Phóng to

Với chiếc máy tính cài phần mềm phát âm, anh Trần Bá Thiện kết nối mình với thế giới ánh sáng - Ảnh: TTO

Từ... dốt văn

Cha tôi là nhà báo. Ông viết tin chiến trường cho các báo quốc tế thời chiến tranh Việt Mỹ. Thời ấy, tôi đang học trung học tức phổ thông cấp 2-3 với những bài văn được 10/20 hay 11/20 điểm là mừng hú vía. Tôi nghĩ, nghiệp văn chương chẳng phải là cái nợ của mình nói chi đến nghề làm báo.

Nhớ lại các bài toán đố thời học tiểu học tức cấp 1 ngày nay, tôi lại ngớ người ra mà không tài nào hiểu được điều gì đã xảy ra cho tôi. Tôi không giỏi toán cấp 1 lắm nhưng hầu hết các bài tôi đều giải được, và trong bài giải, chỉ có chữ: “Đáp số”. Phần còn lại của bài làm chỉ toàn là con số và phép tính. Tôi không biết sẽ viết cái gì để giải thích về các con số mình đã tính ra. Những câu văn ngắn như thế mà tôi còn chưa nghĩ ra được thì nói chi đến môn tập làm văn. Từ những bài luận dễ như miêu tả, tường thuật cho đến các bài hóc búa như nghị luận đều ôi thôi cả. Mỗi khi xem lại sổ điểm của mình ngày xưa, tôi lại phì cười. Điểm toán, sinh ngữ, sử, địa môn nào cũng giỏi, chỉ trừ nàng văn.

Chẳng những văn viết, ngay văn nói của tôi cũng thật là ấm ớ. Tôi mà kể chuyện thì chỉ được ba câu đã bị người khác chen vào vì chẳng ai đủ kiên nhẫn để nghe cả. Không biết nói, hay không có khả năng nói khiến tôi nhiều phen bị đòn oan. Tính tôi hay nghịch phá. Nhưng không phải lúc nào tôi cũng là tác giả các màn quậy. Vài lần, đứng xem các bạn trong xóm nghịch đến chừng người lớn đến, chúng nó bỏ chạy cả. Tôi đứng lại vẫn còn cười toe toét. Khi người lớn hỏi thì trả lời ấm ớ nên… ăn đòn oan là chuyện thường. Phải chăng ngày xưa, tôi mang một loại khuyết tật có tên là rối loạn chức năng ngôn ngữ?

Bức màn tăm tối của văn chương bỗng một hôm biến mất khi tôi học 11. Lần đó, lớp làm báo tường và tôi bị các bạn chỉ định phải có một bài, đề tài tự do. Chẳng hiểu ma đưa đường hay quỷ dẫn lối, tôi lấy giấy viết ra và trong vòng một giờ đồng hồ, bài viết hoàn tất. May cho học sinh toàn trường là bài ấy bị loại . Tôi ấm ức và viết lại cho riêng mình vài bài nữa. Chữ nghĩa bao năm đèn sách bỗng tuôn ra ào ào. Từ đó, điểm văn tôi cứ lên đều đều.

Tới làm báo

Tôi không nhớ rõ bài báo đầu tiên của tôi là bài nào. Chỉ nhớ lúc ấy, chị Thủy Cúc cần viết một phóng sự và đến rủ tôi cộng tác. Sau đó, tôi bắt đầu dịch các bản tin khoa học tiếng Anh của các đài nước ngoài và gởi Tuổi Trẻ, thời 1988. Tôi nhớ số tiền nhuận bút đầu tiên do tôi tự viết trọn một bài đã được tôi dùng để mua xấp vải may cái quần Tây. Cái quần ngày ấy không còn mặc được nhưng tôi vẫn giữ lại như một kỷ niệm. Nó đánh dấu rằng nếu một người mù như tôi chịu khó thì cũng làm ra tiền xứng đáng.

Cái sân lớn nhất để tôi múa bàn phím chính là lãnh vực khuyết tật. Trên cái sân này, mỗi phận người là một bài học. Mỗi thành tích là một điểm sáng cho nhiều người vươn đến. Trên mảnh sân này, tôi viết đủ loại “báo” như báo mạng, diễn đàn, báo cáo, dự án, tài liệu hướng dẫn… Càng phải viết nhiều tôi càng phải đọc nhiều. Thủa nhỏ tôi cũng là kẻ chăm đọc sách như câu “thư trung hữu nữ nhan như ngọc” - trong sách vở có cô gái đẹp như ngọc. Càng đọc nhiều tôi viết càng cô đọng, súc tích hơn. Có hôm trong một ngày tôi phải viết gần 10 trang trên máy vi tính.

