Phóng to

Một gallery ở Hội An

Gallery ở VN mới phát triển trong khoảng 20 năm nay, với sự thăng trầm y như tính khí nghệ sĩ. Từ một gallery số 7 Hàng Khay suốt từ 1960 - 1980 đến 200 gallery khoảng năm 1995 là con số nói lên sự thịnh đạt của thị trường nghệ thuật.

Mọi họa sĩ đều có thể gửi tranh bán ở gallery. Một gallery lớn giữa những năm 1990 đầu tư bằng kinh phí hoạt động cả năm của Hội MTVN...

Đại bộ phận các chủ gallery đều không học hành gì về kinh doanh nghệ thuật lẫn nghệ thuật. Tranh tượng không phải là hàng hóa dễ hỏng, nên để lâu cũng chẳng sao. Vả lại cũng không cần mua, mà do họa sĩ ký gửi. Nhưng cái dễ không bù đắp được cho cái khó. Tiền thuê nhà đắt và thường tăng giá, họa sĩ lúc vẽ đẹp, lúc vẽ xấu, khách hàng nước ngoài phụ thuộc vào đời sống kinh tế toàn cầu lúc mua, lúc không, không thể xác định.

Họa sĩ thường bán phá giá tại nhà. Ngoại ngữ và giao thiệp hạn chế, cũng như không hề được sự hỗ trợ của ngành, giới mỹ thuật. Kết quả là hàng loạt gallery chết yểu, hoặc bán kèm đồ cổ, mỹ nghệ và tăng giá, làm tranh giả qua mặt họa sĩ. Tất cả phản ánh một thứ kinh doanh rất ấu trĩ về nghệ thuật, tự phát và thụ động trước tính bốc đồng của giới họa sĩ Việt Nam.

Những người phiên dịch là những mối liên hệ đầu tiên, khi lúc ấy giới nghệ sĩ chẳng ai rành ngoại ngữ. Chính giới phiên dịch này đã tô vẽ cho khách nước ngoài một hình ảnh nghệ thuật VN rất méo mó và buồn cười, gồm những họa sĩ mà họ quen biết và những thông tin ít ỏi đọc trong sách. Tiếp đó chủ các gallery ngày ngày ôm lấy các tập Kenner, Streamline học tiếng Anh, tự giảng giải lấy về nghệ thuật VN ột cách ngây ngô. Tiếp đó nghệ sĩ và nhà văn hóa đủ kiểu nhảy vào cuộc.

Gallery không chỉ là các cửa hàng mà biểu hiện mọi hình thức, địa chỉ văn hóa, phòng trưng bày lâm thời, phòng bán tranh kèm thổ cẩm và mỹ nghệ, cửa hàng bán sách kèm bán tranh, các câu lạc bộ văn hóa cũng treo tranh bán, các sảnh và phòng ăn của khách sạn lớn bé treo tranh bán và họa sĩ bán tranh tại nhà. Tình hình này tất nhiên không phản ánh nghệ thuật VNđang tốt hay xấu.

Từ 1996, 1997 đến nay các gallery đi vào hoạt động xô bồ. Họ không nghiên cứu, không phát hiện, chỉ thấy lãi là làm, thấy ai bán chạy thì kiếm bằng được tranh, không kiếm được thì thuê chép bán bản sao. Vẻ thanh lịch đầy sắc màu của các gallery không phản ánh ông chủ nó đang vỡ nợ, đang làm tranh lậu, đang đau khổ vì bọn họa sĩ khó tính như thời tiết, tăng giá tranh vô lối và bắt đầu tiến hành kinh doanh kiểu chụp giật. Các phòng triển lãm của ngành giới mỹ thuật dần dần đóng vai trò thứ yếu và nó cũng không kiểm soát được nghệ thuật thương mại như ý muốn ban đầu, vô hình chung trở thành một gallery loại tồi.

Trong quan niệm của số đông, đang nghèo đói mà có tiền là tốt rồi. Tranh xếp xó hàng chục năm nay bỗng lưu thông ra thế giới là hay rồi. Và rất nhiều những tác phẩm tốt đang lẫn lộn với những tranh pháo mèng mèng trong các thành phố lớn.

Từ 1988 - 1995 chắc chắn là giai đoạn vẽ tốt nhất của các họa sĩ trung niên và trẻ lúc ấy. Bà Hui một thương gia Hong Kong cùng những đồng nghiệp đã mở gallery Lã Vọng ở Trung tâm Hog Kog chuyên buôn bán tranh VN đã rất sớm nhận ra vẻ đẹp hái ra tiền của giai đoạn nghệ thuật sau Đổi mới. Đến nay thì hoạt động của họ đã xẹp hẳn.

Gallery Blum Blossom nhảy vào cuộc, tổ chức một triển lãm linh đình và có chất lượng về hội họa VN với công tác phê bình đặc biệt tốt. Nhưng lãi chưa bù được lỗ, hàng đoàn người nhờ sự quảng cáo của gallery này đổ xô vào VN mua thẳng tranh của họa sĩ với giá gốc, đẩy Blum Blossom vào chỗ ế ẩm. Các họa sĩ VNkhông biết gì đến việc giữ chữ tín, ai mua cũng bán. Kết quả là mọi gallery vào VN đều thất bại vì không thể độc quyền được người sáng tác.

Một Hoa kiều khác làm curator cho Bảo tàng nghệ thuật Singapore đã mua cho bảo tàng này khoảng 100 bức tranh, có lẽ Có gallery cũng triển lãm, cũng xăng xái in vựng tập, cũng mời nhà phê bình viết bài, nhưng phải là một bài viết thật kêu, bốc thường nhân thành thiên tài, tán dóc thứ tranh vẽ đồng quê, tượng Phật thành chủ nghĩa yêu nước, tính dân tộc trong hội họa.

Thật ngạc nhiên khi tổng số 200 gallery có đầu tư ít nhất gấp 100 lần đầu tư của giới mỹ thuật, nhưng chưa bao giờ giới mỹ thuật (Hội, Vụ, Bảo tàng) coi gallery như một cơ thể sống, một đối tác quan trọng trong đời sống nghệ thuật. Cũng may là kinh tế có quy luật chọn lọc tự nhiên.

Sự kinh doanh không định hướng, ăn cắp bản quyền, coi nghệ thuật chỉ đơn thuần là hàng hóa dẫn đến sự sập tiệm tất yếu của hàng loạt gallery. Dù 15 năm qua cũng có kẻ đã làm giàu, nhưng hội họa VN đã tiến dần đến một hình ảnh phi thẩm mỹ, với một kỹ xảo cao không thể tưởng tượng được.

-------------

* Bài 5: Luật trong nghệ thuật - Đến bao giờ?