Chủ tọa tuyên đọc bản án xử vụ ly hôn của vợ chồng ông Đặng Lê Nguyên Vũ - Ảnh: P.T.

Vừa qua, TAND TP.HCM đã tuyên án vụ ly hôn của vợ chồng "vua" cà phê Trung Nguyên Đặng Lê Nguyên Vũ và Lê Hoàng Diệp Thảo. Theo đó, hội đồng xét xử (HĐXX) tuyên chia cho ông Đặng Lê Nguyên Vũ toàn bộ cổ phần tại các công ty, ông Vũ sẽ thanh toán tiền cho bà Thảo.

Sau phán quyết này, rất nhiều luồng dư luận khác nhau tranh cãi xung quanh vấn đề pháp lý...

Nhầm lẫn về thẩm quyền

Theo luật sư Trần Thanh (Đoàn luật sư tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu), quan hệ giữa vợ chồng bao gồm hai nhóm là quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản.

Điều 28 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 cũng quy định rõ về những tranh chấp hôn nhân và gia đình thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án. Khi thụ lý vụ án về ly hôn, tòa chỉ có thể giải quyết yêu cầu của các bên về các vấn đề liên quan đến quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân.

Tuyệt nhiên các vấn đề về quản lý, điều hành công ty không liên quan gì đến những tranh chấp về hôn nhân và gia đình thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa trong vụ án này.

Các tranh chấp hay yêu cầu về quản trị công ty thuộc phạm trù những tranh chấp, yêu cầu về kinh doanh, thương mại.

Do đó chỉ trong những vụ kiện liên quan đến tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty, tranh chấp giữa công ty với người quản lý trong công ty TNHH hoặc thành viên hội đồng quản trị, giám đốc hoặc tổng giám đốc trong công ty cổ phần; tranh chấp giữa các thành viên của công ty với nhau liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách... thì khi đó tòa mới có quyền phân xử các vấn đề này.

Đồng ý kiến, luật sư Huỳnh Công Thư (phó chủ nhiệm Đoàn luật sư tỉnh Long An) cũng cho rằng tòa án đã nhầm lẫn về thẩm quyền. Bởi đây là vụ án ly hôn, có tranh chấp tài sản chung vợ chồng.

Điều 33 Luật hôn nhân gia đình 2014 xác định tài sản chung do vợ chồng tạo ra, thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng và thu nhập hợp pháp trong thời kỳ hôn nhân; tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc tặng cho chung và các tài sản khác mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung.

Như vậy, việc tòa án xác định tài sản là cổ phần, cổ phiếu có được trong thời kỳ hôn nhân của ông Vũ và bà Thảo để chia là đúng với tinh thần của pháp luật.

Tuy nhiên, trong vụ án này HĐXX không có thẩm quyền giải quyết các vấn đề thuộc nội bộ quản lý của công ty và quyền điều hành doanh nghiệp theo quy định của Luật doanh nghiệp. Vấn đề này thuộc thẩm quyền của tòa kinh doanh thương mại.

Ở đây, tòa đã tuyên bà Thảo nhận một số tiền và giao cổ phần cũng như quyền điều hành doanh nghiệp cho ông Vũ là vi phạm về thẩm quyền xét xử và phạm vi áp dụng pháp luật, nhầm lẫn về thẩm quyền.

Ông Đặng Lê Nguyên Vũ được HĐXX giao quyền sở hữu số cổ phần bà Thảo được chia và hoàn lại cho bà Thảo giá trị tương ứng bằng tiền - Ảnh: PHƯỚC TUẦN

Buộc nhận tiền là trái luật

Theo luật sư Thư, việc phán quyết phân chia cho bà Thảo nhận tiền mặt và ông Vũ nhận cổ phần, cổ phiếu là trái với nguyên tắc chia tài sản chung của vợ chồng, gây thiệt hại đến quyền lợi bà Thảo.

