Phóng to

Sau cụm panô này là cánh đồng lúa và mía - nơi xưa kia tọa lạc khu lăng miếu Triệu Tường thờ các tiên tổ của vương triều Nguyễn - Ảnh: Việt Dũng

Di sản biến mất

Như bao người hành hương hôm ấy, tôi sững người trước tấm hình phóng lớn một khu lăng mộ thành quách đền đài dựng ngay trước mặt cánh đồng bạt ngàn lúa và mía. Tấm hình ấy được chụp từ máy bay nhìn xuống khu lăng miếu từ trên cao, lưu dấu vẻ hoành tráng và huy hoàng như những cụm thành quách lộng lẫy vàng son trong kinh thành Huế. Và trên mảnh đất bời bời lúa và mía này, xưa kia là khu lăng miếu Triệu Tường. Tấm hình chụp năm 1933, nhiều người nói phải 20 năm sau khi chụp, khu lăng miếu này mới bị hủy hoại và đến năm 1977 mới thành bình địa.

Một di sản mang vác hồn thiêng cho tiên tổ một triều đại với quá nhiều biến động nay đã không còn dấu tích. Trong số phận của khu lăng miếu Triệu Tường chợt thấy hình ảnh của hàng ngàn đình chùa miếu cũ đã một thời biến thành phế tích và rồi tuyệt tích mất dấu bởi những cao trào “hợp tác hóa xóa bờ vùng bờ thửa” và “toàn dân bài trừ mê tín dị đoan”, “phá sạch tàn tích phong kiến”.

Tấm hình lưu dấu miếu Triệu Tường nguy nga dựng trên cánh đồng lúa và mía ấy đã níu chân tôi quay lại Gia Miêu ngay hôm sau. Hẳn sẽ tìm được ai đó nói cho mình hay miếu Triệu Tường đã bị biến mất như thế nào.

May mắn cho tôi khi người thủ từ của đình Gia Miêu là ông Nguyễn Văn Giới, năm nay gần 70 tuổi, còn cụ thân sinh của ông Giới trước kia chính là người coi sóc lăng miếu Triệu Tường, cụ Nguyễn Văn Hàm. Từ đình Gia Miêu trông ra cánh đồng, những hồi ức bừng lên trong lời kể của ông Giới.

Hóa ra Quý Hương, Quý Huyện không phải là địa danh truyền thống, mang cái tên đó để xác lập một vị trí đặc biệt. Khi vua Gia Long lên ngôi đã phong cho làng Gia Miêu, đất quê tiên tổ là Quý Hương, huyện Tống Sơn trở thành Quý Huyện. Lại cho xây dựng lăng Trường Nguyên, tương truyền là nơi an táng Nguyễn Kim - thân phụ chúa Tiên Nguyễn Hoàng. Miếu Triệu Tường cũng được xây để thờ Triệu tổ Nguyễn Kim và Thái tổ Nguyễn Hoàng. Đây được gọi là nguyên miếu để phân biệt với thái miếu trong kinh đô Huế. Lại cho xây đình Gia Miêu thờ tiên hiền Nguyễn Công Duẩn - một bậc công thần của Lê Lợi thuở khởi nghĩa Lam Sơn, khởi đầu cho công tích họ Nguyễn từ mảnh làng Gia Miêu trở thành một vương triều lớn trong lịch sử VN.

Ông Giới đưa tôi ra đồng, khoát tay chỉ dấu mấy lá cờ cắm mốc vị trí khuôn viên thành Triệu Tường vây bọc khu lăng miếu rồi trầm ngâm: “Tôi vào tham quan trong Đại nội Huế rồi, những gì tôi thấy trong miếu Triệu Tường này hồi xưa đều y hệt vậy”.

Xứng đáng là thắng tích

Đình Gia Miêu và khu miếu Triệu Tường xứng đáng gọi là thắng tích. Dân trong vùng có câu “đình huyện Tống, trống huyện Nga” là để chỉ về ngôi đình Gia Miêu bề thế và số phận lịch sử đặc biệt này.

