Phóng to

NSND Doãn Hoàng Giang. Ảnh: G.T.

TT - Nhà hát kịch TP.HCM sẽ chính thức đưa vở Tả quân Lê Văn Duyệt lên sàn tập vào ngày 3-7 với những thông tin gây xôn xao làng kịch phía Nam: công diễn ở nhà hát Hòa Bình vào tháng chín, gần 100 diễn viên tham gia, Sỹ Hoàng thiết kế phục trang và gần 1 tỉ đồng đầu tư.

Đây là lần đầu tiên hình tượng Tả quân Lê Văn Duyệt được khắc họa trên sân khấu. Trao đổi với Tuổi Trẻ, đạo diễn - NSND Doãn Hoàng Giang cho rằng mình sẽ không minh họa lại lịch sử (nên sợ nhất là có "ai đó” xem xong sẽ nói: Ơ, chỗ này chỗ kia không giống lịch sử lắm!). Điều ông tha thiết muốn là tái dựng hình tượng một con người hào kiệt trong lòng dân.

* Lúc đầu kịch bản của tác giả Phạm Văn Quý có tên Người mang chín án tử hình, nhưng bây giờ đã được đổi thành Tả quân Lê Văn Duyệt. Tại sao lại có sự thay đổi này?

Chúng ta có thể chậm ca ngợi một vị anh hùng, nhưng không thể trì hoãn việc minh oan cho một con người. Hơn nữa, con người ấy lại là một vị anh hùng trong lòng dân.

- Trước hết là do Nhà hát kịch TP.HCM vừa mới có vở Người thi hành án tử cũng của tác giả Phạm Văn Quý nên tên vở này phải khác đi một chút, tránh trùng chữ "tử hình" dễ khiến người xem lẫn lộn. Nhưng điều đó cũng không quan trọng, lý do chính khiến chúng tôi đổi tựa là vì tự thân cái tên Lê Văn Duyệt đã có một sức hút to lớn, không cần phải dài dòng văn tự. Đối với người miền Nam, cái tên này càng gợi ra nhiều cảm xúc thuộc về tâm linh. Đức tả quân có một cuộc đời dữ dội và hào sảng, táo bạo và hấp dẫn - đó là nguồn cứ liệu quí giá dễ khiến chúng tôi thăng hoa trên sân khấu.

* Ông tâm đắc điều gì trong cuộc đời dữ dội và hào sảng ấy?

Phóng to Từ trái sang: diễn viên Quyền Linh (vai Lê Văn Duyệt), NSND Thế Anh (vai Huỳnh Công Lý), nghệ sĩ Khánh Hoàng (giám đốc Nhà hát kịch TP.HCM) và đạo diễn NSND Doãn Hoàng Giang đang viếng đền thờ Tả quân Lê Văn Duyệt tại Bà Chiểu. Ảnh: Gia Tiến Tả quân Lê Văn Duyệt (1764-1832) là một công thần trụ cột của nhà Nguyễn, được vua Gia Long ban cho đặc quyền "nhập triều bất bái" và "tiền trảm hậu tấu". Ông làm tổng trấn thành Gia Định và có công mở mang bờ cõi phương Nam, xây dựng nơi đây thành một vùng đất trù phú. Nổi tiếng công tư nghiêm minh, Lê Văn Duyệt đã xử chém Huỳnh Công Lý - cha đẻ của một quí phi được vua Minh Mạng sủng ái - vì ông này phạm tội tham nhũng. Sau khi Lê Văn Duyệt mất, mộ của ông bị vua ra lệnh san bằng và đóng xiềng xích. Lịch sử phức tạp có thể mang những định kiến chủ quan và sai lầm, nhưng lòng dân thì luôn sáng suốt và giản dị, đền thờ ông bởi vậy vẫn được lập ra ở nhiều nơi.

- Tôi nhận thấy cuộc đấu tranh chống áp bức, cường quyền, tham nhũng ở ông - trong cái thời vua tôi ấy - lại rất mạnh mẽ và quyết liệt. Hành động táo bạo của ông: xử chém bố vợ của vua theo kiểu "tiền trảm hậu tấu" để trừ sâu mọt hại dân hại nước là một cách chứng tỏ "quân pháp bất vị thân" - coi pháp luật là ngọn cờ cao nhất, không bị tác động bởi bất cứ một mối quan hệ thân thích nào. Chẳng ích gì khi sinh ra đủ thứ luật lệ nhưng không áp dụng triệt để chúng.

