Phóng to

Những nạn nhân của phương thức bán hàng đa cấp đang khiếu nại tại Văn phòng khiếu nại người tiêu dùng phía Nam

TT - Dự thảo Luật cạnh tranh (lần 9) đã được Bộ Thương mại trình lên Chính phủ ngày 5-2-2004. Dự kiến dự luật sẽ được trình Quốc hội vào kỳ họp sắp tới. Chúng tôi xin giới thiệu một số vấn đề đặt ra từ dự luật...

Cơ quan nhà nước không được gây cản trở môi trường cạnh tranh

Trên thực tế thời gian qua có khá nhiều sự việc cơ quan nhà nước đã có những hành vi gây cản trở môi trường cạnh tranh của doanh nghiệp (DN).

Chẳng hạn giữa năm 2003, Bộ Xây dựng đã từng có công văn gây “ầm ĩ” dư luận là yêu cầu các công trình xây dựng của bộ làm chủ đầu tư thì phải sử dụng sản phẩm của DN trong ngành.

Hay sự kiện mới đây nhất là chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa có văn bản yêu cầu các cơ quan trong địa phương từ nay trở đi chỉ được sử dụng các loại nước giải khát do DN trên địa bàn sản xuất; đặc biệt khi tiếp khách, liên hoan nhân dịp lễ tết, nếu có uống bia chỉ được sử dụng bia... S (!).

Theo ban soạn thảo Luật cạnh tranh, dự luật có điều khoản cấm các cơ quan nhà nước thực hiện các hành vi tương tự trên. Đó là: buộc DN phải mua, bán hàng hóa, dịch vụ với DN được cơ quan này chỉ định (trừ những lĩnh vực thuộc độc quyền nhà nước); phân biệt đối xử giữa DN thuộc quyền quản lý ngành hay địa phương mình với DN khác; ép buộc các hiệp hội ngành nghề hay DN liên kết với nhau nhằm loại trừ, hạn chế hay cản trở các DN khác tham gia cạnh tranh trên thị trường.

Cấm thông đồng thắng thầu, ấn định giá bán...

Khoảng đầu năm 2002, đã có hiện tượng các ngân hàng thương mại quốc doanh liên kết với nhau để định mức lãi suất cho vay hoặc lãi suất huy động trên thị trường chung - thực chất là một loại giá độc quyền. Một hành vi khác khá phổ biến là tình trạng phối hợp hoạt động - một dạng thỏa thuận chính thức - giữa các DN là đối thủ cạnh tranh trong hiệp hội ngành nghề.

Vừa qua đã có một số hiệp hội ràng buộc các DN thành viên trong việc định giá mua nông sản xuất khẩu; hoặc các DN thông đồng trong đấu thầu xây dựng để định ra người trúng thầu hoặc làm sai lệch giá trúng thầu...Đây là những hành vi được xem như thỏa thuận gây hạn chế cạnh tranh.

Dự luật qui định những thỏa thuận được coi là gây hạn chế cạnh tranh gồm: thỏa thuận ấn định giá bán hàng hóa dịch vụ; thỏa thuận phân chia thị trường tiêu thụ, nguồn cung cấp; hạn chế hoặc kiểm soát lượng sản xuất, mua bán; áp đặt các DN khác điều kiện ký kết hợp đồng; ngăn cản, kìm hãm không cho DN khác tham gia thị trường; thỏa thuận loại bỏ khỏi thị trường những DN không phải là các bên của thỏa thuận; thông đồng để một bên thắng thầu cung cấp hàng hóa dịch vụ...

Tuy nhiên theo ban soạn thảo, dự luật không cấm tất cả mọi thỏa thuận mà chỉ cấm trong một số trường hợp.

