Phóng to

Trong tuyển sinh hiện nay đang có 3 hình thức ưu tiên: cử tuyển, dự bị dân tộc và cộng điểm. Thế nhưng ở kiểu nào cũng phát sinh bất cập và nếu không nhanh chóng có sự thay đổi, sẽ dẫn đến lãng phí đào tạo và làm mất đi sự công bằng.

Cử tuyển: Học xong theo chồng về tỉnh khác

Từ năm 1990, Bộ GD - ĐT mở hệ cử tuyển tại một số trường ĐH, CĐ để cung ứng nhân lực là người dân tộc thiểu số cho vùng có điều kiện kinh tế, xã hội đặc biệt khó khăn. Năm nào chỉ tiêu cử tuyển cũng tăng lên nhưng không năm nào "dùng" hết số lượng này. Từ năm 1997 đến nay, có năm chỉ tuyển đạt 61 - 62%.

Giải thích việc "cho mà vẫn dùng không hết" này, tỉnh nói trung ương "giao chỉ tiêu chậm", trung ương bảo tỉnh không chủ động lên kế hoạch. Theo ông A Ma Phong, Trưởng ban dân tộc, UBND tỉnh Đăk Lăk, chỉ tiêu cử tuyển đến tháng 7 "trên" mới đưa về, Hội đồng tuyển sinh cử tuyển chỉ có một tháng để thông báo thông tin từ tỉnh xuống huyện, xã và làm các thủ tục tuyển, cử.

Ông Bành Tiến Long, Vụ trưởng Vụ ĐH và sau ĐH nhận xét, một số địa phương tuyển không đúng đối tượng, không công khai dân chủ, tùy tiện trong xác định hộ khẩu và hoàn thiện hồ sơ nên còn nhiều tình trạng tố cáo, khiếu nại. Chẳng hạn, ở Lai Châu năm 2001 đã phát hiện 13 trường hợp man trá hồ sơ.

Nhưng chuyện đáng bàn hơn cả là số sinh viên cử tuyển này sau khi ra trường hầu như không đạt mục tiêu "tạo nguồn cán bộ người dân tộc thiểu số" theo như nhận định của bà Đinh Minh Hoái, Phó Chủ tịch UBNND tỉnh Quảng Ngãi. Ông Trần Văn Thuật, Vụ trưởng Vụ Chính sách Dân tộc, Ủy ban Dân tộc và miền núi cho hay: Có đến hơn 10 địa phương không báo cáo được cụ thể số học sinh đã được cử đi học và về công tác. Ở địa phương có báo cáo thì sao? Thống kê của Ban Tổ chức chính quyền tỉnh Quảng Ngãi từ năm 1991 đến nay cho thấy, ở tỉnh này, chưa đến 2/3 số sinh viên cử tuyển về đúng nơi đúng chốn. Số còn lại "đầu quân" về cơ quan ở thị xã, ở tỉnh hoặc theo chồng về tỉnh khác.

Cũng theo ông Thuật, sinh viên cử tuyển không tìm được việc là do địa phương không còn biên chế. Bên cạnh đó, chỉ tiêu, ngành nghề đào tạo được giao còn mang tính áp đặt, chưa phù hợp với nhu cầu nhân lực và điều kiện của địa phương. Nhiều ngành nghề được đào tạo về địa phương không bố trí được công tác, gây lãng phí. Một số ngành cần thì không có chỉ tiêu hoặc rất ít. Bản thân học sinh lại thích đăng ký sư phạm, y, dược chứ ít chọn Nông lâm – là những ngành mà vùng cử đi rất cần nguồn nhân lực.

Cộng điểm: mức chênh lệch quá cao

Ngoài chính sách cử tuyển, trong tuyển sinh ĐH, CĐ, Bộ GD - ĐT hiện đang thực hiện ưu tiên theo khu vực và đối tượng. Đây là vấn đề nhạy cảm và gây tranh cãi về sự công bằng trong giáo dục đã nhiều năm nay.