Chiều hôm trước, khi nghe hướng dẫn viên nói với các quan khách rằng khu lăng miếu Triệu Tường bị xóa hoàn toàn vào năm 1977 tôi đâm ra bần thần, vì 1977 là sau 1975, là khi chiến tranh bom đạn kết thúc rồi, lẽ ra phải còn dấu vết ít ra cũng là “nền cũ lầu đài bóng tịch dương” chứ sao nay chỉ còn ngút xanh mía và lúa thế này? Ông Giới bảo: “Thì người ta cứ phá dần dần, bom đạn phá dần, năm này sang năm khác. Hồi cải cách đấu tố “phản đế phản phong” người ta phá bớt vùa hương bàn độc, sau đó là kèo cột rui mè, rồi cuối cùng là phá tường thành tam quan...

Nhưng cú đánh trí mạng nhất là khi Hợp tác xã Hợp Tiến (đất Quý Hương xưa cũng đổi tên cho hợp với không khí thời đại: Hợp Tiến, Hợp Lực…) mở mang trại chăn nuôi. Máy húc điều về san đất từ nền cao lăng miếu lấp xuống hào sâu hộ thành, cây đề cây muỗm cũng bật gốc. Ruộng đồng phẳng lì vào tận chân núi. Dấu tích tiền nhân thành tàn tích phong kiến.

Về Gia Miêu có ai nhớ ra từng có một khu thành miếu nguy nga vang bóng trên đồng mía đồng lúa này. Chiều hôm trước, thấy mấy cô cậu học sinh chen vai thích cánh xem tấm hình miếu Triệu Tường chụp bằng không ảnh, tôi hỏi: “Nhìn ảnh cháu có hình dung được tòa miếu này ở đây ngày xưa không?”. Mấy cô học trò trung học cười hồn nhiên: “Chắc đời bố cháu cũng không hình dung nổi chứ nói gì đến cháu!”!

Ừ, hình dung làm sao nổi nhỉ?Như đình Gia Miêu đẹp và thiêng liêng bậc nhất đất Tống Sơn - Quý Huyện, vậy mà chỉ mới năm 1997 đây thôi, nhà thơ Nguyễn Duy về thấy một góc đình thiêng đã sụt, trên cột đình ai đó viết dòng chữ thu mua bèo và ốc để nuôi cá. Ông và nhà văn Nguyễn Khải thắp nhang mà chả biết cắm vào đâu, bèn sắp mấy viên ngói vỡ lên cao một tí làm bàn thiên rồi cắm mấy nén nhang tưởng vọng tiền nhân. Năm 1999 đình Gia Miêu được trùng tu. Tường được xây dày, cột kèo mục nát được thay, được “vá”, nền lát gạch xưa, cửa bàn khoa tuy không giống nguyên mẫu nhưng đủ cho ngôi đình ấm cúng, điện thờ nơi hậu cung đã có đèn nhang.

Nhìn ngôi đình kỳ vĩ và đẹp thâm hậu, không thể tin rằng sau 1945 ngôi đình này đã là kho lúa, kho mật mía, trại giống hợp tác xã, trụ sở đội chăn nuôi, nơi họp chợ... Từ sân đình Gia Miêu trông ra khoảng đồng nay mai người ta sẽ phục dựng tôn miếu Triệu Tường như dấu tích trên bức không ảnh, chợt ngùi ngẫm rưng rưng với đất Gia Miêu trong câu thơ đầy tiên cảm: “Trời còn để có hôm nay/Tan sương đầu ngõ vén mây cuối trời!”.

Phóng to Hình ảnh lăng miếu Triệu Tường xưa - Ảnh: L.Đ.D. chụp lại Vua Gia Long cho xây miếu Triệu Tường ngoài việc thờ phụng tiên tổ còn có hàm ý như một tặng vật cho quê cha đất tổ. Ngoài những đền miếu trong khuôn viên được xây buổi khởi thủy, về sau vua Minh Mạng cho xây thêm một lớp thành lũy nữa bao bọc ở bên ngoài. Có thêm vọng lâu, tam quan, đào hào vây quanh theo thế “thành cao hào sâu” để bảo vệ. Với chu vi 182 trượng - như vậy mỗi bề thành rộng gần 200m (mỗi trượng tương đương 4m), dài bằng một phần ba hoàng thành Huế (hoàng thành Huế mỗi chiều dài khoảng 600m).

Gia Miêu 10-2008