Phóng to

Minh bạch các thủ tục hành chính sẽ giúp giảm hối lộ. Trong ảnh: người dân đến thực hiện các thủ tục về giấy tờ nhà đất tại Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất TP.HCM - Ảnh: Thanh Đạm

Còn theo định nghĩa của Tổ chức Minh bạch quốc tế (TI), hối lộ được hiểu là việc biếu, tặng, hứa, cho, nhận hoặc gạ gẫm một khoản lợi nào đó để đổi lại một hành động bất hợp pháp, phi đạo đức hoặc làm mất lòng tin. Các khoản hối lộ có thể dưới dạng quà tặng, khoản vay, khoản phí, phần thưởng hoặc các lợi thế về thuế hay dịch vụ... Có thể hiểu hối lộ như một loại giao dịch mua bán, bao gồm cả hành vi đưa, nhận và môi giới hối lộ, với động cơ chính là vụ lợi. Bởi gắn với lợi ích cá nhân và lòng tham của con người, hối lộ tồn tại ở mọi nơi trên thế giới, ở cả các nước phát triển, đang phát triển hay kém phát triển.

Hối lộ nấp sau vỏ “văn hóa”

Trong thực tế ở VN, đúng là không dễ phân biệt một món quà tặng hay quà biếu xuất phát từ tấm lòng với một món hối lộ. Người VN có thể tặng/biếu quà cho nhau vào bất cứ dịp nào, với vô số lý do khác nhau: ngày lễ, tết; sinh nhật, đám cưới; chia vui, chia buồn; cảm ơn hoặc làm từ thiện... Động cơ vụ lợi của hối lộ, do đó, có thể dễ dàng được giấu giếm đằng sau những lý do và hành động tưởng chừng hết sức chính đáng và tốt đẹp.

Mặc dù theo pháp luật VN, việc đưa và nhận hối lộ đều bị coi là phạm pháp nhưng khác với hành vi nhận hối lộ (luôn vì những lợi ích bất hợp pháp), hành vi đưa hối lộ lại có thể có nhiều lý do khác nhau, có thể vì cả những lợi ích hợp pháp hoặc bất hợp pháp. Kết quả khảo sát Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu 2013 của TI cho thấy trong khi 24% người VN coi hối lộ như là một món quà hoặc để bày tỏ lòng biết ơn với người khác, thì 26% cho rằng đưa hối lộ là cách duy nhất để được việc và có tới 41% hối lộ để đẩy nhanh tiến độ công việc.

Có thể thấy trong nhiều trường hợp hối lộ được sử dụng như một phương thức “bôi trơn”, khi lợi ích chính đáng và hợp pháp của người dân bị cản trở bởi hệ thống các thủ tục phức tạp, phiền hà và những cán bộ lợi dụng chức vụ, quyền hạn cũng như những thủ tục phiền hà đó để nhũng nhiễu. Nạn hối lộ đã và đang phá hỏng hệ thống cung cấp dịch vụ công, đặc biệt là những ngành mà người dân phải tiếp xúc nhiều và thường xuyên như giao thông, y tế, giáo dục, đất đai... Theo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở VN (PAPI) 2012, với gần 14.000 người được phỏng vấn, tình trạng hối lộ có xu hướng gia tăng ở VN. Số người cho rằng phải hối lộ mới được chăm sóc y tế và xin được giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tăng với tỉ lệ tương ứng từ 31% lên 42% và từ 21% lên 32%, so với năm 2011.

Từ chối đưa hối lộ và tăng cường phòng chống

Khảo sát Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu 2013 của TI cũng cho thấy đa số người VN tin rằng tham nhũng trong nước đang gia tăng (55%) và hối lộ - như một hành vi điển hình của tệ nạn tham nhũng - đang dần làm xói mòn niềm tin của người dân vào các nỗ lực phòng chống tham nhũng của Nhà nước.

Đáng lo ngại nhất là nó đang dần trở nên bình thường, thành thói quen “nhận” của giới có chức có quyền và “đưa” của những người dân bình thường và có vẻ như thói quen này đang dần làm suy giảm sức “phản kháng” đối với tham nhũng của người dân VN. Khảo sát 2013 của TI cho thấy trong số những người từng bị đòi đưa hối lộ ở VN, chỉ có 27% từng từ chối không đưa, thấp hơn nhiều so với các nước lân cận như Indoneisa (71%) và Malaysia (52%), cũng như thấp hơn tỉ lệ trung bình từ chối đưa hối lộ trong khu vực Đông Nam Á (48%).

Không hối lộ, được không?

Theo kết quả khảo sát của Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu 2013, có đến 77% những người từng từ chối đưa hối lộ cho biết họ không gặp phải vấn đề gì rắc rối hoặc có gặp vấn đề nhưng chủ yếu là phải kéo dài thời gian chờ đợi giải quyết công việc chứ không phải bị đe dọa hay trả đũa. Hối lộ có thể giảm nếu mỗi người dân kiên quyết chấm dứt đưa hoặc từ chối đưa hối lộ. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc người dân cần ý thức rõ hơn quyền và trách nhiệm của mình khi tiếp xúc với các cơ quan công quyền cũng như hậu quả hay tác động của hành vi đưa hối lộ.

Tuy nhiên, chống hối lộ không chỉ từ phía người đưa hối lộ, mà một điều hết sức quan trọng là phải tập trung vào các đối tượng nhận hối lộ để có thể triệt tiêu dần các cơ hội và hành vi nhận hối lộ. Tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, xã hội hóa lĩnh vực dịch vụ công, xóa bỏ cơ chế xin-cho, tăng cường giám sát các hoạt động cung cấp dịch vụ công và tổ chức các chiến dịch công khai, rộng rãi chống hối lộ chính là những giải pháp cơ bản có thể giúp giảm hối lộ nói riêng và góp phần giảm tham nhũng nói chung trong xã hội.