Đó là cảnh tượng xảy ra tại thị trấn Trà My (huyện Bắc Trà My, Quảng Nam) đêm 3-9.

Phóng to

Xây bờ kè đá sát vai trái bờ đập chắn của thủy điện Sông Tranh 2 chiều 3-9 - Ảnh: TấN VŨ

"Động đất kèm theo tiếng nổ hiếm khi xảy ra ở khu vực Bắc Trà My nên người dân hoảng sợ là lẽ đương nhiên. Thường thì động đất kích thích có chấn tiêu nông lại kèm theo tiếng nổ to và khu vực lân cận rung động mạnh. Nhưng do động đất loại này có chấn tâm không sâu nên không truyền rung động xa, mạng trạm quan trắc cũng khó ghi nhận được đầy đủ"

Điều đáng lo ngại là vụ động đất xảy ra ngay khu vực thủy điện Sông Tranh 2 - nơi đang có những vấn đề còn băn khoăn về sự an toàn của đập tích nước.

Đất nổ, nhà rung

Dù đã hơn 12 giờ trôi qua kể từ khi cơn địa chấn cuối cùng xảy ra lúc 20g ngày 3-9, tại thị trấn Trà My người dân vẫn còn bàng hoàng. Với vẻ mặt còn in nỗi lo lắng, bà Nguyễn Thị Tình (57 tuổi, tiểu thương chợ Trà My) kể: “Lúc đó nhà tôi vừa dọn mâm cơm lên bàn, bỗng nghe tiếng nổ như ai đánh bom sát tường nhà. Ly, tách trên bàn đổ ầm xuống đất. Nhà tôi hoảng hốt chạy thẳng ra đường”. Còn ông Đặng Phong - chủ tịch huyện Bắc Trà My - nói: “Hàng ngàn người dân thị trấn đổ xô ra đường. Toàn vùng mất điện người dân càng hoang mang hơn”.

Vừa dọn dẹp lại đống gạch nát đổ ập xuống trước sân, ông Nguyễn Văn Bình, cư dân thị trấn Trà My, vừa nói: “Cả đêm qua nhà tôi chẳng ai chợp mắt. Nghe tiếng xe chạy ngoài đường cứ ngỡ tiếng nước ầm ào từ thủy điện Sông Tranh đang ùa về”. Ông Bình nhận định trận động đất tối qua là trận động đất lớn nhất từ trước đến nay ông từng chứng kiến. Chỉ tay về phía tường nhà, ông Bình cho biết tường gạch dày 15cm bị bung tróc, vữa rơi đầy nền nhà.

Theo ông Phạm Xuân Hùng - thôn 1, xã Trà Leng, huyện Nam Trà My, những ngày gần đây mặt đất rung chuyển liên tục. “Tôi nghe mấy chuyên gia động đất ở Hà Nội trước đây nói rung chuyển là do động đất kích thích vì tích nước làm thủy điện Sông Tranh 2, sau này sẽ giảm dần và hết. Nhưng giảm mô không thấy, đằng này lại thấy phát nổ nhiều và mạnh hơn”, ông Hùng băn khoăn.

Xem video do Truyền hình Tuổi Trẻ thực hiện

Chiều qua, mực nước trong lòng hồ thủy điện Sông Tranh 2 vẫn sát đáy. Ngay bờ vai trái của thân đập, nơi có vết đất nứt ăn sâu vào lòng núi, có nhiều công nhân đang cột rọ sắt và bê đá xây bờ kè. Ngay khi lần đầu tiên xảy ra rung chấn vào tháng 10-2011, trong cuộc làm việc với các cơ quan chức năng, chủ tịch huyện Bắc Trà My Đặng Phong đã cảnh báo hiện tượng trượt đất, nhưng đến nay mọi việc vẫn chưa kịp khắc phục.

Phóng to Mời bạn vào tải ứng dụng chính thức của Tuổi Trẻ dành cho smartphone và tablet sử dụng hệ điều hành Android đã có trên Google Play. Ứng dụng Tuổi Trẻ cũng đã có mặt trên Samsung Apps dành cho smartphone và tablet

Sau khi động đất xảy ra, sáng 4-9 các chuyên gia của Sở Khoa học - công nghệ tỉnh đã tức tốc đến hiện trường để kiểm tra tình hình. Chính quyền tỉnh Quảng Nam cũng có văn bản gửi Viện Vật lý địa cầu đề nghị sớm kiểm tra và thông tin cường độ động đất vừa xảy ra trên khu vực hồ thủy điện Sông Tranh 2.