Theo Luật hôn nhân gia đình, tài sản chung vợ chồng được chia theo nguyên tắc hiện vật, khi và chỉ khi không thể chia bằng hiện vật (ví dụ nhà quá nhỏ không thể chia đôi) thì mới quy ra trị giá bằng tiền để chia.

Cần phải thấy rằng cổ phần, cổ phiếu công ty hoàn toàn có thể phân chia bằng hiện vật mà không ảnh hưởng đến giá trị của nó.

Theo quy định của Luật doanh nghiệp, cổ phần, cổ phiếu là phần vốn của doanh nghiệp nên việc chia cổ phần, cổ phiếu cũng cần sự có mặt của các cổ đông sáng lập, người đại diện cho Trung Nguyên với tư cách là người có quyền và nghĩa vụ liên quan mới không ảnh hưởng đến quyền lợi của Trung Nguyên cũng như các thành viên sáng lập công ty khi tài sản là vốn của doanh nghiệp bị đem chia như thế.

Luật sư Thanh cho rằng việc sở hữu tài sản là cổ phần hoàn toàn khác với tài sản thông thường khác như tiền, ôtô, nhà cửa chẳng hạn. Vì việc sở hữu cổ phần là để xác lập tư cách cổ đông và từ tư cách cổ đông sẽ xác lập các quyền của cổ đông khác như: quyền về quản trị công ty, quyền tài sản đối với cổ phần, quyền được chia cổ tức...

Việc buộc quy đổi cổ phần bằng tiền và quyết định hoán đổi cổ phần rồi yêu cầu cổ đông phải chấp nhận để đổi lấy bằng tiền, vô hình trung đã tước bỏ hàng loạt quyền của cổ đông nêu trên.

Việc đầu tư góp vốn, mua cổ phần, phần vốn góp của tổ chức kinh tế cũng được xem là đang thực hiện hoạt động kinh doanh.

Trong vụ án này, cả vợ chồng đều đang nắm giữ cổ phần trong công ty. Do vậy, cổ phần hai vợ chồng đang nắm giữ cần phải được giữ nguyên và chỉ có thể thanh toán cho bên kia phần giá trị tài sản mà bên kia được hưởng theo phương án phân chia tài sản, chứ không thể tước quyền sở hữu cổ phần của một bên và giao hết cho bên còn lại sở hữu.

Như vậy là không đảm bảo quyền tự do kinh doanh, quyền sở hữu cổ phần của cổ đông theo quy định của Hiến pháp và pháp luật, bởi không một ai, kể cả tòa án, được quyền tước bỏ quyền sở hữu cổ phần của cổ đông.

Công ty là của tất cả cổ đông hùn hạp vốn, công ty không phải của riêng bất kỳ cổ đông nào, kể cả cổ đông sáng lập. Khi thành lập và lựa chọn loại hình công ty cổ phần, các cổ đông phải chấp nhận nguyên tắc phân chia quyền lực.

Còn nếu giả sử có bất kỳ cổ đông nào có hành vi gây rối, cản trở hoạt động của công ty thì phải giải quyết vấn đề này theo đúng quy trình và quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính hoặc pháp luật hình sự, chứ không thể buộc cổ đông ra khỏi công ty.

Một kiểm sát viên nói: "Cần biết rằng công ty là một pháp nhân, khi công ty được thành lập là lúc công ty tồn tại hoàn toàn độc lập với các thể nhân sáng lập ra công ty. Các thể nhân sáng lập công ty chỉ có thể chi phối công ty thông qua việc thực hiện các quyền của cổ đông trong khuôn khổ pháp luật, điều lệ và quy chế quản trị nội bộ công ty".

Bà Thảo là nguyên đơn trong vụ án, tuy nhiên bà còn là một công dân, một doanh nhân, một người có quyền sở hữu hợp pháp cổ phần công ty và được pháp luật thừa nhận. Cổ phần công ty là tài sản hợp pháp của bà Thảo nên không thể có căn cứ bắt bà Thảo bán cổ phần để lấy tiền.