh Giản thì sống trong lao tù với nỗi đau đớn vì giờ đây người đời sao có thể hiểu hết được tấm lòng trong sáng, luôn tận trung và yêu nước thương dân của ông...

Bi kịch trùm kín không khí vở diễn. Cũng có đôi tình tiết muốn chọc cười khán giả, như sự điêu ngoa của vợ chồng buôn quan bán chức hay khi anh cai ngục bảo “với dân đen việc nước thì có gì mà phải lo”... nhưng xem ra lại thành lẻ loi. Những khán giả nữ lặng lẽ lau nước mắt trước cảnh Phan gia tan tác, trước nỗi niềm của bà Phan khi trách giận chồng: “Trước lúc đi sứ ông đã nói rằng: “Nếu chuyện đi sứ bất thành thì tử tiết để lưu danh muôn thuở”, vậy mà sao khi trở về ông lại mang cái tiếng Phan gia mãi quốc...”. Người vợ trách chồng để rồi ân hận vỡ lẽ ra nhiều điều khi được chồng trao lại “mật chiếu” cầu hòa của chính bậc quân vương.

“Ở đây, dù phải sống trong tù ngục mà cụ Giản không hề có một lời nào oán thán, giãi bày. Vậy nhưng, tôi thấy được cả tấm lòng sáng trong của cụ - đặc biệt là sự hi sinh cả thể diện cá nhân mình - để giữ thể diện cho đấng quân vương. Cũng vì Nợ non sông có lớp diễn khá đắt, đấy là cuộc trò chuyện giữa hoàng thái hậu và vua. Thời phong kiến, quân bắt thần chết thì thần phải chết, vậy mà hoàng thái hậu vẫn nghiêm khắc dạy con sống đừng bạc tình bạc nghĩa và đau đớn thay mặt con quỳ xuống mà tạ tội với non sông...” - chị Kim Anh (quận Hoàn Kiếm) bình luận.