200 năm Darwin

NGUYỄN VĂN TUẤN

TT - Hôm nay (12-2-2009), hơn 300 thành phố và địa phương tổ chức kỷ niệm ngày sinh của Darwin và những di sản khoa học vô cùng to tát mà ông để lại cho đời. Charles Robert Darwin (12-2-1809 - 19-4-1882) là một nhà khoa học Anh có thể nói vĩ đại nhất trong lịch sử khoa học từ cổ chí kim.

Phóng to

Bức tượng của Charles Darwin trong Bảo tàng Lịch sử tự nhiên ở London - Ảnh: AP

Ngày 22-11-1859 (tức 150 năm trước), Darwin cho xuất bản cuốn sách nổi tiếng On the origin of species (cũng được gọi tắt là Origin, tạm dịch: Về nguồn gốc các loài). Cuốn sách chỉ in 1.250 bản nhưng bán hết ngay trong ngày xuất bản! Sự ra đời của cuốn sách và lý thuyết chọn lọc tự nhiên, nói như nhà sinh vật học Stephen Jay Gould, là một cuộc cách mạng cơ bản nhất trong tất cả cuộc cách mạng tri thức của lịch sử nhân loại, một phát kiến quan trọng nhất trong thiên niên kỷ.

Trong cuốn Origin, Darwin quan sát thấy các loài vật biến đổi theo từng vùng và thời gian. Ngày nay, sự biến đổi đó được gọi là tiến hóa (evolution), có nghĩa là sự thay đổi về đặc tính di truyền của các nhóm sinh vật qua nhiều thế hệ. Dựa vào sự thật của tiến hóa, ông tìm một lý thuyết tiến hóa để giải thích những gì ông quan sát được, trong đó cơ chế của tiến hóa là chọn lọc tự nhiên.

Trong phần cuối của cuốn Origin, Charles Darwin tiên đoán công trình của ông sẽ dẫn đến nhiều nghiên cứu quan trọng trong một tương lai gần. Sau 200 năm, lời tiên đoán của Darwin đã thành sự thật. Ngày nay, trong y khoa có một bộ môn học gọi là darwinian medicine hay evolutionary medicine (y học tiến hóa) để giải thích tại sao chúng ta mắc những bệnh như ung thư, tiểu đường, xơ vữa động mạch, phiền muộn, ho, cảm cúm, nhiễm trùng...

Thuyết tiến hóa chẳng những được sử dụng để lý giải về sự đa dạng của các loài vật, mà còn được áp dụng để hiểu hành vi con người (như tại sao phụ nữ thích đàn ông cao lớn, hay đàn ông thích phụ nữ có mông nở, ngực to và khuôn mặt cân đối); tâm lý, và làm nền tảng cho hàng loạt các bộ môn khoa học xã hội khác.

Mới đây, thuyết tiến hóa còn được sử dụng làm mô hình giải thích các hiện tượng xã hội như chiến tranh và tranh chấp quân sự giữa các quốc gia hay các vùng trong một quốc gia. Các nhà kinh tế có hẳn một trường phái kinh tế tiến hóa (evolutionary economics) ứng dụng thuyết tiến hóa để giải thích phát triển kinh tế, tiếp thị và thị trường chứng khoán.

Trang web chính thức của ngày Darwin (darwinday.org) đã liệt kê danh sách 635 sự kiện được lên chương trình ở 42 nước để kỷ niệm ngày sinh của thiên tài sinh học và tiến hóa học này, từ những sự kiện thông thường như giới thiệu về thân thế, sự nghiệp và những đóng góp của ông cho khoa học, ở không ít trường đại học và viện nghiên cứu trên toàn thế giới mang tên Darwin, cho tới những buổi triển lãm thật sự ấn tượng và hoành tráng.

Chẳng hạn, tờ Guardian cho biết bảo tàng danh tiếng ở Anh Heritage, sẽ đứng ra tổ chức một buổi triển lãm với kinh phí lên tới 1 triệu bảng Anh để tôn vinh Darwin ngay tại ngôi nhà ông từng sống, giới thiệu nhiều hiện vật cá nhân quý giá giúp mọi người có thể hiểu hơn về nhà bác học thiên tài, từ quà tặng của Karl Marx, một cuốn Tư bản luận với lời đề tặng viết tay của nhà tư tưởng Đức: “Người hâm mộ chân thành, Karl Marx”, đến những quyển nhật ký của nhà khoa học.