Phóng to

Sức tàn phá của bão Katrina: hai chiếc tàu còn vướng trên đường cao tốc khi nước đã rút ở New OrleaAns. 80% diện tích thành phố này bị nước nhấn chìm trong bão

Kỳ 1: Thế giới nóng, phẳng, chật

Chim hoàng yến đã chết

Sau khi cơn bão Katrina tràn đến Louisiana (Mỹ) vào tháng 8-2005, cũng như nhiều người khác tôi không chỉ thấy thất vọng. Cơn bão Katrina đem lại cảm giác bất an, đặt ra nhiều vấn đề về triết học cũng như về khí tượng học. Ai cũng biết cường độ bão nhiệt đới phụ thuộc nhiệt độ mặt nước biển, và khi Katrina liên tục mạnh lên khi di chuyển đến New Orleans thì nhiệt độ mặt nước biển ở vịnh Mexico cao hơn mức trung bình ở thời điểm này mọi năm khoảng 1OC.

Các nhà khoa học nói rằng cơn bão Katrina mạnh như vậy vì nó đã đi qua “hải lưu vòng” - dòng hải lưu giống như một băng chuyền lưu chuyển nhiệt bức xạ mặt trời đi khắp vịnh. Theo nhiều nhà khí tượng học, sức mạnh bất thường của Katrina là do nước trong vịnh Mexico ấm hơn trước và họ tin nguyên nhân một phần là vì Trái đất nóng lên. Đó mới thật sự là vấn đề phức tạp.

Phóng to * Thomas Friedman là nhà báo Mỹ, từng làm cho Hãng thông tấn UPI, sau đó chuyển sang làm phóng viên quốc tế của báo New York Times từ năm 1982. Ông đã ba lần được giải Pulitzer, trong đó có hai giải về tường thuật vấn đề quốc tế và một lần về bình luận. Các sách của Thomas Friedman như Từ Beirut đến Jerusalem, Chiếc Lexus và cây ôliu, Thế giới phẳng... đều bán chạy khắp thế giới. Riêng cuốn Thế giới phẳng nằm trong danh sách bán chạy nhất của New York Times suốt từ tháng 4-2005 đến tháng 5-2007. * Cuốn Nóng, phẳng, chật ra mắt tại Mỹ cuối năm 2008. Bản tiếng Việt vừa được Nhà xuất bản Trẻ mua bản quyền và xuất bản.

Mười năm trước, mọi người thường nghĩ tình huống xấu nhất là toàn bộ các khối băng mùa hè ở Bắc cực sẽ biến mất vào năm 2070. Một vài người rất bi quan cho rằng thời điểm đó là năm 2040. Còn hiện giờ mọi người đều nói chúng sẽ tan hết chỉ trong vòng vài năm nữa. Hiện tượng băng Bắc cực liên tục tan đã gia tăng đáng kể vào mùa hè này. Một số nhà khoa học cho đây là dấu hiệu cảnh báo - rằng sự nóng lên của Trái đất đã vượt qua điểm giới hạn đáng ngại.

Chuyên gia khí hậu Jay Zwally của NASA cho biết: “Với tốc độ (tan băng) này thì đến cuối mùa hè năm 2012 Bắc Băng Dương sẽ gần như không còn băng, sớm hơn nhiều so với các dự đoán trước đây”. Zwally, hồi nhỏ từng làm việc ở mỏ than, nói: “Bắc cực thường được coi là con chim hoàng yến trong hầm lò cho biết mức độ khí hậu nóng lên. Giờ đây, con chim hoàng yến báo hiệu này đã chết. Đã đến lúc phải bắt đầu rời khỏi hầm lò”.

Tôi đến Úc tháng 5-2007 và gặp phải một đợt thiên tai mà người Úc gọi là “đại hạn hán”. Một đợt hạn kéo dài đã gần bảy năm và trở nên rất nghiêm trọng, đến mức vào ngày 19-4-2007 Thủ tướng John Howard đã phải kêu gọi người dân cùng nắm tay nhau và cầu trời có một cơn mưa lớn. Ông Howard tuyên bố nếu trời không mưa, ông sẽ phải cấm sử dụng nước ở vùng lưu vực sông Murray-Darling cho việc tưới tiêu, trong khi vùng này chiếm đến 40% sản lượng nông nghiệp toàn Úc. Người Úc bị sốc.

Nhưng ông Howard không hề đùa. Khi tôi phỏng vấn ông ở văn phòng thủ tướng tại Sydney, ông bảo: “Tôi đã nói với người dân là họ phải cầu mưa. Tôi không hề có ý mỉa mai gì trong đó cả”. Và điều buồn cười ở chỗ: thực tế trời đã bắt đầu mưa chút ít! Ông Howard kể tôi nghe câu chuyện của một nghị sĩ quốc hội, người Đảng Tự do như ông, sống ở vùng Mallee thuộc phía bắc bang Victoria, một trong những nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi hạn hán. Ông này đã gọi cho Howard để kể rằng cuối cùng khi có mưa, bọn trẻ nhà ông đã sung sướng nhảy nhót giữa trời vì chúng đều chưa đến 6 tuổi và chưa hề biết tắm mưa là như thế nào. Trận “đại hạn hán” đã kéo dài từ lúc chúng ra đời cho tới lúc đó.

