Ông Hà Huy Tập sinh ngày 24-4-1906 ở làng Kim Nặc, tổng Thổ Ngọa, nay là xã Cẩm Hưng, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh.

Giữa năm 1926 tham gia Hội Phục Việt (sau đổi là Hội Hưng Nam, tiền thân của Tân Việt cách mạng Đảng. Cuối 1928, sang Trung Quốc hoạt động trong Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội, sau đó đi học tại Đại học Phương Đông ở Liên Xô.

Năm 1936, được ban chỉ huy hải ngoại của Đảng cử về nước để lập lại Trung ương cấp ủy và giữ chức tổng bí thư từ ngày 26-7-1936.

Ngày 1-5-1938, ông bị quân Pháp bắt tại Sài Gòn, sau đó bị quản thúc ở quê. Ngày 30-3-1940, ông bị bắt lại và bị tuyên án 5 năm tù giam.

Ngày 25-3-1941, ông bị tòa án quân sự đặc biệt Sài Gòn đổi thành án tử hình. Cùng bị kết án tử hình với ông còn có Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Thị Minh Khai, Võ Văn Tần.

Ngày 28-8-1941, ông bị Pháp xử bắn tại Hóc Môn, Gia Định.

Chuyện kể về người chiến sĩ cách mạng

Phóng to

Ngôi nhà của gia đình ông Hà Huy Tập - Ảnh: Vũ Toàn

Nhân sự kiện ngày 1-12 lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh tổ chức đưa hài cốt cố Tổng bí thư Hà Huy Tập từ Hóc Môn (TP.HCM) về lại quê hương xã Cẩm Hưng, huyện Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh), PV Tuổi Trẻ trở lại vùng quê nghèo đã có công sinh thành, nuôi dưỡng người anh hùng cách mạng này.

Hai bên con đường láng nhựa vào khu lưu niệm Hà Huy Tập ở thôn Hưng Thắng, xã Cẩm Hưng đã đậm không khí đón đợi di hài người con của quê hương hi sinh cách đây 68 năm ở Hóc Môn.

“Tôi đi lần này là không về nữa”

Ông Hà Huy Đỏ, 91 tuổi (gọi cố Tổng bí thư Hà Huy Tập là anh con dì) vui mừng nói từng lời cho chúng tôi nghe về lần được gặp Tổng bí thư Nông Đức Mạnh năm 2001:

“Ông Mạnh về thăm khu lưu niệm Hà Huy Tập xong thì hỏi tôi biết những gì về anh Hà Huy Tập. Tôi thưa với ông Mạnh, tôi là hội trưởng hội phụ lão xã rồi kể chuyện đêm anh Tập về làng với bộ quần áo đen. Nơi đầu tiên anh Tập đến thăm hỏi là các cố (cụ) cao tuổi nhất trong làng.

Có lần đến thăm một gia đình nghèo vừa có người qua đời, anh Tập khuyên trong thời gian để tang 50 ngày không nên liên tục để cơm trên bàn thờ mà trước mỗi bữa cơm nên xới thêm một bát. Cuối bữa, đem chia bát cơm đó cho mọi người thì ai cũng nhớ và không bị lãng phí. Mấy đêm sau đó, do mật thám đánh hơi gắt gao quá nên không thấy anh Tập ở làng nữa”.

Ông Đỏ kể tiếp: “Ngày 30-3-1940 dân làng Kim Nặc bất ngờ thấy chiếc xe chở quan huyện Cẩm Xuyên Đặng Hiểu An cùng ba lính Pháp đậu trước cổng nhà dì ruột tôi là bà Nguyễn Thị Lộc (mẹ ông Hà Huy Tập). Lúc đó anh Tập đang đọc sách thì nghe một lính Pháp nói: “Ông bị bắt lại”. Anh Tập nói ngay: “Tôi biết”. Chúng sai người thợ mộc đang sửa nhà cho dì Lộc cạy cả bộ hậu sự ra để khám xét. Khi thấy bàn tay người thợ mộc do cạy hậu sự bị chảy máu, anh Tập nhìn người thợ mộc nói: “Lỗi tại tôi”.

Thế rồi chúng áp giải anh đi. Hôm ấy anh mặc áo sơmi trắng cộc tay, quần soóc trắng. Trước khi ra khỏi làng, anh đưa tay vẫy dân làng: Chào bà con ở lại, tôi đi lần này chắc không về nữa đâu”. Kể đến đây, ông Đỏ lặng người, ánh mắt già nua hoe đỏ.

“Phải làm được như cố Tổng bí thư Hà Huy Tập”

Chúng tôi đến nhà ông Hà Huy Tữu - nguyên là chánh văn phòng Công an Nghệ - Tĩnh, người gọi cố Tổng bí thư Hà Huy Tập bằng bác. Ở tuổi 79 ông Tữu vẫn cần mẫn ngồi viết tiếp bài đăng báo về những nét đẹp truyền thống của gia đình ông Hà Huy Tập.

Tiếp chuyện chúng tôi, ông Tữu cho biết do cha mất khi ông Tập còn nhỏ, mẹ ốm nặng nên khi em gái ông Tập là bà Hà Thị Thước vào Nam tìm ông Tập thì ông đã bị Pháp xử tử hình. Trước đó, trong thời gian chờ hành hình, ông Hà Huy Tập bí mật gửi một lá thư tay cho em rể Nguyễn Đình Cương qua bạn tù Võ Liệt được tha. Lá thư viết bằng bút chì, có đoạn: “Cương nói với mẹ chớ có buồn rầu. Khi tôi chết rồi không cần người lập tự. Và nói với bà con họ hàng xem tôi như người đi xa chưa về”.

Nhớ lại những chuyện kể về gia đình ông Hà Huy Tập, ông Tữu nhắc nhiều đến chuyện đời của bà Nguyễn Thị Lộc. Ông nói: “Cho đến bây giờ dân làng Kim Nặc vẫn truyền nhau về đức tính thủy chung, điềm đạm và lòng thương người của bà. Ngày ấy, gia đình bà Lộc cũng nghèo nhưng hễ có ai đến vay tạm bơ (lon) gạo, đồng bạc là bà Lộc cho hẳn chứ không hẹn trả lại”.

Ông nội của ông Hà Huy Tập là đốc học (coi việc học trong tỉnh) Hà Huy Phẩm mỗi lần về làng là đi gặp người cao tuổi nhất trong làng, thăm và cho tiền người hoạn nạn. Ông cũng luôn dặn dò con cháu “muốn nên người thì phải chăm học dù khó khăn đến mấy”.

Cố Tổng bí thư Hà Huy Tập chỉ có một người con duy nhất là bà Hà Thị Hồng, năm nay đã 71 tuổi, và một người cháu gái là bà Nguyễn Thị Kim Tiến - ủy viên dự khuyết BCH Trung ương Đảng, thứ trưởng Bộ Y tế, kiêm viện trưởng Viện Pasteur TP.HCM, đại biểu Quốc hội khóa XII.

Cuối những câu chuyện kể, ông Tữu tự hào: “Hầu hết gia đình trong họ Hà ở làng Kim Nặc đều treo di ảnh bác Hà Huy Tập. Tôi cũng đã kể chuyện này cho Tổng bí thư Nông Đức Mạnh. Nghe xong, ông Mạnh rất vui và nói: Đã là người họ Hà thì phải phấn đấu làm được như cố Tổng bí thư Hà Huy Tập”.