Phóng to

TT - Một trong những nội dung của đề án tái cơ cấu ngành điện mà Bộ Công thương đã trình Chính phủ là việc chia nhỏ Tập đoàn Điện lực VN (EVN). Mặc dù có ý kiến từ phía EVN cho rằng nếu cải tổ ngành điện sẽ khó đảm bảo an ninh năng lượng, nhưng gặp gỡ đầu tuần với Tuổi Trẻ, ông PHẠM DUY HIỂN (ảnh) - nguyên viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử VN - có quan điểm ngược lại.

Ông Phạm Duy Hiển:

- Chúng ta biết rằng EVN độc quyền, đây chính là một khó khăn vì mô hình thiết kế liên kết dọc truyền thống của EVN không phù hợp cho việc cạnh tranh bình đẳng trên thị trường điện. Nền kinh tế muốn phát triển thì nhu cầu về điện rất lớn, duy trì cơ chế độc quyền tuy tiện về mặt quản lý nhà nước nhưng lại bất cập trong hoàn cảnh hiện nay khi mà chỉ có một tổ chức lo mọi việc từ sản xuất cho đến bán lẻ, thậm chí cả quy hoạch.

Gần đây Chính phủ có tổ chức thêm Cục điều tiết điện lực thuộc Bộ Công thương, có trách nhiệm xây dựng đề án thiết kế thị trường điện các cấp độ và chương trình tái cơ cấu ngành điện, tuy nhiên trong bối cảnh độc quyền của EVN thì tổ chức này vẫn rất khó phát huy hiệu quả. Khi EVN vẫn độc quyền thì họ bảo sao người dân nghe vậy, vì không có sự lựa chọn thứ hai.

* Một trong những sự cần thiết của việc tái cơ cấu ngành điện cũng là để có cơ chế điều hành giá điện hợp lý. Ông nghĩ sao?

Ủy ban Kinh tế xem xét chiến lược phát triển của ngành điện Theo ông Hà Văn Hiền - chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, ủy ban này đã lên kế hoạch và bắt đầu triển khai khảo sát, xem xét về “Chiến lược phát triển ngành điện đến năm 2015”. Mục đích của cuộc khảo sát này là để theo dõi tiến độ thực hiện chiến lược phát triển, trong quá trình thực hiện chiến lược đó có điều gì hợp lý hay không. “Trong quá trình khảo sát, nếu Chính phủ phê duyệt đề án tái cơ cấu ngành điện thì cơ quan của Quốc hội cũng sẽ đặt vấn đề này lên bàn nghị sự” - ông Hiền nói. Bộ Công thương đã đưa ra ba phương án tái cơ cấu ngành điện: thứ nhất là tách biệt các khâu phát - truyền tải - phân phối; thứ hai là chỉ tách khâu phát điện và vận hành hệ thống điện; thứ ba là tách biệt khâu phát điện, mua bán điện và vận hành hệ thống điện.

- Chúng ta không tư duy đơn giản rằng “chia nhỏ” EVN thì lập tức người tiêu dùng sẽ có giá điện rẻ hơn, nhưng đó là cơ sở để dẫn đến giá điện từng khâu phản ánh đúng chi phí của khâu đó, đồng nghĩa với việc thu hút đầu tư vào ngành điện. Phải thiết kế sân chơi để thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong ngành điện, vì một nguyên lý cơ bản trong kinh tế là cạnh tranh sẽ buộc các doanh nghiệp phải nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh để mang lại lợi ích cho người tiêu dùng.

Tất nhiên ở đây phụ thuộc rất lớn vào sự quản lý của Nhà nước trong thiết kế sân chơi cũng như đưa ra lộ trình thích hợp với năng lực quản lý và hiện trạng của ngành điện. Riêng về giá điện hiện nay, rõ ràng đã đến lúc phải đưa ra giá điện sao cho dần tiến kịp giá thị trường thế giới. Việc tăng giá điện như quyết định mới đây là khó tránh khỏi, nhưng người dân cũng cần được cung cấp thông tin đầy đủ để có cách ứng xử phù hợp.

* Đối với những lo lắng về an ninh năng lượng trước tiến trình cải tổ ngành điện thì sao, thưa ông?

- Quan điểm của tôi hoàn toàn ngược lại. Chính vì sự độc quyền đó mà cả trước mắt cũng như về lâu dài chúng ta đang gặp phải những vấn đề về an ninh năng lượng. Hiểu nôm na an ninh năng lượng là một đất nước cần phải lo toan để có đủ nguồn cung cấp năng lượng, không vì những thảm họa thiên nhiên hay con người mà làm tắc nghẽn dòng năng lượng.

