Phóng to

Cửa đập xả lũ phía hạ lưu của Nhà máy thủy điện Hòa Bình sáng 20-5-2005 - Ảnh: T.T.D.

Sẽ cắt điện luân phiên toàn miền Bắc

Mùa hạn các năm trước nhà máy vẫn cung cấp lượng điện từ 25-28 triệu kWh, nhưng đến thời điểm này mỗi ngày phải khống chế lượng điện sản xuất ra dưới 8 triệu kWh.

Mong lũ từng ngày

Sáng 20-5, bầu trời Hòa Bình đen kịt, ầm ì tiếng sấm báo hiệu cơn mưa. Hồ thủy điện lớn nhất nước thấp thỏm đợi trận mưa giải hạn khi mực nước lòng hồ đã tụt xuống còn 80,64m (cách mực nước chết 0,64m).

Nhưng lác đác vài hạt mưa, rồi lại trời quang mây tạnh! Cả trăm khách tham quan và nhân viên Nhà máy thủy điện Hòa Bình vừa nhen lên hi vọng rồi lại thất vọng. Hồ vẫn khát nước, người vẫn mong mưa.

Ông Nguyễn Văn Thành - giám đốc nhà máy - cho biết mỗi ngày mực nước trong hồ vơi đi khoảng 20cm nhưng không cách gì bù đắp nổi. 6g chiều 19-5, mực nước hồ ở mức 80,85m nhưng qua một đêm chỉ còn 80,64m.

Trong những ngày này lượng nước vào hồ chỉ đạt từ 135-160 m³/giây trong khi vẫn cố chạy các tổ máy với lượng nước 600-750m³/giây để đảm bảo nguồn điện. “Hi vọng những cơn mưa trên thượng nguồn vào ngày mai có thể nâng lượng chảy lên 200-300m³/giây để đủ nước cầm cự chờ lũ” - ông Thành hi vọng.

Bến thuyền du lịch lòng hồ mùa cạn vắng tanh. Những con thuyền chở khách tham quan lòng hồ ngày thường nhộn nhịp nay phải nằm chen chúc nhau chúi mũi vào bờ. Chủ thuyền được chúng tôi thuê chở đi tham quan lòng hồ than thở: “Mấy năm trước giờ này nước vẫn xâm xấp tảng đá kia nhưng năm nay nước xuống quá”.

Nhìn theo tay anh chỉ, tảng đá đo mực nước của người dân chạy thuyền giờ đây khô khốc nằm im lìm cách mép nước hơn 20m. Những quả núi, bờ đá xung quanh lòng hồ cũng chia thành hai nửa, phần trên cây cỏ vẫn xanh tươi, nhưng từ mép nước trở lên khoảng 20m lại phơi ra những gờ đá nhẵn màu bạc trắng.

Nước rút, đá nằm phơi nắng bên những doi cát in dấu ngấn nước rút xuống từng ngày như ruộng bậc thang. “Nước cạn đánh bắt cá dễ hơn nhưng lấy nước sinh hoạt từ dưới hồ lại khó khăn vì phải đi xa thêm một đoạn mà nước lại không trong” - một người dân sống ven lòng hồ than thở.

Máy vẫn phải vận hành

Thủy điện miền Nam có khả năng cung ứng cho miền Bắc 1.000 mw/ngày Theo giám đốc Trung tâm Điều độ hệ thống điện phía Nam (Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia) Phạm Minh Lương: “Mực nước đo được cùng ngày tại hồ thủy điện Trị An: 51,58m (cao hơn mực nước chết 1,58m), hồ Thác Mơ: 204,83m (mực nước chết là 198m). Mặc khác, ngoài thủy điện vẫn còn nguồn gas và dầu DO phục vụ sản xuất điện nên miền Nam sẽ không thiếu điện mà ngược lại còn có khả năng cung cấp ra khu vực phía Bắc khoảng 1.000 MW/ngày”. Tuy nhiên nguồn điện này không thể “chuyển” hết ra Bắc vì hệ thống đường dây 500kV (đoạn từ Đà Nẵng đến Nghệ Tĩnh) chỉ đáp ứng nhu cầu truyền tải khoảng 850MW/ngày. Trong những ngày qua, điện lực phía Nam vẫn thường xuyên cung cấp ra phía Bắc khoảng 28 triệu kWh. Sản lượng điện cung cấp này sẽ giảm nếu như tình trạng khô hạn cứ kéo dài.

“Bằng mọi giá chúng tôi vẫn phải phát điện ngay cả khi nước đến mực nước chết”. Ông Thành cho biết thêm từ năm 1988 đến nay nhà máy đã cung cấp cho cả nước 107,5 tỉ kWh điện nhưng cũng trải qua ba lần mực nước xuống dưới 80m.

Tháng 5-1995 mực nước lòng hồ còn 77,29m, tháng 6-1997 mực nước xuống 75,70m, năm 1998 mực nước cũng xuống 79,47m nhưng vẫn chưa phải ngừng phát điện lần nào. Mực nước dưới 80m được xem là mực nước báo động, mực nước chết vì ảnh hưởng tới các thiết bị của tuôcbin phát điện.