Ông Đặng Phong nhận định nước trong lòng hồ vẫn ở dưới mực nước chết (cao trình dưới 140m), mưa ít, nước về hồ không nhiều nhưng đã xảy ra động đất là điều quá bất thường. “Liệu khi nước đầy mọi việc sẽ ra sao. Chúng tôi kiến nghị thủy điện nên tích nước từ từ, vừa tích nước vừa kiểm tra thân đập. Người dân Trà My mỏi mòn chờ lắp máy quan trắc nhưng Viện Vật lý địa cầu và Bộ Khoa học - công nghệ cứ hứa mà chẳng thấy làm” - ông Đặng Phong phàn nàn.

Theo ông Trần Văn Hải, trưởng ban quản lý dự án thủy điện 3, các số đo từ máy quan trắc đã được gửi đến các cơ quan chuyên môn để phân tích xử lý. Hiện động đất chưa có dấu hiệu ảnh hưởng gì đến công trình thủy điện Sông Tranh 2. Cũng cần nhắc lại, ngày 9-4-2011, tại cuộc làm việc với chính quyền tỉnh Quảng Nam, tiến sĩ Lê Huy Minh - viện phó Viện Vật lý địa cầu - khẳng định đập thủy điện Sông Tranh 2 được xây dựng trên các đới đứt gãy đang hoạt động, có thể gây ra động đất. Nguyên nhân của các động đất kích thích là do hoạt động tích nước thủy điện Sông Tranh 2 làm gia tăng cường độ đứt gãy.

Động đất 4,2 độ Richter

Trận động đất có cường độ 4,2 độ Richter xảy ra tại khu vực thủy điện Sông Tranh 2 đêm 3-9 được xem là trận động đất có cường độ lớn nhất kể từ khi công trình thủy điện này tích nước. Và máy gia tốc đặt tại vai trái của đập (ngoài thân đập) ghi được gia tốc cực đại ứng với rung động cấp 7 theo thang MSK 64, thấp hơn 1 cấp so với thiết kế của đập. Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Lê Huy Minh, giám đốc Trung tâm báo tin động đất và cảnh báo sóng thần, cho biết xu thế động đất ở khu vực này chưa giảm khi trận sau có cường độ lớn hơn trận trước và xảy ra nhiều hơn.

Theo TS Minh, hồi 20g46 ngày 3-9, trạm động đất Bình Định của Viện Vật lý địa cầu ghi nhận được một trận động đất có cường độ 4,2 độ Richter. Động đất xảy ra tại vị trí có tọa độ 15,217 độ vĩ bắc - 108,250 độ kinh đông, độ sâu chấn tiêu (tiêu điểm phát sinh ra chấn động trong lòng đất) khoảng 7,3 km, thuộc địa phận huyện Bắc Trà My.

Các máy gia tốc của ban quản lý dự án thủy điện 3 đặt tại khu vực đập thủy điện Sông Tranh 2 ghi nhận được bốn trận động đất. Máy gia tốc đặt tại vai trái của đập (ngoài thân đập) ghi được gia tốc cực đại là 0,0901g ứng với rung động cấp 7 theo thang MSK 64, máy gia tốc đặt tại mặt đập ghi nhận được gia tốc cực đại là 0,2910g ứng với rung động cấp 9. “Có thể nói các ghi nhận về gia tốc động đất chưa vượt quá thiết kế của đập, không gây ảnh hưởng tới hoạt động của đập” - TS Minh nói.

Về nguyên nhân xảy ra động đất, TS Minh giải thích: “Chúng tôi nhận thấy chấn tâm động đất không phải chỉ nằm trong khu vực hồ chứa mà có trận xảy ra ngay trong hồ chứa, có trận sau hồ chứa. Như vậy có khả năng thứ nhất là nước ở hồ thủy điện thấm theo đứt gãy làm cho hoạt động của đứt gãy phức tạp hơn. Thứ hai, có thể liên quan đến hoạt động kiến tạo ở khu vực này”. TS Minh còn cho biết đánh giá động đất cực đại ở khu vực thủy điện Sông Tranh 2 được thực hiện từ năm 2003 và lúc đó chưa có nhiều số liệu quan sát, chỉ có số liệu một trận động đất xảy ra ở đó từ rất lâu.

