Trình bày của Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Ksor Phước cho thấy bức tranh ảm đạm và phức tạp trong quản lý đất đai nông, lâm trường hiện nay - Ảnh: VIỆT DŨNG

Sáng nay (22-9), trưởng đoàn giám sát, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Ksor Phước đã trình bày báo cáo kết quả giám sát “việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai tại các nông, lâm trường quốc doanh giai đoạn 2004 - 2014”.

Thất thoát, lãng phí, tùy tiện, kém hiệu quả

Theo ông Phước, quá trình hình thành nông, lâm trường quốc doanh ở nước ta có lịch sử lâu dài, kể từ ít năm sau khi thành lập nước đến nay. Trong đó, giai đoạn 1976-1986 là thời kỳ phát triển mạnh mẽ về quy mô, số lượng. Hệ thống nông, lâm trường quốc doanh hình thành, phân bố rộng khắp cả nước, với 870 nông, lâm trường (457 nông trường, 413 lâm trường).

Các nông, lâm trường quản lý 7,5 triệu ha đất (bằng 23,2% diện tích tự nhiên của cả nước), trong đó 457 nông trường quản lý 1,2 triệu ha đất và 413 lâm trường quản lý 6,3 triệu ha đất. Các nông, lâm trường trực thuộc quản lý của một số bộ, tổng cục và địa phương.

Trải qua nhiều lần tổ chức, sắp xếp lại các nông, lâm trường hiện nay vẫn được Nhà nước giao quản lý với diện tích đất đai khá lớn (7.916.467ha, trong đó có 2.410.970ha rừng sản xuất; 638.985ha đất sản xuất nông nghiệp và 236.619ha đất chưa sử dụng).

“Nhưng sử dụng đất kém hiệu quả, giao khoán sử dụng sai mục đích, sai đối tượng khá nhiều dẫn đến thất thoát, lãng phí tài nguyên đất đai còn khá phổ biến; hiệu quả sản xuất, kinh doanh chưa cao, năng suất, sản lượng trồng trọt đạt thấp, đóng góp nguồn thu cho xã hội và ngân sách nhà nước chưa tương xứng với nguồn lực (tổng nộp ngân sách nhà nước của các nông, lâm trường trong 10 năm, từ năm 2004-2014 chỉ được 1.809 tỉ đồng)” - ông Phước cho hay.

Vẫn theo trưởng đoàn giám sát, “phần lớn các nông, lâm trường chưa chuyển sang hình thức thuê đất, giao đất có thu tiền sử dụng đất, do đó cũng chưa thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai theo quy định; các lâm trường được giao quản lý, bảo vệ, phát triển rừng tự nhiên còn để tình trạng rừng bị chặt phá, ngày càng nghèo kiệt (điển hình là ở các tỉnh Tây nguyên, duyên hải miền Trung); vẫn còn tình trạng để đất hoang hóa chưa sử dụng”.

Theo báo cáo của Chính phủ, có 39/53 tỉnh, thành phố có tình trạng các nông, lâm trường bị lấn chiếm đất đai, với tổng diện tích đất bị lấn chiếm 297.678ha (trong đó đất nông trường 33.309ha, chiếm 5,2%; đất lâm trường 264.369ha, chiếm 5,3%). 24/53 tỉnh, thành phố có tranh chấp đất đai của nông, lâm trường, với diện tích 61.038ha (trong đó đất nông trường 2.238ha, chiếm tỉ lệ 0,4%; đất lâm trường 58.800ha, chiếm tỉ lệ 1,2% diện tích đất các lâm trường được giao quản lý). 

“Hiệu quả như vậy thì chết”

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - ngân sách Phùng Quốc Hiển than rằng “hiệu quả như vậy thì chết” khi ông tính ra mỗi ha đất chỉ thu được 10kg gạo

Kết quả giám sát cho thấy “thực hiện giao khoán rừng, đất lâm nghiệp và đất sản xuất nông nghiệp đã nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp, có biểu hiện vi phạm pháp luật như giao khoán đất nông, lâm nghiệp cho những người không thuộc đối tượng trực tiếp sản xuất nông, lâm nghiệp”.