Theo ông Thành, khi hoạt động ở mực nước từ 80 xuống 75m, độ ồn, độ rung, độ rơ của máy sẽ tăng cao, nhiệt độ nước làm mát các tổ máy tăng trong khi hiệu suất của máy giảm bên cạnh sự ăn mòn sẽ tăng cao.

Đau máy, xót của lắm! Nhưng... “Phương thức chạy máy của chúng tôi phải căn cứ theo từng thời điểm trong ngày. Những giờ cao điểm từ 7g-10g, 19g-21g30 lượng điện sử dụng nhiều chúng tôi cho vận hành cả tám tổ máy. Khoảng từ 22g30-4g30 cho chạy cầm chừng 1-2 tổ máy để giữ nguồn nước ít ỏi trong hồ”.

Để đảm bảo việc chạy máy trong tình trạng nguy hiểm này, ngoài lực lượng theo dõi kiểm tra 19 giờ/lần sự vận hành của máy, nhà máy còn bố trí bộ phận trực sửa chữa 24/24 giờ đề phòng sự cố.

“Dù thế nào cũng phải vận hành 1-2 tổ máy, chúng tôi cố giữ nước để chờ lũ nhưng nếu mực nước xuống dưới 75m mà không có lũ thì cũng phải chấp nhận trường hợp bất khả kháng này”.

Nhà máy thủy điện đang chắt chiu những giọt nước cuối cùng, lượng nước xả ra rất ít nên các trạm bơm lấy nước sinh hoạt phía hạ lưu cũng chỉ hoạt động theo giờ nhà máy hoạt động cả tám tổ máy.

Ngoài việc khống chế nguồn nước xả để cung cấp nước sinh hoạt cho thị xã Hòa Bình và khu vực hạ lưu, Nhà máy thủy điện Hòa Bình cũng đang phải làm thêm một nhiệm vụ thường ngày là điều phối thuyền bè phía thượng lưu để họ tránh mắc cạn trong quá trình đi lại...

Phóng to Vì sao hồ Hòa Bình cạn nước? Năm 2004, dự báo tình hình cạn kiệt năm 2005 sẽ khốc liệt, hồ Hòa Bình đã tích lũ từ 14-8, sớm hơn qui định mặc dù việc tích lũ sớm rất nguy hiểm tới đập thủy điện nếu sau đó có lũ lớn tràn về. Tuy nhiên, dù đã tích lũ sớm hơn qui định hơn 10 ngày nhưng đến nay hồ Hòa Bình vẫn rơi vào tình trạng cạn kiệt nghiêm trọng. Vì sao nên nông nỗi này? TS Trần Nhơn, chủ tịch Hội Thủy lợi, giải thích với Tuổi Trẻ: - Hồ Hòa Bình là hồ chứa lợi dụng tổng hợp, phục vụ cả nông nghiệp, sản xuất điện, chống úng, điều tiết lũ... Để hồ Hòa Bình rơi vào cạn kiệt như hiện nay, theo tôi, là do không có sự quản lý đồng bộ, thống nhất. Theo qui định, từ ngày 15-6 đến 15-9 hằng năm thì hồ nằm dưới sự quản lý của Cục Quản lý đê điều và phòng chống lụt bão thuộc Bộ Nông nghiệp & phát triển nông thôn. Sau ngày 15-9 thì lại chuyển sang chịu sự quản lý của Tổng công ty Điện lực VN. Khi ngành điện quản lý, anh phải điều tiết sao cho hồ chứa được nhiều nước để mùa cạn có đủ nước phát điện. Nếu cứ tháo nước phát điện tràn lan để tiết kiệm nhiên liệu cho các nhà máy điện khác thì mùa kiệt hết nước là đương nhiên. Cả một hồ chứa lớn như thế mà tại sao giờ lại kêu thiếu nước? Như thế có phải trước đó anh xả nhiều quá không? Tất nhiên ngành điện có trung tâm điều độ nhưng họ vẫn đứng về lợi ích của ngành điện chứ không đứng về lợi ích chung. * Như thế vấn đề này cần được giải quyết như thế nào? - Tôi kiến nghị nên giao cho Bộ Tài nguyên - môi trường quản lý tất cả hồ chứa vì đây là cơ quan quản lý tài nguyên. Bộ này sẽ ra quyết định điều phối các hồ chứa thì mới đảm bảo sử dụng nước hợp lý. Bộ Tài nguyên - môi trường sẽ lập ra biểu đồ điều phối nước, có giới hạn trên, dưới và điều phối nước nằm trong giới hạn đó. Ví dụ năm nay dự báo cạn kiệt thì phải điều phối sao cho đến mùa kiệt không hết nước trong các hồ. Ngành điện lúc đó phải phân tải sang các nhà máy điện khác để tiết kiệm nước cho mùa kiệt. Nước cũng là một tài nguyên và ngành điện, ngành nông nghiệp chỉ là các khách hàng dùng nước. Bây giờ ngành điện thao túng hết, muốn tháo thế nào thì tháo, có khi bên nông nghiệp muốn có nước tưới cho cây trồng thì phải xin ngành điện. Rõ ràng nếu bài toán sử dụng tổng hợp không được thể hiện, anh nào cũng vì quyền lợi của mình thì hậu quả là đương nhiên.