TTO - Graffiti - "tờ báo" truyền thống của các băng đảng đường phố - từ lâu đã được sử dụng để đánh dấu lãnh thổ và truyền đi thông điệp.

Nhưng giờ đây, với mạng xã hội, các băng đảng đã tìm được không gian và cách thức mới để "hiện đại hóa" hình ảnh của họ, và quảng bá các hoạt động tội phạm hữu hiệu gấp ngàn lần phương thức cũ.

Tại Việt Nam, những Khá BảnH với gần 2 triệu người theo dõi trên YouTube, Dũng Trọc, Quang Rambo, Huấn Hoa Hồng, Khánh Sky... người ít kẻ nhiều cũng vài chục ngàn người theo dõi trên Youtube không đứng ngoài xu hướng này.

Các băng đảng tội phạm đang sử dụng các kênh truyền thông xã hội với nhiều mục đích, từ khoe khoang chiến tích, hình ảnh cá nhân tới thu nạp thành viên, đe dọa và lên kế hoạch thanh toán lẫn nhau, buôn bán vũ khí và ma túy.

Giới trẻ càng hay xem những trang web, kênh video gắn liền với các băng đảng này, càng dễ bị ảnh hưởng và chấp nhận văn hóa băng đảng lan rộng.

Ở Chicago (Mỹ), Facebook, Twitter, Instagram và những trang mạng xã hội khác đã làm thay đổi mạnh mẽ văn hóa băng đảng ở đây.

Lamanta Reese, qua đời năm 19 tuổi, sống hầu hết cuộc đời anh chị của mình trong thế giới ảo, với đủ các hoạt động từ đăng tải các video trên YouTube về mình và những đối thủ mà anh ta gây sự.

Reese bị một tay anh chị bắn vào đầu 11 phát ở South Side, nguyên nhân có thể là do nụ cười cách điệu smiley của Reese trên mạng, mà tay súng nghi phạm có thể đã diễn dịch thành Reese coi thường mẹ mình.

Sử dụng truyền thông xã hội để gây chuyện với đối thủ hay thỏa thuận trao đổi ma túy trong các dòng chữ biểu tượng cảm xúc là thay đổi lớn nhất trong cách mà các băng đảng vận hành so với 10 năm trước đây, theo như dữ liệu hãng AP có được từ Ủy ban tội phạm Chicago.

Facebook, Twitter, Instagram và các trang web khác đã thay đổi mạnh mẽ văn hóa băng đảng ở Chicago, và tương tự như thế ở khắp nước Mỹ.

Theo Rodney Phillips, người dàn xếp các vụ xung đột băng đảng ở khu vực này, gần như các vụ bùng phát bạo lực và mạng xã hội đều liên quan với nhau. Rodney là người làm việc tại khu vực có cư dân thu nhập thấp Englewood, nơi Reese đã sống và bị giết.

Giờ đây, mỗi khi biết về một tình hình căng thẳng có thể dẫn tới bạo lực, Phillips không bước ngay ra đường trước nữa, mà "Tôi tìm thông tin trên Google" - ông nói - "Và tìm thông tin trên YouTube và Facebook. Ngày nay, đây là cách mà ta theo dấu một vụ xung đột".

Trả lời câu hỏi về nguyên nhân khiến con trai mình chết, cha của Reese, William Reese, nói ngay: "Cái gì đó ở trên Internet". Ông cho biết con trai mình và Quinton "ManMan" Gates, người sau đó bị buộc tội giết người cấp độ 1, đã châm chọc nhau trên Facebook.

Các bản đồ băng đảng đã được cập nhật trong tài liệu băng đảng (Gang Book) của Ủy ban tội phạm Chicago (dùng như cuốn hướng dẫn dành cho cảnh sát khu vực), trong đó có 59 băng đảng, từ Black Disciples của Reese, tới những nhóm ít được biết đến hơn như Krazy Get Down Boys.

Bản đồ thể hiện các băng đảng đã tách nhỏ thành các phe phái ít chịu sự ràng buộc về nguyên tắc, để có thể dễ dàng đối phó với xung đột xảy đến.

Các băng đảng rất quan trọng việc trả thù nếu nhận thấy mình thiếu được tôn trọng. Trong quá khứ, những vụ việc mang tính xúc phạm ít khi vượt qua biên giới một dãy nhà. Giờ đây, mạng xã hội truyền đi một thông điệp chỉ trong nháy mắt tới cả ngàn người.

