Báo in VN tìm đường tồn tại

Tin vui lớn nhất cho làng báo nhân Ngày nhà báo VN 21-6 năm nay là tin Quốc hội giảm thuế suất cho báo in. Nghe ra thật không “cao cả” nhưng lại là sự thật, vì hơn lúc nào hết những tờ báo in mỏng manh đang thật sự phần phật trong “bão”.

Phóng to

Lời tuyên bố đình bản hai tờ báo in của e-CHÍP

Cũng như báo chí thế giới, báo in VN cùng lúc phải đương đầu với khủng hoảng: khủng hoảng kinh tế và khủng hoảng với báo điện tử.

Ngày nhà báo cũng là ngày tạm biệt

Trong tờ báo e-CHÍP phát hành sáng 21-6 có in thư tạm biệt bạn đọc, tuyên bố đình bản hai tờ tuần báo e-CHÍP và e-CHÍP Đọc Xong Vọc Liền sau mười năm làm nhiệm vụ đưa tin học trở thành “cơm bình dân” cho bạn đọc. Như vậy từ ba tờ tuần báo, từ tháng 7-2013 chỉ còn bản in e-CHÍP Mobile. Là báo công nghệ, e-CHÍP tỏ thái độ chấp nhận “định mệnh” của báo in một cách nhẹ nhàng. Ông Hữu Thiện, tổng thư ký tòa soạn, cười tươi: “Chúng tôi chuyển từ e-CHÍP trên tay sang e-CHÍP trên mây và sẽ có những bước phát triển mới trong không gian mới, sẵn sàng cho một cuộc sống trực tuyến”.

Với các tờ báo in khác thì không được như vậy. Một tổng biên tập ôm đầu ngay khi nghe hỏi: “Giá thành của chúng tôi hiện nay cao hơn giá bán. Việc trông chờ giá giấy giảm là không có hi vọng”. Vòng xoay của sự thoái triển cứ kéo theo nhau: số lượng phát hành giảm, số lượng quảng cáo giảm, nguồn thu, lợi nhuận giảm, đầu tư cho sản phẩm giảm, nhuận bút giảm, nhân sự, động lực giảm, chất lượng nội dung giảm và lại quay vòng tới số lượng phát hành...

Không ít tờ báo in đã đuối sức. Có tờ báo sau những đợt khởi động rầm rộ với kỳ vọng lớn lao buộc phải ngừng những ấn bản in, duy trì lay lắt bản điện tử. Có tờ báo phải làm đơn xin được giảm kỳ phát hành. Có tờ chỉ còn duy trì được nhờ vào sự yêu mến và luyến tiếc của cán bộ công nhân viên, lương nợ, nhuận bút cũng nợ...

Chuyển không gian

Giải pháp chung và gần như duy nhất mà các báo đều chọn: chuyển sang báo điện tử. Một tờ báo truyền thống như tờ Sài Gòn Giải Phóng cũng đang dốc sức đầu tư bài bản cho lớp đào tạo phóng viên báo điện tử, quyết tâm chuyển không gian phát hành. Ở tất cả tòa soạn, yêu cầu phóng viên phải trở nên đa năng được lặp đi lặp lại. Bây giờ là thời không thể chỉ tác nghiệp đơn sơ với cuốn sổ, cây viết nữa mà phải lỉnh kỉnh mang theo nào máy ghi âm, chụp ảnh, quay phim, laptop, sản phẩm của nhà báo không chỉ là những bài báo in mà còn phải là bản tường thuật trực tuyến, bản ghi radio, bản quay clip, yêu cầu không chỉ là chất lượng mà tốc độ còn được đặt cao hơn...

“Tuy nhiên, đó không phải là giải pháp cho tất cả” - ông Phạm Phú Tâm, tổng biên tập báo Pháp Luật TP.HCM, một tờ báo đang quyết tâm đẩy mạnh báo điện tử, quả quyết. Ông giải thích VN chưa có đủ hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội cho báo mạng, người đọc VN chưa có thói quen trả tiền cho thông tin mình được đọc, các trang mạng lại chép, xào nấu, phát tán tự do các bài báo, người tạo ra sản phẩm không được hưởng lợi. “Do đó lúc giao thời sẽ có những tờ báo in phải đóng cửa” - ông Tâm khẳng định.

Biện pháp khẩn cấp

Nhiều tờ báo phải tìm những cách khác để có thêm hay giữ được doanh thu. Có báo cho thuê mặt bằng. Có báo mở rộng hình thức quảng cáo “mềm mại hơn với những bài viết liên quan đến các sản phẩm gia đình thực hiện trên trang nội dung để giữ được doanh thu quảng cáo” như lời bà Đỗ Thanh Nhã, tổng biên tập báo Phụ Nữ Thủ Đô, công nhận... Và tất cả nhà báo mà chúng tôi gặp đều mang một hi vọng chung: việc chuyển sang báo mạng ở VN sẽ chậm hơn thế giới.

Và khi ấy phải níu vào nội dung, dẫu sao chỗ đứng trong lòng độc giả của báo in VN vẫn còn vững. Ông Phạm Phú Tâm đề xuất: các báo phối hợp, liên kết trong khai thác, sử dụng thông tin, tạo nên sức mạnh cộng hưởng, cùng nhau mạnh và cùng nhau giữ bạn đọc.

