Phóng to

Các em thiếu nhi đọc sách tại Nhà sách Nguyễn Huệ, TP.HCM - Ảnh: T.T.D.

Khó có thể đánh giá giá trị sử dụng của một cuốn sách thông qua việc nó có bán chạy hay không. Tuy nhiên, khả năng tiêu thụ phản ánh phần nào bức tranh của thị trường sách, gu thẩm mỹ, văn hóa đọc và cả lực lượng người sáng tác VN hôm nay.

Sách nào bán chạy?

Sách là hàng hóa đặc biệt, nhưng dù là đặc biệt đi chăng nữa thì doanh nghiệp nào cũng phải tính “bài toán tồn tại”. Hầu hết các nhà sách tư nhân, các doanh nghiệp tự lo hạch toán đều phải xét đến yếu tố thị trường khi quyết định cho ra đời một cuốn sách. Bởi vậy, khả năng thẩm định về mặt thị trường, sự nhanh nhạy trở nên rất quan trọng đối với người làm sách.

Không ít các nhà sách, để “chắc ăn”, thường tái bản các tác phẩm nổi tiếng, các truyện ngắn, tiểu thuyết thuộc loại “kinh điển” - những cuốn sách thường có trong tủ sách gia đình. Chúng được tái bản mỗi năm, hết bìa cứng đến bìa mềm, từ in toàn tập đến chia nhỏ thành vài tập. Thậm chí, có những tác phẩm được nhiều NXB cho in cùng lúc như Những tấm lòng cao cả, Cuốn theo chiều gió, Cánh buồm đỏ thắm…

Khác với “dòng sách ăn chắc”, một số “đại gia” có khả năng nắm bắt tâm lý, nhu cầu của độc giả hết sức nhanh nhạy để XB những đầu sách lạ. Tuy có lúc thất bại song nếu “hợp khẩu vị” của độc giả thì số lượng tái bản có thể lên tới hàng vạn, bán lai rai. Chẳng hạn bộ truyện tranh Thần đồng đất Việt của NXB Trẻ liên tục giữ vị trí số một từ khi ra đời.

NXB Trẻ được đánh giá là nhanh tay trong việc khai thác bản thảo nước ngoài. Dạy con làm giàu, Đời thay đổi khi chúng ta thay đổi thu hút độc giả. Với Quà tặng của cuộc sống, Trái tim có điều kỳ diệu, Chẳng bao giờ trễ cả,… NXB Trẻ in lần đầu không dưới 3 ngàn bản, sau đó còn tái bản rất nhiều lần.

Thông thường sau khi một cuốn sách ăn khách mới xuất hiện, tất sẽ có loạt sách với đề tài tương tự. Không bao lâu sau bộ Dạy con làm giàu (NXB Trẻ) ra đời, nhà sách Hà Phương đã cho phát hành Cha giàu cha nghèo, Vì sao bạn nghèo ? (cùng của NXB Văn hóa - Thông tin), Vì sao bạn là người nghèo? (NXB Công an nhân dân).

Tuy vậy, không phải cuốn sách “rập khuôn” nào cũng đạt hiệu quả mong muốn. Sau khi bộ Thần đồng đất Việt gây được sự thích thú ở trẻ nhỏ, NXB Đồng Nai cũng cho ra bộ Trạng Quỳnh nhưng lượng phát hành thấp hơn nhiều do nội dung kém hấp dẫn và tranh vẽ không sinh động bằng.

"Khẩu vị” của độc giả

Để một cuốn sách bán chạy, người làm sách phải đọc được “khẩu vị” của độc giả. Một yếu tố hết sức quan trọng là tính thời điểm, bởi sẽ là không phù hợp nếu một cuốn sách về phong tục lễ tết lại xuất hiện vào mùa hè, hoặc một bộ sách thiếu nhi ra đời vào đúng dịp các em học sinh thi học kỳ.

Các NXB, các “đại gia” đều nắm rất chắc quy luật của thị trường, thị hiếu của độc giả. TCty Phát hành sách VN tỏ ra khá nhanh nhạy trong việc phát hành độc quyền cuốn Cuộc đời của trùm khủng bố Osama Bil Laden (NXB Công an nhân dân) khi tung ra cuốn sách này vào ngay đầu tháng 10-2001 - chưa đầy một tháng sau sự kiện nước Mỹ bị khủng bố.

Cuốn Trịnh Công Sơn - một người thi ca, một cõi đi về (NXB Âm nhạc) cũng được đông đảo bạn đọc đón nhận khi cuốn sách ra đời không lâu (cuối tháng 5-2001) sau khi người nhạc sĩ tài ba này ra đi đột ngột vào 1-4-2001.

Bìa sách cũng là một yếu tố quan trọng bởi người mua bây giờ thường “trông mặt mà bắt hình dong”. Một cuốn sách bìa xấu ít thu hút sự chú ý của độc giả. Chẳng thế mà mấy năm qua, người yêu sách rất thích sách của NXB Phụ nữ với phong cách vẽ bìa rất riêng của Trần Đại Thắng. Một cuốn sách đáng đọc, theo họ, trước hết phải là một cuốn sách có bề ngoài trang nhã, công phu và nghiêm túc.

Người mua sách hiện nay rất tinh ý và kỹ càng. Họ thường chỉ hỏi mua ngay những cuốn sách đã được giới thiệu kỹ, được người quen mách, tức là có thể yên tâm về nội dung sách. Có người dành hàng buổi đi lang thang trong hiệu sách, đọc lướt mục lục, xem qua một vài đoạn, và chỉ mua những cuốn “đáng đồng tiền bát gạo”.

Các loại sách bán chạy thuộc đủ thể loại, song đa phần là các loại sách thường thức. Sách văn học cũng có một vài cuốn rộ lên, nhưng không nhiều. Thảng hoặc mới có một vài tên tuổi đáng được quan tâm. Sau một thời gian được mùa với sê-ri tác phẩm của Mạc Ngôn Báu vật của đời, Đàn hương hình… hay một số tác phẩm đoạt giải Nobel như Chiếc trống thiếc, Linh sơn, thị trường sách văn học cuối năm 2003 có vẻ trầm lắng.

Không có nhiều tác phẩm văn học được đón nhận nồng nhiệt, chỉ trừ một số tác giả có tên tuổi như Nguyễn Huy Thiệp, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Thị Thu Huệ,… còn thì các đại gia làm sách đều tỏ ra rất dè dặt với thể loại này.