10/13 tỉnh ở ĐBSCL đã công bố thiên tai, gần 225.000ha lúa, hơn 6.600ha hoa màu, 5.000ha nuôi thủy sản bị thiệt hại, 9.400ha cây ăn quả bị ảnh hưởng, hàng trăm ngàn hộ dân, các bệnh viện, trường học vùng hạn mặn đang trong tình trạng thiếu nước sinh hoạt.

Ở góc nhìn khác, chỉ riêng hai tỉnh Kiên Giang và Sóc Trăng đã có hơn 40.000 người bỏ quê đi làm ăn xa trong điều kiện túng quẫn là một chỉ dấu đáng lo ngại. Tác động của hạn mặn không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn làm mất sinh kế của người dân và đang để lại những di chứng xã hội ở nông thôn miền Tây Nam bộ, vốn được xem là một không gian an bình, đáng sống.

Di dân tự do trước các tác động tiêu cực không phải đến bây giờ mới xảy ra. Mấy năm gần đây đã có bộ phận không nhỏ nông dân, nhiều nhất là những người trẻ tuổi, bỏ ruộng đồng di cư lên thành thị mưu sinh.

Các kết quả nghiên cứu cho thấy ĐBSCL là một trong những vùng có tỉ suất di cư cao và xu hướng tăng dần. Xét trên bình diện chung thì sự dịch chuyển lao động giữa khu vực nông thôn và đô thị trong quá trình phát triển là một tất yếu. Nó đã, đang và sẽ tiếp tục diễn ra trong mối quan hệ giữa các đô thị và khu vực nông thôn trong vùng, giữa ĐBSCL - vùng nông nghiệp lớn nhất nước - với TP.HCM và một số tỉnh miền Đông Nam bộ có tốc độ phát triển công nghiệp và đô thị hóa nhanh.

Song, vấn đề đáng lo ngại là tình trạng di cư bị động. Đã có bằng chứng cho thấy sự chuyển đổi kinh tế theo hướng phát triển công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn chưa thật sự tạo được nhiều việc làm cho đại bộ phận lao động, phát triển tiểu thủ công nghiệp và ngành nghề truyền thống còn nhiều khó khăn về nguồn vốn và thị trường tiêu thụ.

Thiếu việc làm nông thôn, thu nhập thấp, thiếu đất sản xuất, lao động chưa qua đào tạo và sinh kế khan hiếm ở nông thôn là nguyên nhân “đẩy” lao động nông thôn ra khỏi khu vực truyền thống một cách chông chênh. Trong bối cảnh đó, cơn hạn, mặn khốc liệt vừa qua như một “cú đấm hội đồng” lên “thân thể” các gia đình nông dân, nông thôn ở ĐBSCL.

Nên xem di cư tự phát - di chứng của hạn, mặn ở miền Tây hiện nay như một “thách thức”, một biểu hiện quan trọng để rà soát lại kết quả triển khai các chính sách lớn về tam nông, về xây dựng nông thôn mới, giải quyết việc làm, đào tạo nghề cho lao động nông thôn để hoạch định, thực thi chính sách và hệ thống giải pháp thích hợp cho vùng này.

Theo đó, cần lồng ghép hiệu quả hơn nữa giữa phát triển nông thôn với phát triển công nghiệp, dịch vụ và nghề nghiệp nhằm giải quyết việc làm nông thôn. Giải quyết lực lượng lao động nông thôn, trong đó trọng tâm là đào tạo nghề thực chất.

Cần có chương trình đầu tư ưu tiên cho cơ sở hạ tầng nông thôn miền Tây phục vụ song song hai mục tiêu phát triển kinh tế và xã hội; đáp ứng nhu cầu về cải thiện sinh kế nông dân nhằm giảm nghèo bền vững; nâng cao vị thế nông dân và tạo cơ hội cho họ tham gia quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông thôn.

Giải được bài toán căn cơ đó mới mong chữa lành di chứng do hạn mặn để lại và nâng cao sức chống chịu của thiên tai, biến đổi khí hậu đang và sẽ diễn ra thường xuyên hơn, khốc liệt hơn.