Cụ thể là cấm thông đồng trong đấu thầu, cấm thỏa thuận ấn định giá bán lại. Ngoài hai trường hợp trên, dự luật chỉ cấm khi các DN tham gia có tổng thị phần từ 30% trở lên vì chỉ khi đạt đến sức mạnh kinh tế đó, những thỏa thuận gây hạn chế cạnh tranh này mới gây ra tác hại thật sự cho môi trường kinh doanh và người tiêu dùng.

Cấm lạm dụng vị trí thống lĩnh và vị trí độc quyền

Năm 2001 nhiều công ty giấy làm đơn khiếu nại lên Bộ Thương mại vì “không thể chịu đựng nổi” việc một công ty mới vào VN đã bán phá giá giấy vệ sinh để chiếm đoạt thị trường. Hay giữa năm 2002 hãng bột giặt X tung chiêu khuyến mãi hạ giá, kéo theo bột giặt Y cũng hạ giá theo. Người dân đổ xô đến các siêu thị mua hàng giảm giá này, và kết quả sau đó là hai hãng này càng bành trướng thêm thị phần, đẩy các hãng bột giặt khác vào tình thế khó khăn.

Đây có thể gọi là những hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh? Theo dự luật, một DN có thị phần liên quan từ 30% trở lên sẽ bị coi là có vị trí thống lĩnh. Trường hợp nhóm DN có vị trí thống lĩnh thì dự luật qui định các mức: hai DN có thị phần 50% trở lên, ba DN có thị phần 75% trở lên...

Tuy nhiên, cần nhớ là khi một DN có vị trí thống lĩnh chưa phải là vi phạm pháp luật. Chỉ khi nào DN thống lĩnh đó thực hiện các hành vi lạm dụng vị trí đó mới là vi phạm. Các hành vi lạm dụng bị cấm gồm: bán hàng hóa dưới chi phí sản xuất nhằm loại bỏ đối thủ; áp đặt giá mua hoặc giá bán bất hợp lý; hạn chế sản xuất, phân phối, giới hạn thị trường; áp dụng những điều kiện thương mại khác nhau cho những DN khác nhau với những giao dịch như nhau; ngăn cản việc tham gia thị trường của các đối thủ mới...

Với quá trình mở cửa thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, đã và sẽ xuất hiện những công ty đa quốc gia hoạt động ở VN. Những công ty này với sức mạnh kinh tế của mình sẽ có khả năng tạo lập được vị trí độc quyền và trong bối cảnh đó, các DN nội địa VN với tiềm lực hạn chế sẽ bị loại bỏ dần. Vì thế cần có cơ sở pháp lý để kiểm soát độc quyền.

Cạnh tranh không lành mạnh

Theo dự luật, những hành vi cạnh tranh không lành mạnh sẽ được điều chỉnh bao gồm: giả mạo chỉ dẫn thương mại; xâm phạm bí mật kinh doanh; mua chuộc, dụ dỗ, ép buộc trong kinh doanh; gièm pha; gây rối hoạt động kinh doanh của DN khác; quảng cáo, khuyến mãi nhằm cạnh tranh không lành mạnh; phân biệt đối xử trong hiệp hội; bán hàng đa cấp bất chính.

Đây là những hành vi trên thực tế đã diễn ra rất nhiều mà báo chí thời gian qua nhiều lần đề cập. Chẳng hạn vụ phá sóng taxi V20 tại Hà Nội năm 2001. Hãng taxi V20 này không chịu gia nhập hiệp hội, lại có những chính sách phương thức tính giá ưu đãi cho khách hàng. Một DN taxi khá mạnh nằm trong hiệp hội bèn dùng thiết bị phá sóng khiến các khách hàng không thể gọi điện thoại vào tổng đài của V20 được.

Song hành vi cạnh tranh không lành mạnh đang được dư luận quan tâm nhiều nhất là bán hàng đa cấp bất chính. Hình thức kinh doanh bán hàng đa cấp đang nổi lên gần đây với gần chục công ty đang hoạt động mạnh như Sinh Lợi, Thiên Sư, Lô Hội... Hàng ngàn người dân đang tham gia mạng lưới bán hàng này nhưng do thiếu hiểu biết, nhận thức còn thấp nên nhiều người đã tiền mất tật mang.

