Phóng to

Ba bộ sách ảnh về VN của Philip Jones-Griffiths - Ảnh: T.T.D.

Được coi là một trong những phóng viên ảnh chiến trường vĩ đại nhất của thế hệ mình, nhà nhiếp ảnh Xứ Wales (Vương quốc Anh) Philip Jones-Griffiths hầu như gắn bó cả đời mình với VN. Vượt qua những cản trở từ phía chính quyền cũ, những khốc liệt của đạn bom, ông đến với VN trong chiến tranh, VN trong thời bình, VN của những di chứng chất độc da cam dai dẳng.

Căn bệnh ung thư đã hành hạ Philip Jones-Griffiths suốt hơn tám năm nay. Bắt đầu từ ung thư ruột, căn bệnh quái ác đã lan sang cột sống, gan rồi đến phổi. Các bác sĩ từng dự đoán ông sẽ mất vào năm 2003, nhưng một điều kỳ diệu nào đó đã giúp ông sống đến tận bây giờ. Tuy vậy, lần này trước khi tiến hành xạ trị, các bác sĩ nói họ sẽ chỉ giữ ông sống thêm được vài tuần nữa.

Dù ông có một sự nghiệp ảnh đồ sộ về thế giới thứ ba từ châu Phi, Mỹ Latin, chiến tranh Trung Đông..., nhưng có thể nói VN là mảng đề tài lớn và quan trọng bậc nhất của Philip. Năm 1971, cuốn sách ảnh Vietnam Inc của ông về cuộc chiến đã tạo ra cú sốc lớn khi cho người xem một góc nhìn "sống" hơn về cuộc chiến khủng khiếp ở đây.

Bức hình tại một bệnh viện thời chiến, nơi mỗi buổi sáng bác sĩ sẽ đóng vai trò như "chúa trời", quyết định trao mạng sống cho bệnh nhân nào (do bệnh viện quá tải, bệnh nhân chết có khi chỉ vì thiếu người chăm sóc hoặc thiếu thuốc điều trị), hay bức hình đứa trẻ điên bị xích lại sau khi mẹ chết vì bom napalm... đã gây xúc động nhiều thế hệ độc giả. Vietnam Inc thật sự đã tạo ra cú sốc lớn giúp thay đổi nhận thức của dư luận nước Mỹ về cuộc chiến.

Phóng to Philip Jones-Griffiths tại New York tháng 6-2007 - Ảnh: T.Tuấn Tháng 6-2006, khi vừa được bác sĩ cho phép đi lại sau khi điều trị, Philip Jones-Griffiths đã bay ngay tới New York, nơi phiên điều trần vụ kiện của các nạn nhân chất độc da cam VN đang diễn ra, để gặp những người bạn chiến đấu vì da cam khác như George Carrano, Dich Hughes, Trang Thu... để chuẩn bị một triển lãm ảnh ở Mỹ và châu Âu. Trả lời Tuổi Trẻ, ông cho biết điều gắn bó ông với VN chính là con người Việt và rằng: "Các bạn có thể tự hào khi các bạn sinh ra là những con người vô cùng đặc biệt".

Sau chiến tranh, ngay từ đầu những năm 1980, Philip Jones-Griffiths là người phương Tây đầu tiên đi dọc suốt chiều dài Bắc - Nam của VN, cả bằng quốc lộ 1A cũng như bằng tuyến đường Hồ Chí Minh sau này để ghi lại những "tổn thất bị lãng quên" vẫn âm ỉ nhói đau trên dọc dài đất nước, ghi lại những sức sống mới đang bừng lên trên mảnh đất từng bị đạn bom tàn phá.

Năm 2003 và 2005, ông lần lượt cho xuất bản hai cuốn Chất độc da cam: những tổn thất bị lãng quên của cuộc chiến (Agent orange: "Collateral damage" in Vietnam) và Việt Nam trong thời bình (Vietnam at peace). Trong các cuốn sách, ông đã ghi lại những bức hình vô song về sự chuyển mình của một đất nước sau chiến tranh, những ngày đầu tiên khó khăn khi niềm vui chiến thắng nhanh chóng phải đối mặt với sự tàn phá nặng nề của cuộc chiến và bởi hậu quả của chính sách cấm vận từ Mỹ.

Trong cuốn về chất độc da cam, ông viết lời mở đầu: "Những thanh niên đã hơn 20 tuổi nhưng vẫn chỉ ở hình dạng của đứa trẻ lên 10. Một số hú hét như thú, một số cười điên loạn, trong khi một số khác luôn có những cái nhìn vô hồn, tìm kiếm một thiên đường xa xăm nào đó”. Ông thừa nhận một số bức hình trong cuốn sách "vượt quá sức chịu đựng của chúng ta, nhưng ngoảnh mặt đi và từ chối nhìn những bức hình cũng sẽ là một tội lỗi". Kể từ sau khi chiến tranh kết thúc, Philip Jones-Griffiths đã tới VN 26 lần dài ngắn khác nhau.

Với tất cả những gì đã làm, Philip được coi như người bạn thân thiết, gần gũi của người VN. Chị Trang Thu, một người hoạt động tích cực trong lĩnh vực da cam và là bạn của Philip, nói với Tuổi Trẻ rằng Philip Jones -Griffiths là người đã "cống hiến cả sự nghiệp cho VN, trong chiến tranh bom đạn, trong hòa bình cũng như trong cuộc chiến vì nạn nhân chất độc da cam... Ông là một trong số ít người phương Tây mà chúng tôi cảm thấy được sự gắn kết và có thể tin tưởng hoàn toàn tuyệt đối".

Trong sự mỏi mệt của tuổi tác (Philip sinh năm 1936), nỗi đau do hóa chất và các biện pháp xạ trị, Philip vẫn lạc quan email về VN cho Tuổi Trẻ rằng: "Tôi quyết tâm chứng minh với bác sĩ rằng họ đã sai". Ông vẫn muốn giành lại sự sống từ tay của tử thần mà không sợ hãi - điều ông vẫn luôn tự hào khi là phóng viên chiến trường trong cuộc chiến tại VN. Ông có lần kể về khoảnh khắc từng bị đưa ra xử bắn, súng đã chĩa nhưng đến phút cuối cùng ông được cứu.

Lá phổi duy nhất từng là chứng nhân với ông trong suốt cuộc chiến giờ đây dần yếu đi khi khối u ở đó ngày càng phát triển thêm. Trong cuộc chiến này Philip không đơn độc và chúng tôi vẫn muốn chia sẻ tình cảm ấm áp đó cùng ông.