Đó là nội dung được khẳng định tại cuộc họp báo cáo kết quả chống thấm và đánh giá sự ổn định của đập thủy điện Sông Tranh 2 với sự tham gia của lãnh đạo Bộ Xây dựng, Bộ Công thương, Bộ Khoa học - công nghệ, tỉnh Quảng Nam và huyện Bắc Trà My cùng các bên liên quan sáng 4-9. Đến thời điểm này, các đơn vị chức năng khẳng định việc chống thấm đã hoàn thành, mức độ nước thấm qua đập giảm 80-90%. Tư vấn độc lập Colenco của Thụy Sĩ nhấn mạnh đập đảm bảo an toàn và có khả năng chịu được những trận động đất có cường độ còn cao hơn cả mức độ thiết kế. Theo ông Nguyễn Tài Sơn - tổng giám đốc Công ty cổ phần Tư vấn xây dựng điện 1 (đơn vị tư vấn thiết kế thủy điện Sông Tranh), việc chống thấm ở các khe nhiệt cũng như những vị trí thấm khác đã được kiểm tra và thỏa mãn yêu cầu đặt ra. Ông Sơn đề nghị cho tích nước hồ thủy điện để khai thác vì đập đã đảm bảo an toàn, ổn định. Đại diện tư vấn độc lập - Công ty Colenco (Thụy Sĩ) cho biết đã hoàn tất việc thẩm tra tiêu chuẩn thiết kế đập, sự ổn định của đập, cường độ bêtông đầm lăn, quan trắc trạng thái biểu hiện của đập và khả năng về động đất gây ra bởi hồ chứa. Tất cả mọi cái đều đạt yêu cầu. Sau khi xử lý thấm đến nay không còn nước thấm qua mặt hạ lưu đập, hành lang đập đã khô. Cường độ nén và kéo của bêtông đầm lăn cũng thỏa đáng với an toàn của đập. Về sự ổn định của đập, tư vấn Colenco kết luận đập đảm bảo an toàn trong trường hợp mực nước hạ lưu tăng lên và trong trường hợp có động đất lớn hơn nhiều so với trận động đất được giả định trong thiết kế. Colenco cũng lưu ý chủ đầu tư công trình cần hoàn thiện hệ thống thiết bị quan trắc và hằng ngày phải thường xuyên quan trắc bằng mắt thường trong thời gian tích nước. Theo Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trịnh Đình Dũng, kết luận về an toàn của đập cho phép tích nước trở lại. Để quá trình vận hành, khai thác công trình bảo đảm an toàn, đơn vị chủ quản công trình cần hoàn thành một số việc mà phía tư vấn độc lập yêu cầu. Ông Dũng cũng thống nhất với yêu cầu của UBND huyện Bắc Trà My và lãnh đạo tỉnh Quảng Nam là sẽ tổ chức công khai thông tin ngay tại địa phương để người dân hiểu và tin tưởng vào kết luận của các cơ quan chuyên môn. Với trận động đất xảy ra ở khu vực gần đập thủy điện Sông Tranh đêm 3-9, Bộ trưởng Trịnh Đình Dũng yêu cầu Hội đồng nghiệm thu nhà nước phối hợp với Bộ Công thương vào kiểm tra tình hình của công trình thủy điện Sông Tranh 2. * Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trịnh Đình Dũng vừa có văn bản gửi Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn cùng các cơ quan liên quan về việc đánh giá mức độ an toàn của đập các hồ thủy điện và thủy lợi, báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Nội dung kiểm tra, đánh giá gồm: kiểm tra hiện trạng làm việc của đập bằng phương pháp trực quan nhằm phát hiện các biểu hiện bất thường như thấm, nứt và các hư hỏng khác ảnh hưởng đến an toàn đập; kiểm tra công tác quản lý, vận hành, điều tiết, duy tu bảo dưỡng của chủ đầu tư, chủ đập; báo cáo đánh giá về mức độ an toàn công trình của chủ đầu tư, chủ đập...