Theo vị đại sứ từng có kinh nghiệm đàm phán hơn 400 hiệp định thương mại đa phương và song phương cho Chính phủ Mỹ này, VN tuy đã bước đầu hội nhập với cộng đồng thương mại quốc tế nhưng còn một con đường dài để đáp ứng các luật chơi của WTO. “WTO là một sân chơi hoàn toàn dẫn dắt theo các qui luật và các lực lượng thị trường.

Mà tôi thấy một vấn đề hiển nhiên là các công ty nhà nước tại VN chưa hề hoạt động độc lập theo các qui tắc thị trường. Chừng nào các công ty này còn được bảo hộ và chưa chịu chấp nhận cạnh tranh bình đẳng, chừng ấy VN còn khó chấp nhận cuộc chơi của WTO” - ông phân tích.

Đại sứ Smith dẫn chứng khó khăn nhất của Trung Quốc sau khi gia nhập WTO chính là sự suy sụp của hàng loạt doanh nghiệp do nhà nước sở hữu khiến thất nghiệp gia tăng. Viễn cảnh này đã được báo trước nhưng do dùng dằng, chậm chạp cải cách khu vực quốc doanh nên cái giá gia nhập WTO lại càng cao hơn.

Vì sao chi phí viễn thông, điện nước, vận tải... của VN thuộc hàng cao nhất trong khu vực dù thu nhập bình quân đầu người thuộc hạng thấp nhất? Vì sao người dân phải thường xuyên chịu đựng các chuyến bay trễ giờ của Vietnam Airlines mà không còn lựa chọn nào khác? Chẳng có câu trả lời nào khác hơn là vì các doanh nghiệp này một mình một chợ.

“Mở cửa chấp nhận cạnh tranh thì người dân mới có cơ hội được thụ hưởng những dịch vụ tốt nhất với giá rẻ nhất. Ấy chính là ý nghĩa của gia nhập WTO” - ông Smith bình luận.

Bao cấp vô điều kiện và bảo hộ còn là mảnh đất màu mỡ cho quan liêu, tham nhũng. Mà gia nhập WTO lại đòi hỏi minh bạch trong khi nền kinh tế thị trường tại VN chưa được bảo đảm bằng các luật lệ minh bạch, ổn định và công bằng.

Ông Smith cho biết các nhà đầu tư Mỹ phàn nàn khá nhiều về các thủ tục quan liêu và sự thiếu nhất quán giữa cơ quan trung ương và cơ quan địa phương.

Ông Smith nói các nước đàm phán WTO với VN đều hiểu vị thế của VN là một nước đang phát triển. Thế nhưng nguyên tắc tối cao của WTO lại là đối xử hoàn toàn bình đẳng giữa các nước thành viên. Cải cách trong nước lừng khừng thì cũng khó thực hiện các cam kết gia nhập WTO.

Nhảy tango cần hai người, nhất là trên sàn nhảy WTO lại toàn là những thợ nhảy chuyên nghiệp.