Phóng to

Kết thúc hội thảo, các nhà nghiên cứu chia tay và hẹn gặp lại - Ảnh: T.T.D.

Theo giáo sư Yann Huei Song (Đài Loan), khi chưa giải quyết được vấn đề tranh chấp về chủ quyền, hãy bắt đầu hợp tác trong khoa học để có thể khởi đầu đối thoại, làm giảm bớt những bất trắc.

Thúc đẩy hợp tác

Tham luận của luật sư Henry Bensurto (Philippines) về hợp tác giữa Philippines và Việt Nam cho thấy đây không chỉ hợp tác khoa học mà còn nhằm tăng cường niềm tin giữa hai nước. Từ kinh nghiệm hợp tác đó, Philippines và Việt Nam đã tăng cường hợp tác với nhau trong khuôn khổ Tuyên bố chung về ứng xử trên biển Đông (DOC), làm “đầu tàu” cho ASEAN với Trung Quốc.

Đại sứ Hasjim Djalal (Indonesia) cho rằng điều kiện để có thể thúc đẩy hợp tác là các bên không sử dụng vũ lực, phải có quyết tâm chính trị, không khuấy động dư luận trong nước, cần minh bạch chính sách và luật pháp.

Nguyên tắc thúc đẩy hợp tác là cần cởi mở; bắt đầu từ những việc dễ, ít nhạy cảm; cần lãnh đạo cấp cao nhưng với tư cách cá nhân, không chính thức, không thể chế hóa; nhấn mạnh điểm đồng, không xoáy vào những điểm bất đồng; làm từng bước, bắt đầu từ những vấn đề có tính kỹ thuật; không lùi bước nếu không có được kết quả ngay; và người đứng ra tổ chức các hoạt động hợp tác có vai trò và ảnh hưởng quan trọng.

Ông khuyến nghị các trung tâm nghiên cứu về biển Đông trong khu vực cần kết nối với nhau và cùng thúc đẩy các hoạt động hợp tác.

Giáo sư Ba Hamzah, Đại học Malaya (Malaysia), cho rằng tình hình biển Đông gần đây trở nên phức tạp hơn nhưng vẫn còn trong tầm kiểm soát. Ông cho rằng quan hệ Trung Quốc - ASEAN không chỉ có vấn đề biển Đông mà trải rộng trên nhiều vấn đề khác như kinh tế, thương mại, văn hóa...

Ông nhấn mạnh cần tránh khuyến khích các nước lớn sử dụng vũ lực để giải quyết vấn đề biển Đông, bởi không có lý do gì có thể biện minh cho việc sử dụng vũ lực để giải quyết vấn đề chủ quyền ở biển Đông của bất cứ nước nào trong và ngoài khu vực.

Theo nguyên tổng thư ký ASEAN Rodolfo Severino - giám đốc Trung tâm Nghiên cứu ASEAN, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (Singapore), vấn đề chủ quyền biển Đông sẽ khó giải quyết trong một hai thế hệ tới do nhiều tranh chấp liên quan tới nhiều bên, và quan trọng hơn tất cả các bên đều coi biển Đông là lợi ích căn bản không thể thỏa hiệp.

Nhưng điều đó không có nghĩa là xung đột ở biển Đông không thể tránh khỏi. Theo ông, các bên có thể hợp tác để giảm rủi ro và bất đồng bằng cách tuân thủ tốt hơn công ước luật biển 1982; cụ thể hóa DOC như làm rõ thế nào là kiềm chế, bổ sung các điều khoản về đánh cá, bảo vệ môi trường...

Kiểm soát xung đột

Tiến sĩ Ian Storey, Viện Nghiện cứu Đông Nam Á (Singapore), nhận định DOC là công cụ quan trọng nhất để kiểm soát xung đột ở khu vực, song việc triển khai DOC chưa thật sự có kết quả. DOC yêu cầu các bên tự kiềm chế, nhưng điều khoản này quá chung chung và các bên đã không tuân thủ một cách chặt chẽ.

Theo ông, để các bên cần nghiêm túc thực hiện DOC, ASEAN cần có tiếng nói chung thúc đẩy thực hiện DOC, và Trung Quốc cần làm rõ bản chất đường đứt khúc chín đoạn (tức đường lưỡi bò), ASEAN và Trung Quốc cần thẳng thắn trao đổi về biển Đông trong khuôn khổ Diễn đàn an ninh khu vực ASEAN và đối thoại ASEAN - Trung Quốc.

Về đường đứt khúc chín đoạn, ông Severino cho rằng không phải chỉ riêng Trung Quốc mà Đài Loan cũng nên có giải thích, vì Đài Loan đưa ra đường này lần đầu tiên năm 1947.

