Tháng 9 sang tháng 10, trời Phú Yên tuyệt đẹp, vùng đất này đang nổi lên là một trong số điểm đến mới của du khách bởi lời mời gọi từ bộ phim "Hoa vàng trên cỏ xanh". 

Ở Vườn bảo tồn dược liệu miền Trung có hơn 100 loài dược liệu có nhiều loài quý và đặc hữu được nhân giống và bảo tồn, cũng là một địa chỉ "hoa vàng trên cỏ xanh" như vậy.

Để có được vườn dược liệu xanh và quý giá ấy, những người sống với đất đã lăn lộn từ khi tóc còn xanh, giờ tóc đã phai màu và đến con cái họ tiếp nối, để tìm những giống cây tốt nhất, quý nhất, ưu việt nhất cho sản xuất thuốc chữa bệnh.

Vùng nguyên liệu bìm bìm biếc, một trong ba nguyên liệu sản xuất thuốc bổ gan Boganic

Chị Nguyễn Thị Vân Anh, trưởng phòng quản lý chất lượng Công ty CP dược phẩm Traphaco, không nhớ nổi đây là lần thứ bao nhiêu chị đến với Phú Yên, bởi nhiệm vụ phải đến đây hàng năm kiểm tra, giám sát chất lượng dược liệu. 

Giai đoạn trước 2010, khi việc quy hoạch và phát triển dược liệu đạt chuẩn chưa được triển khai quy mô công nghiệp tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp dược phải nhập dược liệu từ nước ngoài, trong khi nguy cơ được cảnh báo là dược liệu nhập bị rút bớt hoạt chất, không đảm bảo chất lượng.

Ông Hoàng Xuân Lâm, Trung tâm Nghiên cứu dược liệu miền Trung giới thiệu tác dụng của các loài rau đắng đất

Nhưng với chủ trương từ đầu là phải tạo vùng nguyên liệu, nên đầu những năm 2000, những người lãnh đạo Traphaco khi ấy đã lên làm việc với tỉnh Lào Cai để tìm đất phối hợp trồng dược liệu, sau đó họ đến với Phú Yên rồi Nam Định….

Những vùng đất được chọn đều có điểm chung là có cây dược liệu đặc hữu hoặc có những cây dược liệu khi trồng trên đó thì chất lượng tốt nhất, hàm lượng dược chất cao nhất.

Nhờ chủ trương tự chủ nguyên liệu từ những ngày đầu, đến nay Traphaco đã có những vùng nguyên liệu rộng lớn, là nguyên liệu chủ lực của các sản phẩm "hot" trên thị trường, như Actiso trồng ở Sapa và rau đắng đất Phú Yên là nguyên liệu chính của thuốc bổ gan Boganic; Đinh lăng Nam Định sản xuất Hoạt huyết dưỡng não Traphaco… 

Đến nay, Traphaco cũng đã có năm vùng dược liệu sạch đạt chuẩn quốc tế GACP-WHO.

Tại các vùng trồng dược liệu, Traphaco chuyển giao giống, kỹ thuật cho bà con và rồi thu mua. Trồng cây dược liệu thì khác gì trồng khoai sắn, bà con đã quá quen rồi, nhưng việc tưởng không khó mà lại rất khó bởi Traphaco rất chặt chẽ về chất lượng. 

Thu hoạch tại vườn đạt chuẩn GACP (trồng và thu hái dược liệu sạch)

Đã có những "giai thoại" về việc bộ phận quản lý chất lượng Traphaco từng yêu cầu trả những lô hàng cả container vì phát hiện 1 lát đinh lăng bị lẫn loài. Đinh lăng có 7 loài khác nhau nhưng có những loài không có tác dụng, chỉ cần 1 lát lẫn loài là cả lô bị trả, bao giờ hoàn toàn chuẩn mới nhận.

Nhưng giai thoại này lại là nguyên tắc với người làm chất lượng, bởi không chuẩn, không ổn thì nguy cơ ảnh hưởng uy tín sản phẩm. Bởi vậy, không chỉ Traphaco, cả các cơ quan chức năng của Bộ Y tế cũng định kỳ đi kiểm tra vùng trồng hàng năm. 