Nhưng Lê Văn Duyệt lại là một tội đồ của triều Nguyễn. Thôi thúc nhất trong tôi là nỗi oan khiên mà tả quân đã gánh chịu. Một ngày trong tù bằng 1.000 năm ở bên ngoài, đau đớn lắm. Cùng với các nhà sử học, tôi muốn góp một tiếng nói minh oan cho ông. Chúng ta có thể chậm ca ngợi một vị anh hùng, nhưng không thể trì hoãn việc minh oan cho một con người.

Hơn nữa, con người ấy lại là một vị anh hùng trong lòng dân. Cứ đi khắp miền Nam mà xem, đâu đâu cũng thấy nghi ngút miếu thờ Lê Văn Duyệt. Mà một khi dân đã thờ, đã tôn như thánh suốt bao nhiêu năm thì con người ấy nhất quyết không thể là người sai trái!

* Ông làm thế nào để minh oan cho tả quân?

- Tôi cũng có nhiều "chiêu": âm nhạc, đồng ca, video clip…Tôi rất muốn dựng một cuộc đối thoại giữa quá khứ và hiện tại, giữa Tả quân Lê Văn Duyệt với những bạn trẻ tình nguyện hôm nay về tinh thần yêu nước, thương dân, chống cường quyền, tham nhũng... Bởi tôi không muốn xem xong vở kịch, mọi người chỉ gật gù: "À, có một ông Lê Văn Duyệt!" mà là: "À, có một ông Lê Văn Duyệt hào kiệt như thế!".

Ngay lúc này tôi lại đang mơ tới một cảnh tượng hùng vĩ: cảnh tả quân bị vua Minh Mạng giữ lại ở Phú Xuân giữa lúc nhân dân thành Gia Định khốn khổ, loạn lạc… Sẽ có chín con thuyền chở quân lao về trong dông bão, tơi tả, ngã lòng nhưng cứ vang mãi lời nói của tả quân: "Lòng dân đang đợi!"... Tuy nhiên, tôi không biết những ý tưởng của mình khi lên sàn sẽ thế nào bởi sân khấu Sài Gòn vào buổi sáng thường giao cho tôi những nghệ sĩ phờ phạc, hai mắt đỏ ngầu vì chạy sô nhiều quá! (cười).

* Ông đã chọn diễn viên Quyền Linh vào vai Lê Văn Duyệt. Liệu một Quyền Linh với dáng vẻ của một anh nông dân vui tính có thích hợp với một vị tả quân oai hùng nhưng nội tâm nhiều uẩn khúc?

- Tôi chọn Quyền Linh vì cho rằng đó là một diễn viên rất chịu khó, có trách nhiệm trong công việc, say sưa sáng tạo và tiếp nhận ý đồ của tôi rất nhanh. Nhưng quan trọng nhất, tôi nhìn thấy ở Linh nhân dáng của Lê Văn Duyệt, không chỉ bởi vì cả hai đều cùng ở Long Hưng (Tiền Giang) với cái tính khẳng khái, phóng khoáng của người miền Nam.

Hãy để Linh thật mạnh mẽ và hào sảng, bởi theo những sử liệu tôi đọc được qua mô tả của những thương gia Anh từng gặp ông thì: "Ông ấy là một người thấp bé, mặt không có râu nhưng vô cùng dõng dạc" và "thành Gia Định - nơi ông cai quản - là một vương quốc thần tiên"...

Phóng to Tượng Tả quân Lê Văn Duyệt. Ảnh: Gia Tiến Sáng 26-6, nghệ sĩ Khánh Hoàng (giám đốc Nhà hát kịch TP), đạo diễn NSND Doãn Hoàng Giang cùng các nghệ sĩ tham gia trong vở Tả quân Lê Văn Duyệt đã đến thắp nhang tại đền thờ tả quân ở TP.HCM (lăng Ông tại Bà Chiểu). Nén nhang như một lời xin phép tả quân để được đưa hình tượng của ông lên sân khấu. Nén nhang cũng là một phút kính cẩn nghiêng mình của các nghệ sĩ khi được nghe người trong ban quí tế kể lại những chi tiết về cuộc đời tả quân. Diễn viên Quyền Linh quan sát rất kỹ bức tượng đồng trong chính điện rồi bảo: "Đã nhận hàng trăm vai diễn rồi nhưng chưa bao giờ tôi thấy lo lắng và áp lực như lần này, phải làm sao để diễn cho ra được cái hồn của nhân vật là một thách thức lớn. Tôi chú ý đến một chi tiết trên bức tượng: trước ngực áo in hình đầu cọp oai phong nhưng trên cổ áo lại đeo một xâu chuỗi mềm mại…". Bên dưới bức tượng, như thường ngày vẫn nghi ngút hương khói, tấp nập người đến vái lạy...