Thí sinh dự thi ĐH, CĐ được chia thành 10 đối tượng và 3 khu vực, trong đó có 9 đối tượng và 2 khu vực thuộc diện ưu tiên - được cộng điểm để xét trúng tuyển. Từ năm 2000 đến năm 2003, tỷ lệ thí sinh thuộc đối tượng được ưu tiên đỗ ĐH so với tổng số thí sinh trúng tuyển tăng từ 65,27% lên tới 73,35%. Tính theo mức ưu tiên khu vực, năm 2003, khu vực 1 có điểm ưu tiên cao nhất cũng là nơi có tỷ lệ thí sinh trúng tuyển cao nhất với gần 33%, hơn gấp đôi số thí sinh trúng tuyển không thuộc khu vực ưu tiên (khu vực 3).

Những con số này, một mặt thể hiện sự ưu đãi về cơ hội học tập cho học sinh ở các vùng miền điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn. Nhưng mặt khác, cũng đáng suy ngẫm về đầu vào của ĐH. Nguyên nhân của sự chênh lệch này xuất phát từ những thay đổi của tuyển sinh. Trước năm 2003, các trường chủ động quy định mức chênh lệch điểm trúng tuyển giữa các khu vực và đối tượng ưu tiên gần kề từ 0,5 đến 1,5 điểm. Năm 2003, quy định này được thống nhất là 1 điểm, dẫn tới mức chênh lệch giữa đối tượng được ưu tiên cao nhất và không được ưu tiên lên tới 5 điểm. Một bất cập khác nữa là quy định lấy hộ khẩu thường trú làm cơ sở ưu tiên khu vực cũng đã gây bất bình trong dư luận vì dễ bị lợi dụng: Thí sinh "chạy" hộ khẩu để được hưởng ưu tiên.

Ưu tiên thế nào cho hợp lý?

Tại hội thảo về chính sách cử tuyển diễn ra ngày 18/12, Bộ GD - ĐT đề cập đến giải pháp "dự bị ĐH" như một cách giải quyết hợp lý dung hòa những bất cập của chính sách cử tuyển và cộng điểm. Dự bị ĐH là hình thức trường đại học chọn những thí sinh người dân tộc thiểu số, con liệt sỹ, thương binh, con em các dân tộc vùng khó khăn dựa vào kết quả thi tuyển. Số học sinh này được bồi dưỡng văn hóa một năm, sau đó vào học chung với sinh viên các lớp ĐH, CĐ khác. Ông Bành Tiến Long đề nghị kéo dài thời gian học dự bị thành 2 năm, giảm số môn học của hệ này từ 8 xuống 5 (gồm 3 môn thi ĐH và Ngoại ngữ, Tin học), đồng thời tăng chỉ tiêu đào tạo của hệ này.

Còn với chính sách ưu tiên theo đối tượng và khu vực, ông Long đề xuất rút mức điểm chênh lệch từ 1 xuống 0,5; lấy nơi học và tốt nghiệp THPT làm cơ sở ưu tiên khu vực thay cho hộ khẩu; điều chỉnh lại khu vực và đối tượng được ưu tiên.

Bà Trần Thị Tâm Đan, Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hóa Giáo dục Thanh thiếu niên nhi đồng của Quốc hội cho rằng, không nên ưu tiên tuyển sinh bằng cách cộng điểm quá nhiều.

Những đề xuất thay đổi mang tính kỹ thuật trên nhằm điều chỉnh hiện tượng lợi dụng khe hở. Tuy nhiên, ở đây phải nhấn mạnh đến vai trò của các địa phương: đề xuất kế hoạch và nhu cầu về nguồn nhân lực, tạo chiến lược tiếp nhận người học trở về. Có như vậy thì ưu tiên trong tuyển sinh mới đảm bảo đến nơi đến chốn.