Trong an ninh năng lượng, vấn đề lớn nhất là nguồn cung. Thực tế đã chứng minh bản thân EVN không đủ năng lực để đầu tư vào các dự án đáp ứng kịp sự phát triển của nền kinh tế, các dự án nguồn điện luôn chậm tiến độ hoặc trục trặc kỹ thuật khiến điện bị cúp thường xuyên. Nhiều ý kiến cho rằng do EVN đang là người mua duy nhất, đồng thời là tập đoàn sở hữu trên 70% công suất nguồn toàn hệ thống nên EVN đang gây khó khăn cho các nguồn mới (không do EVN sở hữu) được vận hành vào bán điện.

* Nghĩa là ông cho rằng cơ chế độc quyền là một trong những lý do gây bất ổn về nguồn cung điện?

- Hiện nay chúng ta dựa vào thủy điện rất nhiều, dựa vào việc moi than lên để chạy nhà máy nhiệt điện, dựa vào một số nhà máy điện chạy bằng dầu, khí thiên nhiên, tất cả những nguồn năng lượng đó đều đã “chạm trần”. Thậm chí một số nguồn năng lượng như than, thủy điện là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu và những rắc rối khác mà chúng ta sẽ phải đối mặt. Chúng ta dự định làm điện hạt nhân, nhưng với loại công nghệ này chúng ta đâu có gì của mình.

Những nguồn năng lượng vô tận mà nước ta có nhiều lợi thế như năng lượng gió, năng lượng mặt trời, năng lượng sinh học đều là những loại năng lượng có thể tái tạo được, tuy nhiên những thứ đó hầu như chưa được khai thác vì giá thành chưa cạnh tranh được.

EVN là tổ chức được Nhà nước giao lo về điện, nhưng trước hết đây là một doanh nghiệp nên phải lo lợi nhuận cho mình. Nếu việc khai thác những loại năng lượng trên không có lợi nhuận thì dĩ nhiên EVN không mặn mà gì. Nhiều nước trên thế giới đã có chính sách đặc thù để khuyến khích phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, nước ta với cơ chế độc quyền của EVN thì ai sẽ làm việc đó? Không thể trách EVN vì họ là doanh nghiệp.

* Tình trạng thiếu nguồn không dễ khắc phục trong thời gian ngắn, thưa ông?

- Nếu tình trạng thiếu nguồn kéo dài thì biện pháp tốt nhất là tiết kiệm và nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng. Ở đây nước ta là một trong những nước sử dụng năng lượng thiếu hiệu quả.

Về mặt lý luận, EVN là người bán hàng, vậy thì họ không việc gì phải lo nghĩ tới chuyện người mua hàng sử dụng điện lãng phí hay không, vấn đề của họ là bán được nhiều điện, đóng thuế và tính toán lợi nhuận. Tất nhiên EVN cũng đã có những động thái để hô hào sử dụng điện tiết kiệm, nhưng với cách thiết kế như vậy không thể đòi hỏi nhiều ở EVN. Dĩ nhiên chuyện lãng phí điện còn có nhiều nguyên nhân khác, ở cơ cấu nền kinh tế.

* Như vậy việc tái cơ cấu ngành điện đã trở nên rất cấp bách?

- Đã đến lúc Chính phủ cần có những quyết định đi tới. Tất nhiên là theo lộ trình chứ không thể làm đùng một cái, nhưng dù lộ trình như thế nào cũng phải trong thời gian ngắn nhất phá thế độc quyền của EVN. Đây là một vấn đề quan trọng, việc tái cơ cấu ngành điện đòi hỏi nhiều kiến thức chuyên sâu. Đơn cử như chuyện giải quyết bù chéo giá điện ra sao. Theo lý giải của EVN thì họ đang mua điện giá cao của các nhà máy điện độc lập, lấy lãi từ các nhà máy thủy điện để cân bằng bán lại cho dân với mức giá hợp lý. Nhà nước phải lên phương án sao cho khi tách biệt các khâu trong EVN thì vẫn đảm bảo giá điện có hỗ trợ cho người nghèo.

Nhìn chung việc tái cơ cấu ngành điện phải đáp ứng mục tiêu trước mắt là dỡ bỏ được các tồn tại của mô hình hiện tại đang cản trở sự phát triển của ngành điện, và mục tiêu lâu dài là xây dựng được thị trường phát điện cạnh tranh. Đã có nhiều bài học thành công cũng như thất bại trong các nỗ lực cải tổ ngành điện trên thế giới, là nước đi sau chúng ta có may mắn nếu chịu tiếp thu nghiêm túc các bài học đó.

* Theo ông, lực cản lớn nhất của tiến trình cải tổ ngành điện là gì? - EVN là một tập đoàn lớn. Chúng ta thường nói tới các nhóm lợi ích trong xã hội. Vấn đề không phải là triệt tiêu lợi ích mà cân bằng nó. Quá trình cải tổ ngành điện cần có sự minh bạch, với lộ trình chi tiết được công khai, để người dân và các cơ quan có trách nhiệm như Quốc hội cùng tham gia, phản biện và giám sát. Bởi toàn bộ tài sản mà EVN đang nắm giữ hiện nay là của toàn dân.