Phóng to

Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường

Thâm hậu như những châm ngôn mà vẫn lấp lánh một ánh sáng lạ khiến người đọc, sau mỗi dòng chữ kia, thấy biết ơn với căn nhà vũ trụ mà ta đang sống.

Con người đã rong ruổi giữa thiên nhiên vô biên ấy, trầm tư trên những ngọn thông đỉnh Bạch Mã hay bơi ra giữa dòng Bến Hải ôm lấy làn nước dòng sông để tiếp thêm sinh lực cho những ngày xuống đường chống Mỹ thời sinh viên tranh đấu năm nào...

Lãng du qua những phố phường trời Âu hay dầm chân dưới ruộng sình của quê nhà rơm rạ, yêu thắt lòng mỗi hạt bụi trần gian đến ánh sao xanh giữa thiên hà hun hút, vậy mà gần tám năm rồi phải ngồi trên xe lăn, khát khao được một lần hòa bước chân mình vào dòng đời xuôi ngược và bày tỏ niềm biết ơn với thiên nhiên bằng sự lễ độ của một con người qua những trang bút ký tài hoa.

Người ấy là Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Bây giờ nhờ vào sự tảo tần và tháo vát lẫn... may mắn của nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ - vợ anh, gia đình anh đã lên sống trong một ngôi nhà đẹp trên phố Phan Bội Châu, nhưng mỗi khi nghĩ về Hoàng Phủ Ngọc Tường, tôi vẫn thường hay nhớ hình ảnh anh đang ngồi trong căn hộ trên tầng hai chung cư nhìn ra một vòm long não xanh nao lòng của phố Nguyễn Trường Tộ, trước mặt nhà thờ Phủ Cam. Căn hộ mà ngày xưa Trịnh Công Sơn đã sống, đã viết những tình ca bất tử như vòm lá long não xanh miên man qua bao nhiêu mưa nắng đời người.

Thiên nhiên vốn có mặt trong mỗi số phận con người, nhưng chỉ với Hoàng Phủ Ngọc Tường, hình như thiên nhiên đã hóa thân thành máu thịt cuộc đời, trở thành ám ảnh khôn nguôi. Hãy nghe anh nói về cái thiên đường ấy tự ấu thơ: "Tôi có một thiên đường đã mất, phía bên ngoài cửa sổ, bên kia những hàng cây và những mái nhà... đấy là một không gian thơm mùi hoa cỏ dại, đất sau cơn mưa và nhiều khi tôi ngửi thấy mùi của những ngọn gió lạ..." (Lý chuồn chuồn).

Anh đã mê mải giữa thiên đường tuổi thơ với cánh bướm, cánh chuồn chuồn, những con dế mèn đất bãi và chú ve sầu lột xác, để rồi miền ký ức ấy đã biến thành sự kính trọng - hay như anh thường nói - đấy là sự lễ độ với thiên nhiên trong cuộc đời và trong văn chương. Bởi thiên nhiên cũng chính là cuộc đời, là nhân tình thế thái, là dâu bể ba đào. Nhân loại đã từng bao phen khốn đốn khi thiên nhiên nổi giận đó sao?

Phóng to

Vòm long não trước căn nhà cũ của anh trên phố Nguyễn Trường Tộ (Huế)

Trong bút ký Thành phố và chim, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết với nỗi tâm tình bạn bè và nỗi đau đớn thắt lòng khi Huế đã có một thời đầy chim chóc và rồi những đàn chim bay đi, bỏ những đường xanh nắng lụa, và anh hạ một câu: "Chẳng thế mà người ta lại nói "đất lành chim đậu". Viết như thế thì chẳng phải là chuyện chim muông cây cỏ mà ắp đầy nhân tình thế thái, thâm trầm những ẩn ngữ.

Với những bút ký để đời dành cho sông Hương: Ai đã đặt tên cho dòng sông, Sử thi buồn... nhiều bạn văn của anh vẫn bảo: Sẽ khó có ai viết được nữa bởi anh đã khai thác đến tận cùng nguồn ngọn, chi li từng cọng rêu, giọt nước mà thâm hậu và trải nghiệm đến vô cùng.

