Loại trừ được “cái rốn” của bệnh sốt xuất huyết

Phóng to

Học sinh tham gia diệt muỗi vằn và kiểm tra Mesocyclops trong các lu chứa nước

Nhiều năm liền số người ở xã bị SXH rất cao, chẳng hạn năm 1995 có 375 người bị mắc SXH, 1996: 159 người, 1997: 350 người, 1998: 298 người và 1999: 115 người...

Thế nhưng sau khi được sự tài trợ của Quĩ Úc vì các dân tộc châu Á & Thái Bình Dương (AFAP), hai cơ quan nghiên cứu và giáo dục đại học của Úc phối hợp với Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương (VN) và Viện Pasteur Nha Trang đã triển khai dự án “Cộng đồng giám sát và phòng chống sốt dengue/SXH dengue” tại xã Ninh Xuân từ tháng 7-2000 thì bệnh SXH đã phải lui dần.

Tới tháng 11-2002 cho đến lúc hết thời hạn của dự án (6-2003), trên địa bàn Ninh Xuân đã không còn một người dân nào bị SXH. Và đến nay, cách thức hoạt động đó của dự án vẫn được địa phương duy trì. Nhờ đó ngay trong lúc SXH đã và đang bùng phát tại Khánh Hòa hiện nay, tính đến ngày 25-6-2004, ở Ninh Xuân chỉ có một trường hợp bị SXH. Đó là một phụ nữ ở thôn Ngũ Mỹ, làm nghề phụ hồ phải đi làm ở nhiều nơi khác nhau và bị mắc SXH nhưng đã qua khỏi.

Phóng to

Con Mesocyclops

Khi thực hiện dự án và phòng chống SXH như kể trên, các cơ quan và người dân ở từng thôn của Ninh Xuân (sáu thôn) đã bình bầu và chọn 21 người trong xã làm cộng tác viên (CTV) SXH. Mỗi CTV được phân công đảm nhận việc theo dõi, vận động chừng 80-100 hộ.

Cách thực hiện là làm sạch tất cả mọi dụng cụ chứa nước trong sinh hoạt hằng ngày và xung quanh, kể cả các đồ vật nhỏ nhất như lọ hoa trên bàn thờ, chân đế tủ, bàn có chứa nước để ngăn ngừa kiến hay các chai, lon, lốp xe... đã vứt bỏ quanh nhà và có thể là nơi đọng nước để triệt “đường sống” của lăng quăng muỗi vằn, chặn nguồn “tăng quân” và lây lan SXH của loài muỗi ấy.

Đặc biệt, trọng tâm của dự án và của từng CTV là hướng dẫn cho dân biết và sử dụng “vũ khí... Mesocyclops” (dân địa phương gọi là con mê sô) để tiêu diệt lăng quăng muỗi vằn..., giống như phương pháp sử dụng “thiên địch” trong khuyến nông hiện nay vậy (dùng một loài vô hại để diệt trừ loài gây hại cho mùa màng).

“Chiến binh” Mesocyclops có kích thước cỡ chừng như một con lăng quăng, được thả vào các dụng cụ chứa nước lớn như lu, bể, giếng... chứa cỡ 500 lít nước trở lên. Và tùy loại, theo kết quả đã được quan sát, nghiên cứu của các nhà chuyên môn, một con Mesocyclops có nhu cầu “dùng bữa” từ 22-42 con lăng quăng mỗi ngày đêm; và khi ăn no chúng còn “khoái” cắn chết thêm nhiều con nữa.

Do đó, theo bác sĩ Nguyễn Hoài Duy, đội phó Đội y tế dự phòng huyện Ninh Hòa, mỗi dụng cụ chứa chừng 1-1,5m3 nước chỉ cần thả 30-35 “chiến binh Mesocyclops” là dư sức làm sạch loài gây hại. Bác sĩ Duy còn kể: “Có lần một tiến sĩ người Úc tham gia dự án đã bê nguyên một ly nước có chứa tới vài chục con Mesocyclops uống trước sự chứng kiến của nhiều người dân Ninh Xuân để chứng minh cho dân hiểu về tính vô hại của Mesocyclops và thuyết phục họ nuôi thả ở gia đình”.

Theo bác sĩ Nguyễn Hoài Duy, “Mesocyclops cũng có trong tự nhiên, nhưng khi triển khai dự án ở Ninh Xuân thì đã được Viện Pasteur Nha Trang nuôi cấy và cung cấp nguồn giống ban đầu. Sau đó, trạm y tế xã và các CTV đã tự nuôi, nhân giống thêm để cung cấp, bổ sung cho các hộ dân.

Việc nuôi Mesocyclops cũng rất đơn giản, chỉ cần dùng các bồn, xô chứa nước rồi thả giống vào; thức ăn là vài cọng rau xà lách hoặc một nhúm gạo là xong”. Hằng tháng, cho đến nay vẫn vậy, các CTV đến nhà dân để nhắc nhở việc duy trì vệ sinh phòng chống SXH, đồng thời dùng dụng cụ đã được trang bị, gồm một chiếc vợt nhỏ, chiếc kính lúp và một cốc thủy tinh để kiểm tra các dụng cụ chứa nước của dân, nếu còn lăng quăng hay thiếu hoặc Mesocyclops đã chết thì cung cấp thêm cho họ để thả vào.