Nông dân thôn Mỹ Bình, xã Sơn Thành Đông, Tuy Hòa, Phú Yên thu hoạch rau đắng đất mọc dưới tán hồ tiêu

Rồi để kiểm chuẩn chất lượng, cơ quan quản lý dược từng yêu cầu mở bất kỳ kiện hàng nào để kiểm tra, và từ đó Traphaco đã yêu cầu trên mỗi kiện đều có mã vùng trồng, xuất xứ, ngày đóng kiện… để truy xuất nguồn gốc. Từ đó, kiện dược liệu Traphaco có trọng lượng 30 kg/kiện, đảm bảo chuẩn quốc tế.

Đoàn thanh niên CTCP Traphaco được hỗ trợ người dân thu hoạch Actiso

Vùng trồng Atiso nhìn từ trên cao, cánh đồng này đạt chuẩn GACP-WHO của Tổ chức Y tế thế giới

Lão nông Đinh Văn Thìn ở thôn Mỹ Bình, xã Sơn Thành Đông, Tuy Hoà, Phú Yên không phải gốc ở đây. Ông bà Thìn quê Ninh Bình, con cái đi công tác vào đến Phú Yên nên 8 năm trước ông bà cũng theo rồi đến đây lập nghiệp lần 2 với vườn tiêu 2,5 ha, và điều bất ngờ là không chỉ thu hoạch từ tiêu, gia đình ông Thìn đã nhận được "lộc trời".

Chuẩn bị đóng kiện rau đắng đất đã sấy khô

Đó là từ đám rau đắng đất tự mọc dưới gốc tiêu, vườn ông Thìn trồng tiêu sạch nên đám rau đắng tự mọc lại thành lớp che phủ cho đất, đất tơi và xốp hơn, lại không bị chai.

Nhưng điều quan trọng là dù rau đắng đất tự mọc nhưng dày và tốt, năm đầu tiên đó gia đình ông Thìn thu được hơn 20 tấn rau đắng, thu hàng chục triệu đồng.

"Chúng tôi trồng tiêu sạch nên đất sạch, Công ty Traphaco đến hướng dẫn kỹ thuật về chuẩn thu hái và trồng dược liệu theo GACP. Rau khi nhổ rau đắng đất, chúng tôi sẽ rũ sạch, lặt hết cỏ lẫn trong đó rồi chuyển cho công ty chế biến thành cao rau đắng đất.

Năm nào mưa nhiều rau đắng sẽ mọc hai vụ, như năm nay là hai vụ, chúng tôi thu được trên 30 tấn, với giá hiện nay chúng tôi thu hơn 70 triệu đồng, trừ nhân công cũng còn khoảng 40 triệu đồng" - ông Thìn cho biết.

Lão nông Đinh Văn Thìn chăm chút mớ rau đắng mới hái

Những "đồng nghiệp nông dân" dược liệu như ông Thìn ở đất Phú Yên này rất nhiều, đất Phú Yên rất hợp với cây dược liệu, có những loại như rau đắng đất  trồng ở đây hàm lượng dược chất cao hơn. 

Cầm trên tay nắm hạt giống mịn mỏng như bụi cát, chị Vân Anh cho biết sau khi gieo đúng kỹ thuật, chỗ này sẽ là cả vườn rau đắng lớn. 

Những người nông dân tại xã Sa Pả cắt lá Actiso. Actiso là một trong số nguyên liệu chính của thuốc bổ gan Boganic

Có dịp đến vùng trồng nhưng thế này mới thấy công của những người mở đường, không chỉ tạo công ăn việc làm, phủ xanh đất trống đồi trọc, họ còn đang tạo ra những giá trị lâu bền về chất lượng sản phẩm, bảo tồn giống cây quý.

Những ngày này, vùng atiso ở Sa Pa, chè dây ở Bát Xát (Lào Cai), đinh lăng ở Nam Định... cũng đang một màu xanh. 

Lãnh đạo Cục Quản lý dược, Bộ Y tế từng chia sẻ cây nhân sâm Hàn Quốc đã trở thành cây tỉ đồng, Việt Nam cũng đang có những loài dược liệu trở thành những cây xoá nghèo, cây triệu đô ở những vùng trồng nhờ những người tiên phong gây dựng như Traphaco. 

Hy vọng tương lai đây cũng sẽ là những loài cây tỉ đô. Cứ tốt với đất, rồi lộc trời sẽ đến.

Thu hoạch đinh lăng ở Nam Định

Vùng trồng đinh lăng, nguyên liệu sản xuất thuốc Hoạt huyết dưỡng não Traphaco