Bao nhiêu người đã từng viết về Bạch Mã, vậy mà với bút ký Ngọn núi ảo ảnh mới phát hiện ra rằng thiên nhiên Bạch Mã có ẩn chứa cả một phần lịch sử trong từng gốc cây, ngọn cỏ, chồi thông ở một tầng bậc khác. Ngọn núi ảo ảnh ấy còn mang một thông điệp về những giấc mơ thái hòa giữa con người và thiên nhiên nhưng cũng đầy trầm tư thế sự. Phải một bút lực thế nào mới diễn đạt hết thông điệp ấy, và ngoài anh ra khó có người viết được.

Hãy đọc một đoạn ngắn chưa đầy mươi dòng viết về cây xương rồng trong bút ký Rượu hồng đào chưa nhắm đã say về xứ Quảng Nam.Từ sự phân thân của cây xương rồng, anh liên tưởng tới vóc dáng một con người trong bi kịch Hamlet của Shakespeare - tồn tại hay không tồn tại. Và để hiểu được cây xương rồng ấy, anh đã lục tìm để biết tên khoa học của nó là Aloedichotoma.

Chợt nhớ khi anh viết về cây hồi đất Lạng Sơn cũng vậy. Sao mà cặn kẽ thế, chi li thế: "Cây hồi có tên khoa học là Illiciumverum hook,trong đó cái họ La tinh Illium có nghĩa là "Sự quyến rũ"... Chính xác như một nhà thực vật học nhưng những bút ký của anh vẫn bay bổng và tài hoa thâm hậu. Có lẽ sự chính xác khoa học kia cũng là một cách bày tỏ sự lễ độ của anh với thiên nhiên. Vả chăng giữa văn chương và cây cỏ có một sự tri kỷ - một người bạn anh từng bảo "thực vật là âme soeur" (tâm hồn chị em) của văn học!

Mỗi ngọn núi, Bạch Mã hay Côn Sơn... mỗi dòng sông Hương Giang hay Thu Bồn, Bến Hải... Tổ quốc trong văn của anh hiện lên với vẻ đẹp giang sơn cẩm tú nhưng cũng đượm vẻ hùng tráng và bi tráng, nhiều ưu tư và tự hào.

Phóng to

Lộc non trên hàng phượng vàng đường Ngô Quyền

Đọc bút ký của anh, ta luôn gặp một Hoàng Phủ Ngọc Tường luôn hiền kính như con chiên trước một đấng tối cao là chim muông hoa lá đất trời gọi tên là thiên nhiên.

Mùa xuân thay áo trên cây - một bút ký có thể gọi là kinh điển về sự cảm nhận, giao hòa giữa con người và cây cỏ. Tỉ mẩn quan sát từ nụ hoa mai nơi vườn vắng đến bông sầu đông, những sắc bàng mùa trút lá đến cây xà cừ buổi cuối đông đầu xuân, đến cây vông mầu đỏ chói lọi của màu hoa hiếm khi nở, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dẫn dụ người đọc vào trong thánh đường cây lá, và cũng như anh, cảm thấy mình trở nên ngoan đạo với hoa cỏ cuộc đời.

Ví như cây hoa sầu đông, ở bên đường, nơi góc vườn, hẻm phố, ngày nào ta chẳng gặp? Nhưng hãy nghe anh nói về nó: "Hình như hoa sầu đông chỉ thơm ở những ngõ vắng. Trong lòng mỗi bông sầu đông trắng nhỏ xíu có mang một vết tím huyền, khiến nhìn gần những chùm hoa trở thành màu xám, vết tím ấy giống như chút kỷ niệm ẩn dấu trong một ký ức đã mơ hồ. Lang thang một mình trên đường vắng tôi thường bắt gặp mùi hương sầu đông rất sâu chạm thấu từng tế bào của trí nhớ và đánh thức trong tôi nhiều điều như đã quên trong đời "... (Mùa xuân thay áo trên cây).

Và bây giờ, những ngày xuân sớm, lang thang trên những con đường Huế bừng xanh lộc nõn trong nắng lụa yêu kiều mới thấy vẻ đẹp triết học của sự lễ độ trước thiên nhiên của một con người như anh. Sự lễ độ cần thiết mà hình như con người ta ngày càng đánh mất, và bao nhiêu nguy cơ, ẩn họa đã bắt đầu bởi sự lễ độ bị đánh mất ấy!