Phóng to

Cảnh trong phim Trở lại ngư thủy

Đạo diễn Lại Văn Sinh, Giám đốc Hãng phim Tài liệu, tác giả của không ít bộ phim thành công (như phim Chị Năm khùng, giải phim tài liệu hay nhất LHP châu Á Thái Bình Dương 2002, giải Bông sen Vàng 2004...) trò chuyện với TT&VH :

* Hiện nay dòng phim tài liệu VN đang tạo ra uy tín cho điện ảnh nước nhà trong các LHP quốc tế. Nhưng khán giả trong nước khi muốn xem thì không biết chỗ nào chiếu. Vậy đầu ra của hãng phim nằm ở đâu?

- Mỗi năm chúng tôi sản xuất bình quân hơn một chục phim tài liệu. Nhưng chúng tôi chỉ có nhiệm vụ là sản xuất thôi. Đầu ra là do Cục Điện ảnh chịu trách nhiệm. Các rạp thì hầu như không chiếu phim tài liệu. Những bộ phim của chúng tôi sản xuất chủ yếu được phát trên sóng truyền hình, nhân một ngày kỷ niệm nào đó. Nhưng việc đó cũng chỉ dựa trên quan hệ cá nhân thôi chứ cũng không có quy định cụ thể nào cả.

Hiện tại chúng tôi đang cố gắng có một chương trình cố định chiếu phim tài liệu VN vào tối thứ bảy hàng tuần. Trong mấy năm lại đây, chúng tôi cũng cố gắng tổ chức được tuần lễ phim tài liệu tại Trung tâm Chiếu phim quốc gia. Tuy nhiên so với nhu cầu của khán giả như thế thì quả chưa đủ... Trung tâm này cũng có ý định dành riêng một phòng chiếu phim tài liệu miễn phí. Nhưng ý định tốt đẹp đó cũng khó có thể thực hiện được một cách “miễn phí” trong cơ chế thị trường ngày nay.

* Chủ đề lớn nhất, thường được đề cập tới nhiều nhất của phim tài liệu hiện đại là chủ đề nào?

- Đó chính là cuộc sống của con người với cái góc cạnh làm cho con người đó nổi bật nhất, tạo ra sự khác biệt so với các thời kỳ khác. Trong các cuộc chiến tranh giữ nước, tính cách nổi trội nhất của con người VN hiện ra rất mau chóng và ai cũng có thể hiểu được. Đó là tình yêu đất nước nồng nàn và sẵn sàng hy sinh tính mạng vì tình yêu ấy. Nhưng trong thời kỳ hiện đại, những người làm phim tài liệu gặp phải nhiều khó khăn trong việc xác định tính cách cơ bản và trường tồn của cuộc sống hiện đại.

Ví dụ như trong nhiều năm gần đây, chúng tôi có ý định làm một bộ phim tài liệu về một doanh nghiệp trẻ làm ăn giỏi. Nhưng vẫn chưa chọn được một hình mẫu có sự bền vững trong tính cách và công việc. Hôm nay anh ta có thể là một tấm gương rất tốt nhưng ngày mai thì ngược lại. Như vậy điều khó khăn nhất của chúng tôi là phải tìm ra được những mẫu chất liệu có tính bền vững ở đó. Mà để có một mẫu chất liệu bền vững, những người làm phim chỉ có thể tìm thấy ở nơi mà những giá trị tinh thần của người Việt không bị thay đổi.

* Bên cạnh công chúng trong nước, ta còn phải chú ý tới các khán giả nước ngoài. Hiện tại những khán giả nước ngoài đã tiếp nhận phim tài liệu của VN như thế nào?

- Sở dĩ phim tài liệu VN được quan tâm tại các LHP quốc tế là do phim của chúng ta chân thực và đưa cho người xem một lối sống, một cung cách thuần Việt trong bất kỳ một tình huống nào của đời sống. Đấy là điều quan trọng nhất. Cùng với những sản phẩm văn hóa khác, phim tài liệu chính là những đại sứ văn hóa của VN trong thời hiện đại. Hiện tại, CLB Điện ảnh ở 22- Hai Bà Trưng, Hà Nội, do một người nước ngoài điều hành, thường xuyên đến mượn phim của Hãng để chiếu cho người nước ngoài xem. Hiện thực VN được đón nhận trong tinh thần nhân văn nhất của hiện thực.

* Ngoài việc chiếu trên sóng truyền hình, chúng ta còn có thể có cách khác để phổ cập những bộ phim tài liệu hay?

- Tôi nhớ rằng những bộ phim tài liệu tôi được xem chủ yếu ở trong rạp chiếu phim, trước mỗi xuất chiếu phim chính. Nhưng từ khi kinh tế thị trường phát triển, các chủ rạp phải quay vòng nhiều hơn cho các phim ăn khách, thế là phim tài liệu bị đẩy ra ngoài. Theo tôi, một bộ phim tài liệu có khoảng 15, 20 phút thôi. Người xem có thể bị tính thêm 1-2 ngàn tiền vé nhưng hiệu quả sẽ thu lại rất nhiều. Chúng tôi sẵn sàng cấp miễn phí phim cho các rạp. Điều quan trọng là khán giả phải được tiếp cận với dòng phim này.

Hiện nay chúng tôi cũng có một số dự án để phát hành phim. Hãng phim Phương Nam sau khi khảo sát nhu cầu của khán giả miền Nam đã quyết định liên kết với Hãng để in đĩa phim tài liệu.

Trước mắt, sẽ có 7 bộ phim tài liệu như Trở lại Ngư Thủy, Chị Năm khùng... sẽ được in mỗi phim 1.000 bản để bán vào dịp kỷ niệm 30-4. Nếu khán giả hưởng ứng thì biết đâu đó sẽ lại là điều góp phần thúc đẩy sự phát triển của phim tài liệu VN.