"Nếu bạn cảm thấy chuyện mình bị thiếu tôn trọng đến tai nhiều người đến mức như thế, thì bạn cảm thấy mình phải hành động" - Phillips, thuộc Target Area, một nhóm phi lợi nhuận tìm cách hòa giải xung đột giữa các băng đảng, cho biết.

Cảnh sát cho biết có sự liên hệ tới băng đảng trong hầu hết 650 vụ giết người ở Chicago được ghi nhận năm 2017 – hơn cả ở Los Angeles và New York cộng lại. Các vụ giết người năm 2018 đã giảm xuống khoảng 20%, mà theo cảnh sát là nhờ có thông tin tốt hơn, và sự triển khai kịp thời xuống các khu vực diễn ra các sự kiện tưởng nhớ liên quan tới các vụ thanh toán băng đảng.

Một số băng đảng gây hấn với các đối thủ bằng cách quay phát trực tiếp video họ đang đi qua lãnh địa đối thủ. Những băng khác có thể đối đầu bằng cách sử dụng chức năng chia đôi màn hình trên Facebook Live và bắt đầu xúc phạm lẫn nhau. Các băng đảng ở Chicago thu hút sự chú ý bằng những video họ biểu diễn các màn hip-hop đầy công kích gọi là drill rap.

Trong bản tin nghiên cứu tội phạm có tổ chức số 13 của Canada, từ năm 2010, các băng đảng và thành viên băng đảng trên mạng xã hội thường sử dụng các trang web kết nối một cách cá nhân để quảng bá văn hóa băng đảng hay danh tiếng cá nhân. Các cơ quan thực thi pháp luật theo dõi các trang kết nối xã hội là một cách hữu ích để theo dõi các băng đảng về mặt pháp luật.

Các băng đảng đường phố hay các tổ chức tội phạm đang sử dụng các trang mạng xã hội cho các hoạt động của mình, từ khoe khoang hình ảnh, tới quy nạp thành viên mới. Hiện tượng này đôi khi được gọi là "cyberbanging".

Các chuyên gia tội phạm học ở Anh cho rằng những chuyên viên tư vấn cho thanh niên đang thiếu những hiểu biết để ngăn chặn những tranh cãi trên mạng do học sinh và các nhóm băng đảng gây ra, và đây chính là yếu tố khiến bạo lực tăng cao.

Tờ Guardian dẫn lời TS. Simon Harding, giảng viên cao cấp bộ môn tội phạm học ĐH Middlesex nói: ‘Chúng tôi bắt đầu nhận thấy các băng đảng sử dụng mạng xã hội từ năm 2014 và từ đó, số lượng băng đảng tăng lên gấp đôi trên mạng sau mỗi năm".

Ông cho rằng các chuyên viên tư vấn nên được đào tạo về mối liên hệ giữa mạng xã hội và bạo lực, trong bối cảnh có những những cảnh báo ngày càng nhiều về thực tế băng đảng đang sử dụng mạng xã hội để giễu cợt lẫn nhau.

Còn giảng viên về môn tội phạm học và chuyên viên tư vấn thanh niên Craig Pinkney, cho rằng chính phủ cần phải hiện đại hóa cách tiếp cận liên quan tới vấn đề này.

"Chính phủ nên xem xét hỗ trợ tài chính cho các chương trình giáo dục trong truyền thông xã hội, vì rất nhiều người vẫn đang dùng ý tưởng cũ như năm 2001 và 2005 để thuyết trình cho vấn đề của năm 2017, trong bối cảnh mọi thứ đã thay đổi" - Pinkney cho tờ Guardian biết - "Giả sử có vụ đánh nhau ở bên ngoài trường học, thì khả năng cao là có liên quan với mạng xã hội, và chúng ta giúp những người làm công tác chuyên môn hiểu điều đó".

Pinkney chia sẻ những clip về cách thanh niên khích bác lẫn nhau qua video âm nhạc, và post trên trang mạng xã hội, và cho lời khuyên với những nhà cố vấn cho thanh niên về cách để họ có thể bảo vệ thanh niên khỏi tác hại.

Debi Thomas, điều phối viên dự án Catch22 Social Justice and Rehabilitation Dawes Unit ở Wolverhampton, cho biết cô bắt đầu tập trung nói chuyện nhiều hơn với thanh niên, và cảnh báo họ về sự nguy hiểm.