Nhưng cầu mưa không thì chưa đủ. Trong cuộc bầu cử diễn ra sau đó ở Úc, lần đầu tiên biến đổi khí hậu - đặc biệt là việc chính phủ của Howard thất bại trong chính sách và phải nhờ đến cầu nguyện - đã trở thành một trong ba vấn đề hàng đầu được quan tâm khi bỏ phiếu, hai vấn đề còn lại là các quy định của công đoàn và lãi suất cầm cố. Kết quả thăm dò cho thấy lý do chính khiến ông Howard bị Đảng Lao động đánh bại là vì vài năm trước ông đã kiên quyết không đồng ý để Úc gia nhập Nghị định thư Kyoto. Ngay sau cuộc bầu cử, vào tháng 12-2007, đối thủ giành thắng lợi trước ông Howard là Kevin Rudd đã tự tay trình lên Liên Hiệp Quốc tập văn bản phê chuẩn Nghị định thư Kyoto tại hội nghị về biến đổi khí hậu được tổ chức ở Bali (Indonesia). Đó là động thái ngoại giao quốc tế đầu tiên của ông Rudd.

Không thể tiếp tục phá hoại rồi nghĩ rằng sẽ phục hồi sau

Jim Yardley, đồng nghiệp của tôi ở New York Times, đưa tin từ Trung Quốc (ngày 5-2-2007) cho biết con rùa cái mai mềm khổng lồ sông Dương Tử cuối cùng trên thế giới đang sống tại một vườn thú cũ nát ở Trường Sa (tỉnh Hồ Nam), trong khi con rùa đực duy nhất của loài này hiện đang sống tại một vườn thú khác ở Tô Châu, và cặp rùa già này là “hi vọng cuối cùng để duy trì nòi giống loài rùa nước ngọt được coi là lớn nhất thế giới”.

Yardley tả con rùa cái như sau: “Nó được cho ăn theo chế độ đặc biệt toàn thịt tươi, sống trong một bể nước nhỏ làm bằng thủy tinh chống đạn. Có một camera theo dõi mọi hoạt động của nó. Ban đêm có nhân viên bảo vệ. Mục tiêu rất đơn giản: con rùa này không được chết... Nó đã 80 tuổi và nặng hơn 40kg”. Còn con rùa đực không chắc lắm sẽ là bạn đời của nó thì “đã 100 tuổi và nặng hơn 90kg”.

Theo báo cáo gần nhất, các nhà khoa học dự định đầu tiên sẽ thử thụ tinh nhân tạo, sau đó (nếu thất bại) sẽ cho hai con ở chung một bể vào mùa sinh sản xuân 2008. “Đối với nhiều người Trung Quốc, rùa là con vật biểu trưng cho sức khỏe và sự trường thọ - Yardley viết - nhưng thiên tiểu thuyết về hai con rùa mai mềm khổng lồ này còn là biểu tượng cho tình trạng thiên nhiên hoang dã và đa dạng sinh học đang bị đe dọa ở Trung Quốc”, nơi mà sự ô nhiễm, săn bắn tự do và phát triển kinh tế quá nhanh đang phá hủy môi trường sống và tiêu diệt các loài động thực vật với tốc độ đáng sợ.

Đây không chỉ là vấn đề của các vườn thú... Tổ chức Bảo tồn quốc tế lưu ý cứ 20 phút, ngoài một loài sinh vật bị tuyệt chủng còn có 485ha rừng bị cháy, bị phá vì mục đích kinh tế. Lượng CO₂ thoát ra từ phá rừng còn lớn hơn lượng phát thải của toàn bộ các phương tiện giao thông trên thế giới cộng lại, bao gồm ôtô con, xe tải, máy bay, tàu hỏa và tàu thủy. Độ che phủ rừng giảm có nghĩa môi trường sống của các loài sinh vật bị thu hẹp, do đó chúng phải di chuyển đi nơi khác hoặc thích nghi.

Những loài di chuyển hoặc thích nghi được thì sống sót, còn những loài không có khả năng đó sẽ tuyệt chủng. Lâu nay chúng ta phá hoại môi trường tự nhiên một cách thiếu suy xét và điều đó không khác gì con chim tự phá tổ, con cáo tự phá hang, con hải ly tự phá đập ngăn nước. Chúng ta không thể tiếp tục làm như vậy và giả bộ như việc đó xảy ra ở đâu đó. Và chúng ta không thể tiếp tục phá hoại rồi nghĩ rằng chúng ta sẽ phục hồi sau.

“Để lại sau” là hành vi xa xỉ của thế hệ trước, kỷ nguyên trước, nền văn minh trước, thời đại trước. Nhưng trong kỷ nguyên năng lượng - khí hậu hiện nay, với tốc độ tuyệt chủng của sinh vật và phát triển của con người ngày càng tăng, cụm từ “để lại sau” sẽ bị xóa khỏi từ điển. Trong thời gian biểu của bạn sẽ không thể có hành động “để lại sau” nếu bạn muốn làm những điều giống như hồi nhỏ. “Để lại sau” thì chúng sẽ biến mất, bạn sẽ không bao giờ còn làm được những việc đó nữa. “Để lại sau” nghĩa là quá muộn, vì thế nếu chúng ta muốn giữ lại bất cứ thứ gì, chúng ta phải làm ngay hôm nay.

THOMAS FRIEDMAN (Nguyễn Hằng dịch)

_______________________

Trong thế giới nóng bức, ngày càng bị ảnh hưởng bởi sự nóng lên của Trái đất, bạn hãy đoán xem ai là người chịu thiệt hại nhiều nhất? Chính là những người ít gây ra thực trạng đó nhất - những người nghèo nhất trên thế giới.

Kỳ tới: Nghèo năng lượng