Nhưng cái sân ấy cũng đầy chông gai. Từ khi trở thành một người mù năm 20 tuổi, tôi cảm nhận sâu sắc cái nỗi đau của phận người khuyết tật - NKT. Chẳng những họ bị lãng quên, bị xem thường, họ còn bị đưa lên công luận theo một cách nhìn tiêu cực. Hơn mười năm trước, NKT đã phải đấu tranh vì những bài báo khơi dậy nỗi đau của NKT để kêu gọi lòng thương hại của cộng đồng. Có người nói thương hại là tình cảm của gái điếm. Chúng tôi phải bênh vực không chỉ để cộng đồng dành cho những NKT thành công một cái nhìn xứng đáng nhưng còn vì những NKT đang vượt qua bao thử thách để tìm một vị thế tử tế trong xã hội. Nói những vấn đề nặng tính lý luận này, với tôi tuy rất khó nhưng lại không gian khổ bằng việc….. đem niềm vui đến NKT.

Một nhóm vài NKT như tôi, Hoàng Yến có khả năng viết lách đã mỗi ngày tự quán sát nội tâm, tự tắm rửa tâm hồn mình bằng những bài viết về tư duy tích cực. Chúng tôi phải học cách tìm được bình an và niềm vui thật cho chính mình. Tôi không có niềm vui thật thì lấy niềm vui nào để san sẻ với các bạn khuyết tật của mình. Chính chúng tôi cũng phải đối chọi với các rào cản từ nhận thức của đồng loại, từ những trở ngại mỗi ngày khi ra đường, khi học tập, khi vui chơi.

Cãi lý chăng? Tôi tự tin vào kinh nghiệm bản thân và kiến thức của những năm học xã hội học và kiến thức của bao khóa tập huấn có lẽ tạm đủ để tôi đấu lý với đời. Nhưng, một bồ cái lý không bằng một tí cái tình. Làm sao tôi có được cái tình khi tâm hồn mình đang chứa đầy phẫn nộ vì bị ngược đãi. Có chăng là cái tình nhu nhược giả dối. Quả thật, các bài báo của tôi về đề tài khuyết tật thường được khởi đầu từ những cơn phẫn nộ. Đã bao lần tay tôi run lên vì giận dữ khi gõ bàn phím.

Thế nhưng, sau đó, tôi phải biết cách lắng lòng xuống và tìm ra sự minh mẫn của bình an. Chỉ khi tôi biết yêu cả những người từng ngược đãi tôi, tôi mới nói cho họ hiểu họ đang làm tổn thương NKT chúng tôi. Không phải dám nói ra một sự thật. Đôi vai con người nhỏ bé lắm, không đủ sức gánh vác tất cả sự thật. Nỗ lực của tôi trong mỗi bài báo là nỗ lực biết yêu người yêu đời. Vì yêu mà lên tiếng. Và lên tiếng để thay đổi chứ không lên tiếng để vạch trần hay khơi dậy những nỗi đau.

o0o

Sao tôi lại phải nói ra những điều cao siêu thế này? Thực ra tôi chỉ là một đứa mê ăn. Mê ăn từ nhỏ. Mê ăn đến nỗi cả dòng họ nhà tôi khi nhắc đến tôi chỉ nhớ đến cái thiên tài ẩm thực ấy. Sao tôi lại không dùng đức tính phàm ăn tục uống của mình để quan sát xã hội. Đi đến đâu, thăm viếng ai, tôi cũng ráng nấn ná để được chủ nhà mời ăn. Văn hóa ẩm thực của mỗi địa phương hay mỗi cá nhân sẽ nói lên rất nhiều điều về thực trạng đời sống của họ. Họ sướng hay khổ, vui hay buồn, giàu hay nghèo, kiểu cách hay chơn chất.. hết thảy đều có thể quan sát được khi họ ăn, cách họ ăn, món họ ăn và những thứ liên hệ.

Bạn đọc có khi nào được ăn bữa cơm do chính những người mù tự đi chợ và nấu chưa? Bạn đã từng dự tiệc cưới của một đôi vợ chồng khuyết tật chưa? Giữa thung lũng đầy nước mắt ấy, họ vẫn nở cho đời những đóa sen lộng lẫy. Với tôi làm báo là hái những đóa hoa ấy.