"Tìm kiếm các phương thức ngăn chặn thông qua các buổi trò chuyện tại trường học, cung cấp các buổi nói chuyện về truyền thông xã hội. Nếu nói chuyện với đối tượng là thanh niên có nhiều nguy cơ bị lôi kéo, hoặc có tỉ lệ tội phạm cao, thì sẽ phải đề cập tới cả các khả năng trên mạng" – Cô nói.

Giới trẻ theo dõi các nhân vật băng đảng này trên YouTube, Facebook…, xem livestream, bình luận khen ngợi, chia sẻ, bắt chước các điệu bộ, cử chỉ, lời nói, coi là thần tượng bằng việc chụp hình chung và chào đón tung hô ở ngoài đời thực, thậm chí biểu diễn các hành động của "thần tượng" tại các sự kiện chính thức trong trường học.

Simon Harding, trong phần trao đổi nghiên cứu của mình đã lo lắng việc thanh niên, khi thường xuyên tiếp cận các nội dung thông tin từ các băng đảng, sẽ dễ dàng vô tình bị lôi kéo vào các hoạt động bạo lực (khi chấp nhận các hình ảnh bạo lực hay không phù hợp với chuẩn mực xã hội).

Các đoạn video của các băng nhóm thanh niên xăm trổ đầy mình, từng vào tù ra tội, nói chuyện giọng điệu anh chị giang hồ có vài chục triệu lượt xem.

Và càng đắm chìm trong thế giới băng đảng trên mạng xã hội, thanh thiếu niên càng dễ cảm thấy bình thường khi chứng kiến chuyện băng đảng ở ngoài đời thực. Phát ngôn viên YouTube cam kết rằng họ làm việc chặt chẽ với các tổ chức để hiểu về bối cảnh địa phương, để từ đó hiểu khi nào thì các cách diễn đạt này có thể đẩy lên các đe dọa thực sự.

Tuy nhiên, thực tế là các đoạn video có vài chục triệu lượt xem, và các gương mặt anh chị đó vẫn được chia sẻ lợi nhuận từ quảng cáo với YouTube. Chuyện Khá Bảnh khoe thu nhập hơn 100 triệu đồng nhận được từ 1 tháng post video trên YouTube đã khiến không ít học sinh thán phục và ước ao làm được điều tương tự.

Chờ đợi những chủ nhân của Youtube hay Facebook hành động thích đáng trước vấn đề này thì đã quá muộn, lẽ dĩ nhiên, các bậc cha mẹ, nhà trường, và tự thân các thanh thiếu niên đều có vai trò quan trọng trong việc chủ động phân biệt, tìm kiếm nội dung lành mạnh, phù hợp, kiểm soát thời lượng dùng mạng xã hội.

Simon Harding tin rằng các trường học cần phải hiểu rõ điều gì đang xảy ra, để thanh thiếu niên có thể được giáo dục về các trang web băng đảng. Điều quan trọng là phải có các hành động để chắc chắn là các thanh thiếu niên không bị lôi kéo tham gia các băng nhóm đó.

Ủy viên sở cảnh sát Metropolitan (Anh), Cressida Dick, cho rằng truyền thông xã hội là một phần của bạo lực trong giới trẻ. Bà nói với tờ The Time rằng mạng xã hội dễ làm người ta sôi máu, và những tranh cãi vớ vẩn có thể đẩy thành bạo lực trong vài phút, khi có những kích động lẫn nhau trên mạng.

Craig Pinkney nói: "Xét về các nhà làm chính sách, thì điều này cần kết hợp giữa cảnh sát, và có sự hiểu biết, chứ không chỉ đổ lỗi cho thanh niên.

Chúng ta không chỉ nói rằng thanh niên trở nên bạo lực hơn trên mạng xã hội, mà lờ đi các tình huống mà họ đang đối mặt, như tỉ lệ thất nghiệp cao, thiếu vắng các cơ hội và giáo dục kém.

Bạo lực trong giới trẻ và số người tham gia đang ngày càng trở nên cực đoan hơn. Nếu chúng ta chỉ tập trung vào băng đảng, thì chúng ta bỏ qua một phần lớn thanh niên ở Anh đang ngày càng trở nên bạo lực hơn".

Tại Anh, Operation Domain là dự án đang thực hiện của cảnh sát Anh nhằm tìm kiếm tất cả các nội dung có liên quan tới băng đảng từ mạng xã hội, và sau đó hợp tác với Google để gõ bỏ những video và tài liệu có liên quan khỏi YouTube.