Trong các cuộc khảo sát, thăm dò bạn đọc, đa số đều cho biết: mỗi khi một dòng tin “hot” được đăng trên báo mạng, người đọc báo luôn trông chờ sự xác tín của tờ báo in ngay sau đó, chờ những thông tin kiểm chứng, đối chiếu, so sánh, phân tích, bình luận trên tờ báo ấm nóng trên sạp. Giấy trắng mực đen luôn được tin tưởng hơn báo mạng tha hồ dán lên gỡ xuống. Kỳ vọng của bạn đọc có vẻ như sẽ là chìa khóa, giải pháp cuối cùng để những tờ báo giấy có thể kéo dài sự tồn tại của mình.

(Mời bạn đọc xem tiếp trang sau)

Soi gương báo mạng

TT - Báo chí thế giới thật sự đứng trước yêu cầu đổi mới khi cơn lốc thông tin trên mạng càn quét mấy năm qua. PV Tuổi Trẻ ghi nhận từ Đại hội báo chí thế giới vừa tổ chức ở Thái Lan đầu tháng 6.

Phóng to

Doanh thu trung bình trên mỗi tờ báo bán ra khu vực Đông Nam Á - Nguồn: World Press Trends

Báo cáo mới nhất về xu hướng báo chí thế giới do Hiệp hội Báo chí thế giới (WAN-IFRA) công bố tại đại hội cho thấy lượng phát hành báo in giảm 2,2% trên toàn cầu trong năm năm qua, kéo theo doanh thu quảng cáo sụt 22%, chỉ đạt 93,45 tỉ USD vào năm ngoái, so với 119,75 tỉ USD năm 2008.

Châu Á vẫn còn tăng trưởng

Các khu vực chịu ảnh hưởng nhiều nhất là Bắc Mỹ (giảm 13% lượng phát hành, 42,1% doanh thu quảng cáo) và châu Âu (Tây Âu giảm 24,8% lượng phát hành, 23,3% doanh thu quảng cáo; Đông Âu giảm 27,4% lượng phát hành, 30,2% doanh thu quảng cáo). Trong khi đó, châu Á tăng 9,8% về lượng phát hành và 6,2% doanh thu quảng cáo - mức tăng đã chậm lại so với trước. Đây là hiện tượng dễ hiểu vì độc giả châu Á “di cư” sang các ấn bản trực tuyến vẫn còn chậm hơn so với hai khu vực phát triển kia.

Báo cáo còn cho hay việc tính phí người đọc báo mạng đang mang lại nguồn thu ngày càng nhiều để bù đắp những khoản hao hụt của báo in. Mỹ là một ví dụ khi gần phân nửa các tờ báo áp dụng tường phí (paywall - thuật ngữ chỉ giải pháp kỹ thuật áp dụng trên báo điện tử buộc người đọc phải đăng ký tài khoản và trả tiền để đọc tin tức) cho các phiên bản trực tuyến của mình. TS Stig Nordqvist, giám đốc điều hành phụ trách xuất bản và nội dung số của WAN-IFRA, nhấn mạnh: “Vấn đề của báo chí giờ đây không còn là tính phí (với báo chí mạng) hay không nữa mà là tính phí như thế nào”.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông David Hoath - nguyên giám đốc điều hành của The Age, một trong những tờ báo lớn của Úc - nói: “Không có cái gọi là báo chí miễn phí do làm báo rất tốn kém. Nếu không có nguồn thu bù lại cho sự sụt giảm của báo in thì báo chí sẽ không tồn tại nữa”.

Đòi hỏi những bài báo chất lượng cao

Ông Gunnar Springfeldt - từng là phó chủ tịch phụ trách phát triển của Stampen Group, một tập đoàn truyền thông Thụy Điển - nhận xét với Tuổi Trẻ rằng báo chí buộc phải tính phí độc giả nhưng đồng thời phải tạo ra những sản phẩm độc đáo, khác biệt và chất lượng để thuyết phục họ bỏ tiền ra trong thời đại tin tức miễn phí có thể tìm thấy nhan nhản trên Internet như hiện nay.

Tuy nhiên, thu phí độc giả không phải lúc nào cũng dễ dàng trong một thế giới thông tin rộng mở. John Stackhouse - tổng biên tập tờ The Globe and Mail, một trong hai nhật báo lớn nhất Canada - khẳng định tại đại hội rằng tường phí sẽ khiến báo chí cạnh tranh hơn và là động lực cho ngành này phát triển hơn nữa do bản thân các tờ báo phải luôn tự làm mới mình, cung cấp tin tức chất lượng cao và các sản phẩm phụ trợ đi kèm để thu tiền độc giả.

Ông Springfeldt cũng cảnh báo: “Không phải cứ dựng tường phí lên là xong chuyện mà báo chí cần phải thu phí một cách thông minh”.

Trong một báo cáo trình bày tại đại hội, Juan Señor, làm việc tại Công ty tư vấn truyền thông Innovation Media Consulting ở Anh, khẳng định độc giả sẽ sẵn sàng trả phí với điều kiện báo chí phải tránh sa đà vào những tin tức thông thường mà phải tập trung vào những bài báo chất lượng cao, có ảnh hưởng trực tiếp đến cộng đồng. Tuy vậy, Señor nhấn mạnh các tin đơn thuần về các vấn đề xã hội và dân sự cần phải được giữ ở khu vực tin tức miễn phí một khi mô hình thu phí được áp dụng.