Theo tiến sĩ Vũ Hải Đăng thuộc Đại học Dalhousie (Canada), phải tính đến các nước không nằm trong khu vực ASEAN. Các nước này không có yêu sách về chủ quyền, về quyền tài phán như các nước trong cuộc, song lại quan tâm đến vấn đề tự do hàng hải, như Mỹ, Nhật, Hàn Quốc... Các nước xuất khẩu dầu hỏa Trung Đông cũng rất quan tâm đến quyền tự do hàng hải, chứ không chỉ có Mỹ. Do đó, cũng phải tính toán xem ai, nước nào, có thể làm gì trong vùng đặc quyền kinh tế của mình mà không gây hại các nước khác.

Các học giả đều nhất trí các nước liên quan cần tăng cường kiềm chế, minh bạch yêu sách và chính sách của mình, nhất là chính sách quốc phòng, cần tăng cường sử dụng các cơ chế hợp tác khu vực, nhất là DOC, trước hết cần hướng tới các hoạt động hợp tác chung của khu vực trong các lĩnh vực ít nhạy cảm hơn như bảo tồn môi trường, bảo vệ nguồn cá, cứu hộ cứu nạn...

Làm gì để quản lý xung đột và hợp tác khai thác kinh tế? Phóng to Ở thời điểm hiện tại, các nước Đông Nam Á cần thảo luận để đi đến một quan điểm chung về biển Đông, nhưng tránh để Trung Quốc hiểu lầm ASEAN đoàn kết lại để chống Trung Quốc. Trong khi đó, Trung Quốc cần minh bạch hóa chính sách về biển Đông, trong đó có vấn đề đường đứt khúc chín đoạn. Trong khu vực, Trung Quốc là nước lớn nhất, bất cứ hành động mập mờ nào cũng sẽ dẫn đến sự nghi kỵ, hiểu lầm. Điều quan trọng là các nước ASEAN và Trung Quốc cần thực hiện các biện pháp xây dựng lòng tin, trong đó có việc duy trì đối thoại thường niên về quốc phòng và chiến lược. Các bên cần thông báo trước cho nhau về các kế hoạch tập trận và tuần tra trên biển. Các bên cũng có thể thiết lập đường dây nóng để trao đổi về các vấn đề an ninh, quân sự. Theo tôi, vấn đề biển Đông cần phải trở thành vấn đề chính thức trong nghị trình ASEAN - Trung Quốc. Trên thực tế, các quốc gia tranh chấp chủ quyền trên biển Đông hoàn toàn có thể hợp tác trên các lĩnh vực như bảo vệ môi trường biển, nghiên cứu khoa học biển, an toàn hàng hải, cứu hộ cứu nạn, chống tội phạm xuyên quốc gia... Đã có nhiều hợp tác hiệu quả, như tuần tra chung của các nước Malaysia, Indonesia, Singapore, Thái Lan tại khu vực eo biển Malacca. Phóng to Kinh nghiệm từ những hợp tác quốc tế? * Giáo sư HASJIM DJALAL (giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Nam Bắc Á, Indonesia): Indonesia từng thực hiện nhiều cuộc nghiên cứu sinh thái biển trên vùng biển thuộc chủ quyền của Indonesia, không hề có sự tranh chấp. Trong các cuộc nghiên cứu đó, Indonesia đều chào đón sự tham gia của các quốc gia khác. Các cuộc nghiên cứu này đã giúp chúng tôi phát hiện nhiều loài sinh vật biển mới và hiểu sâu hơn về hệ sinh thái biển Đông. Chúng ta hoàn toàn có thể chia sẻ cho nhau những kiến thức và kinh nghiệm quý báu này. Đó cũng là một trong những biện pháp xây dựng lòng tin giữa các nước tranh chấp chủ quyền ở biển Đông. Các quốc gia khác trong khu vực cũng từng khẳng định sẵn sàng tham gia quá trình hợp tác này, nhưng câu trả lời của Trung Quốc luôn là “chưa sẵn sàng”. Tôi hi vọng trong một tương lai không xa, Trung Quốc sẽ “sẵn sàng”. Sự tham gia của các quốc gia khác không thuộc khu vực biển Đông hoàn toàn có thể được hoan nghênh. Việt Nam và Trung Quốc hợp tác đánh cá tại Hoàng Sa? * Chuyên gia LI JIANWEI (phó giám đốc Viện Nghiên cứu quốc gia về biển Nam Hải, Trung Quốc): Trên thực tế, Trung Quốc và Việt Nam đã có thỏa thuận về khu vực đánh cá chung ở vịnh Bắc bộ. Hợp tác khai thác chung là biện pháp hiệu quả trong trường hợp các bên chưa thể giải quyết tranh chấp lãnh thổ. Biển Đông có nhiều khu vực chồng lấn, là nơi để các quốc gia, trong đó có Trung Quốc và Việt Nam, hợp tác khai thác cá. Tôi rất hi vọng trong tương lai, Trung Quốc và Việt Nam có thể thảo luận về việc hợp tác đánh bắt cá tại khu vực Hoàng Sa. Điều đó là hoàn toàn có thể.