Để kiểm soát bán hàng đa cấp, dự thảo luật và nghị định đưa ra các biện pháp:

Thứ nhất, không cho phép thực hiện bán hàng đa cấp đối với những mặt hàng có khả năng gây ảnh hưởng đến an ninh quốc phòng, sức khỏe con người, động thực vật.

Thứ hai, luật hóa quan hệ giữa DN bán hàng đa cấp và người tham gia như yêu cầu DN phải thông báo một cách trung thực kết quả kinh doanh, qui tắc hoạt động, phương pháp tính hoa hồng, nghĩa vụ và trách nhiệm của người tham gia, qui định về bảo hành, mua lại sản phẩm... cho người tham gia trước khi ký kết hợp đồng. Người tham gia sau phải được ký hợp đồng và có quyền hủy bỏ hợp đồng theo qui định của pháp luật và được hoàn trả tiền đã phải trả khi nhận hàng. Điều quan trọng là người giới thiệu người khác tham gia cũng phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình.

Thứ ba, tăng cường giám sát thông qua việc tiếp nhận báo cáo định kỳ của DN bán hàng đa cấp, kiểm tra hồ sơ và kế hoạch bán hàng trước khi cho phép thực hiện và giao trách nhiệm cụ thể cho một số cơ quan quản lý nhà nước trong việc phối hợp giám sát hoạt động này.

Phỏng vấn ông Trương Quang Hoài Nam, vụ trưởng Vụ Pháp chế - Bộ Thương mại, phó trưởng ban soạn thảo Luật cạnh tranh. * DN sẽ được hưởng lợi gì nếu Luật cạnh tranh được ban hành, thưa ông? - Thứ nhất, sẽ làm hạn chế việc cơ quan nhà nước can thiệp vào hoạt động cạnh tranh của DN. Thứ hai, sẽ bảo vệ các DN trước các hành vi hạn chế cạnh tranh và cạnh tranh không lành mạnh, từ đó tạo nên các cơ hội cạnh tranh cho DN. Thứ ba, sẽ tạo nên một cơ chế để các DN có thể khiếu nại các hành vi hạn chế cạnh tranh, cạnh tranh không lành mạnh làm ảnh hưởng đến lợi ích của mình. Dự luật xây dựng một cơ quan quản lý cạnh tranh để các DN có thể khiếu nại nhằm bảo vệ quyền lợi của mình. Cơ quan này sẽ thực hiện nhiệm vụ điều tra theo các thủ tục luật định để bảo vệ DN. * Theo ông, cần chuẩn bị gì để thực thi Luật cạnh tranh hiệu quả? - Khả năng thực thi của luật phụ thuộc vào cả các DN và cơ quan quản lý nhà nước về cạnh tranh. Các DN cần cạnh tranh theo pháp luật, không có các hành vi vi phạm Luật cạnh tranh, đó là yêu cầu cơ bản đầu tiên. Thứ hai là bộ máy nhà nước - ở đây là bộ máy của cơ quan quản lý nhà nước về cạnh tranh - đủ sức mạnh, trí tuệ để xử lý các vụ vi phạm Luật cạnh tranh mà tới đây sẽ ngày càng tinh vi. Năm 2003, bộ trưởng Bộ Thương mại đã lập ban quản lý cạnh tranh để chuẩn bị bước đầu cho việc thực thi luật. Đến nay Chính phủ đã chính thức cho thành lập Cục Quản lý cạnh tranh thuộc Bộ Thương mại. Tuy nhiên, để kiện toàn tổ chức còn cần phải nỗ lực hơn nữa, đặc biệt là việc đào tạo đội ngũ điều tra viên cạnh tranh. Điều tra tốt thì mới xử lý vụ việc cạnh tranh được chính xác, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của DN.