“Nhiều nông, lâm trường, nhất là những nơi khoán trắng, không quản lý chặt chẽ quá trình sử dụng đất sau khi giao khoán, để xảy ra tình trạng người nhận khoán đất của công ty nông, lâm nghiệp tự do chuyển nhượng, mua bán hợp đồng giao khoán, chuyển mục đích sử dụng đất trái phép, tự ý xây dựng nhà ở, công trình dịch vụ kiên cố trên đất nhận khoán là phổ biến, nhất là đất vùng ven đô thị, gây nhiều bức xúc (điển hình là một số nông, lâm trường ở các tỉnh Tây nguyên, Tây Bắc và trên địa bàn Hà Nội)”.

“Một số nông, lâm trường để người nhận khoán chuyển nhượng đất cho người ở các thành phố, địa phương khác không nhằm mục đích sản xuất, kinh doanh nông nghiệp mà để đầu cơ, chờ cơ hội bán đất kiếm lời. Nhiều nông, lâm trường thực hiện bán vườn cây, hoặc khoán trắng cho người lao động dẫn đến không quản lý được sản xuất do người nhận khoán cho rằng vườn cây, đất giao khoán là của người lao động tự đầu tư nên không chấp nhận việc quản lý về đất đai và điều hành sản xuất của nông, lâm trường (điển hình như Công ty Chè Mộc Châu, Công ty Chè Yên Bái, Công ty cổ phần Thực phẩm Bắc Giang, Công ty cổ phần Đông Triều...)”.

“Hiệu quả như vậy thì chết” - chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - ngân sách Phùng Quốc Hiển lên tiếng. “Hàng triệu ha đất mà trong mười năm chỉ nộp ngân sách được 1.800 tỉ đồng, không bằng một nhà máy, tôi tính ra mỗi ha chỉ có 90.000 đồng, tức là khoảng 10kg gạo” - ông nói.

Ông Hiển cho rằng để xảy ra tình trạng như vậy có lỗi của quy hoạch: “Chỗ nào chúng ta cũng bảo đó là đất nhà nước, đất nông lâm trường là đất công. Không làm được nhưng vẫn cứ giữ khư khư lấy. Nếu giao đất giao rừng cho dân để người ta làm thì có lẽ đất trống đồi núi trọc đã được phủ xanh”.

Và ông thẳng thắn đặt ra vấn đề: tại sao kém hiệu quả như vậy mà người ta (những người quản lý đất nông, lâm trường) cứ khư khư giữ lấy, có lợi ích gì ở đây không?

“Phải chuyển giao đi. Phải tổ chức lại quan hệ sản xuất trong các nông, lâm trường. Tôi cho rằng khi nào chúng ta chuyển đổi sản xuất, giao đất giao rừng cho người dân thì mới có hiệu quả” - ông Hiển đề nghị.

Cũng bức xúc không kém, Phó chủ tịch Quốc hội Huỳnh Ngọc Sơn dẫn câu chuyện ở Nông trường Sông Hậu (Cần Thơ) từng gây ồn ào dư luận nhiều năm.

“Nông trường này hình thành sau giải phóng, người cha lãnh đạo nông trường được phong anh hùng, người con lên thay cũng được phong anh hùng. Nhưng bây giờ tình trạng thế nào các đồng chí thử xem, đất đai cũng tư nhân cả rồi, trong khi công sức xây dựng nông trường là của bao nhiêu người”, ông nói.

Ngay cả đất nông, lâm trường do các đơn vị quân đội quản lý, ông Sơn cho rằng quản lý cũng có vấn đề, “có những ông tư lệnh cũng tự do cấp đất”.

“Lãng phí tài nguyên, lãng phí tiền của mà không có hiệu quả thì Chính phủ phải kiên quyết thu hồi. Chứ giao cho anh một tài nguyên mênh mông như vậy mà anh tự do cho thuê, tự do cắt bán, rồi làm những gì trong đó cũng không ai biết, không ai kiểm tra được, không quy trách nhiệm được. Tôi có thể nói rằng đất đai nông lâm trường cơ bản là chúng ta không quản lý được. Phải yêu cầu các địa phương kiên quyết thu hồi, giao lại đất cho dân người ta canh tác” - ông Huỳnh Ngọc Sơn đề nghị.

Báo cáo giám sát này sẽ được trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp tới, dự kiến Quốc hội sẽ có nghị quyết để xử lý vấn đề này.