Bức tranh sơn mài Đêm thánh của họa sĩ Nguyễn Gia Trí

Bức tranh được họa sĩ vẽ năm 1941, đến nay được xem là bức tranh Giáng Sinh tiền đề và nổi tiếng nhất của Việt Nam.

Sinh thời, họa sĩ Nguyễn Gia Trí (1908 – 1993) theo đạo Phật. Nhưng bức Đêm thánh về đề tài Giáng Sinh của ông có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến các họa sĩ Việt Nam về sau.

Bức Đêm thánh nay thuộc sở hữu của nhà thờ Mai Khôi (đường Tú Xương, TP.HCM). Từ lúc ra đời, bức tranh từng “lưu lạc” từ Hà Nội vào Sài Gòn, rồi qua tận Pháp, trước khi về Việt Nam.

Người có công đưa bức tranh quý này từ Pháp về Việt Nam là cố linh mục Thiện Cẩm của nhà thờ Mai Khôi. Ông đã qua đời tháng 2-2014. Lúc sinh thời, ông là người rất yêu quý và sẵn sàng kể những câu chuyện về bức tranh.

Ông từng kể những năm 1960, khi đang ở Pháp, ông thấy bức tranh sơn mài này được làm vách ngăn chỗ các linh mục rửa tay làm lễ trong nhà thờ. Qua tìm hiểu ông nhận ra đây là bức tranh quý của họa sĩ Nguyễn Gia Trí nên tìm cách đưa trở lại Việt Nam.

Theo lời kể của linh mục Thiện Cẩm lúc còn sống thì năm 1941, có hai sĩ quan Pháp muốn đặt hàng một bức tranh về đề tài Công giáo cho một nhà thờ mới mở ở Hà Nội. Họ được lời khuyên của những người Pháp khác rằng ở Việt Nam có hai người được xem là “biết vẽ”, đó là họa sĩ Tô Ngọc Vân vẽ sơn dầu và Nguyễn Gia Trí vẽ sơn mài. Họ tìm đến họa sĩ Nguyễn Gia Trí.

Thời kỳ này, tên tuổi họa sĩ Nguyễn Gia Trí đã rất nổi tiếng. Có rất nhiều người Pháp đến đặt ông vẽ tranh. Khi hai vị sĩ quan Pháp đặt vấn đề, họa sĩ Nguyễn Gia Trí nêu yêu cầu là ông chỉ vẽ thánh Guse, Đức mẹ Maria, Chúa Giê – su trong hình hài, trang phục của người Việt Nam. Đồng ý thì ông vẽ, nếu không đồng ý thì thôi.

Cuối cùng, hai vị sĩ quan Pháp đồng ý. Họa sĩ Nguyễn Gia Trí đã tạo nên một bức tranh chủ đề Giáng Sinh hoàn toàn mang tinh thần Á Đông. Phía trên là ba thiên sứ trong hình ảnh các cô tiên Á Đông, mặc áo dài, gảy đàn tỳ bà. Ở giữa là thánh Guse, Đức Mẹ Maria và Chúa hài đồng cùng với một con trâu trắng. Thánh Guse và Chúa hài đồng có hai ánh hào quang, Đức mẹ Maria có một ánh hào quang theo quan niệm Âm - Dương. Bên dưới là hình ảnh ba con người, một người tỉnh thức, một người hoang mang, một người đang nằm ngủ tượng trưng cho nhân loại.

Sau họa sĩ Nguyễn Gia Trí, có nhiều họa sĩ Việt Nam nổi tiếng khác như Hoàng Tích Chù, Tạ Tỵ, Tú Duyên, Nguyễn Anh, Nguyễn Phước… cũng vẽ tranh về đề tài Giáng Sinh. Họ cũng chịu ảnh hưởng ở bức tranh Giáng Sinh tiền đề của họa sĩ Nguyễn Gia Trí là chỉ vẽ thánh Guse, Đức mẹ Maria, Chúa Giê – su… bằng tinh thần Á Đông, với hình hài và trang phục Việt.