TTCN - Từ khi Thế vận hội (TVH) đầu tiên được tổ chức vào năm 776 trước Công nguyên (CN) theo lệnh vua Iphitos của thành Elis, Olympic cổ đại đã được tổ chức định kỳ mỗi bốn năm trong suốt gần 1.200 năm.

So với Olympic hiện đại bắt đầu từ năm 1896 và bị hoãn ba lần bởi chiến tranh (1916, 1940 và 1944), Olympic cổ đại vẫn cho thấy một tinh thần đam mê thể thao bền chặt và sự gắn kết xã hội trên nền tảng cộng đồng rất đáng phục. Nhân Olympic 2004 được tổ chức tại nơi khai sinh phong trào này, TTCN giới thiệu đôi nét về không khí Olympia nhiều thế kỷ trước từ các nghiên cứu mới.

Trở về Olympia

Olympic cổ đại không thuần túy là ngày hội thể thao mà còn là lễ hội tôn giáo. Vào ngày thứ ba của kỳ Olympic khi trăng tròn, các giáo sĩ dẫn 100 con bò trắng đến bàn thờ Zeus. Nhạc công thổi sáo trỗi nhạc, giáo sĩ rắc nước thánh lên bò, lâm râm khấn rồi bò được giết và thịt bò được nướng ngoài trời phát cho quần chúng. Người ta nhậu thịt bò miễn phí với rượu miễn phí và la cà nơi này nơi kia nghe diễn thuyết của nhà hùng biện, sử gia và thi sĩ (Washington Post 10-7-2004).

Theo tác giả Tony Perrottet trong quyển The naked Olympics (dẫn lại từ U.S. News & World Report 9-8-2004), Olympia (cách Athens khoảng 336km) thuở xa xưa chỉ có một quán rượu dành riêng cho giới quí tộc thượng lưu. Hầu hết người tham dự là đàn ông, thường dắt theo con gái (có lẽ nhằm dụng ý tìm đấng lang quân cho con mình). Phụ nữ có gia đình bị cấm tiệt. Thành phố Elis thậm chí đưa ra luật rằng bất kỳ phu nhân nào bị phát hiện tại trận sẽ bị ném xuống vách đá!

Tại sao lại cấm các quí bà? Thật dễ hiểu: không có các bà, quí ông mới có thể chè chén bò càng. Hẳn nhiên có thể thấy tại sao gái giang hồ thi nhau kéo về ngày đại hội quần hùng. Ngoài ra, các đức ông cũng không muốn bà xã nhìn thấy cảnh vận động viên trần như nhộng.

Đến nay giới nghiên cứu vẫn chưa thống nhất số môn thi đấu tại thế vận hội cổ đại là 14 hay 18 môn.

Đã có tính chuyên nghiệp?

Quan niệm trước đây cho rằng Olympic cổ đại là nơi VĐV thi đấu trên tinh thần phi vụ lợi và bản thân họ chẳng được tưởng thưởng gì mà chỉ là vòng nguyệt quế thật ra không đúng (theo David Young, giáo sư cổ điển học thuộc Đại học Florida - tác giả cuốn sách A brief history of the Olympic games).

Trong thực tế, VĐV chiến thắng tại Olympia được các thành phố Hi Lạp chu cấp đến hết đời các  bữa ăn cùng chế độ giống như dành cho khách danh dự trong các cuộc thi thể thao địa phương. Kẻ chiến thắng cũng được tặng bò, quả ôliu tốt nhất, giải thưởng tiền mặt, nô lệ và cả gái đẹp.

Đến đầu thế kỷ 6 trước CN, Athens thưởng VĐV chiến thắng 500 drachma (700.000 USD hiện nay). Tính chuyên nghiệp của TVH Olympia cũng thể hiện ở chỗ VĐV có thể thi đấu cho thành phố khác thay vì đại diện thành phố quê hương mình theo đúng truyền thống.

Sự chuyên nghiệp còn xuất hiện ở điểm các lực sĩ được huấn luyện nghiêm túc, toàn thời gian như VĐV ngày nay. Ngoài thực đơn và chế độ ăn kiêng hệt như VĐV chuyên nghiệp hiện đại, TVH cổ đại cũng có chuyện giành giật các HLV.

Sử gia Hi Lạp Herodotus từng chép về chuyện một HLV tại Kroton đã được mua về làm việc cho TP Aigina với mức lương gấp 12 lần so với một công nhân lành nghề; một năm sau anh ta lại “ký hợp đồng” với Athens để nhận tiền lương gấp đôi, rồi năm sau nữa lại bắt tay với “ban huấn luyện” đảo Samos.

Và cũng như ngày nay các thành phố cũng gấu ó nhau quyết liệt để giành quyền kiểm soát TVH. Theo David Romano, giáo sư cổ điển học Đại học Pennsylvania, một năm trước TVH năm 364 trước CN, người Arkadian đã đánh nhau với người Elis để chiếm Olympia.

Có cả những tiểu xảo

Theo các tài liệu mới, các lực sĩ cổ đại cũng khoái xem bói để được tư vấn hoặc nhờ phù thủy làm bùa giành chiến thắng (AP 24-7-2004). Doping, bịp bợm, tiểu xảo, láu cá, thủ đoạn ma quái…, tất cả đều hiện diện ở các kỳ TVH cổ. Trò quỉ quyệt đầu tiên được ghi nhận năm 388 trước CN, khi võ sĩ đấm box Eupolus thuộc xứ Thessaly đã “hối lộ” ba đối thủ để giành chiến thắng cuối cùng.

Tham nhũng cũng xuất hiện vào năm 67 sau CN, khi hoàng đế Nero dúi tiền cho ban giám khảo để được thỏa mãn sở thích riêng, trong đó có việc đưa “môn” ngâm thơ vịnh phú vào TVH! Ban giám khảo cũng phán rằng Nero là nhà vô địch môn đua xe tứ mã dù ngài bị lọt khỏi xe giữa đường và không bao giờ bò về đến vạch. 

KIM NGUYÊN