Tại cơ quan tiêu hóa, dưới tác động của men, các chất dinh dưỡng chúng ta ăn vào cần khoảng 3-4 giờ để thủy phân thành đường glucose, acid amin, acid béo, để sau đó hấp thu vào trong máu, theo tuần hoàn tới các tế bào trong cơ thể. Sau khi trải qua “gia công xử lý” của các loại men, các chất đó mới được các tế bào tổng hợp và sử dụng.

Trong phòng thí nghiệm, các loại phản ứng thủy phân hoặc tổng hợp cần có acid mạnh, ở điều kiện nhiệt độ hoặc áp suất cao mới có thể hoàn thành. Nhưng trong cơ thể, và chỉ trong thời gian ngắn đã xuất hiện “kỳ tích” như thế? Bí mật chính là sự tham gia của các men. Mỗi loại phản ứng trong cơ thể do những men đặc biệt khác nhau thúc đẩy (xúc tác) nên mới có thể làm cho các phản ứng hoàn thành nhanh chóng.

Men là một loại protein đặc thù do tế bào sản sinh ra, tồn tại trong mọi tổ chức của động thực vật. Men có hoạt tính xúc tác cực cao, vượt rất xa các chất xúc tác thông thường. Một gam men amylase của nước bọt sau 1 giờ có thể thủy phân được 100 kg tinh bột. Tốc độ thủy phân đường bằng men saccharase cao hơn acid tới 2 tỷ lần!

Đối với chất bị xúc tác (còn gọi là cơ chất), men có tính chọn lựa rất cao, rất nghiêm khắc, và tính đặc thù này có ý nghĩa sinh học rất quan trọng. Các bộ phận khác nhau có được phương thức trao đổi chất, chức năng sinh lý khác nhau là do khối lượng, chất lượng men mà nó chứa khác nhau… Giả sử trong tổ chức khuyết đi hoặc ức chế loại men của nó thì điều này sẽ ngăn trở, làm đứt đoạn sự chuyển hóa chất loại cơ chất nào đó, dẫn tới sự rối loạn chuyển hóa chất và phát sinh bệnh tật.

Men hiện nay chủ yếu được ứng dụng trên 3 phương diện:

Làm rõ nguyên nhân gây bệnh: Rất nhiều loại bệnh tật di truyền bẩm sinh xuất hiện là do khiếm khuyết hoặc có sự trở ngại việc tạo men. Ví dụ, có người tóc, lông mi, và da đều trắng (bạch tạng), đó là do trong tế bào thiếu đi chất men Tyrozinase, khiến Tyrozin không thể sinh sắc tố đen. Những chứng bệnh do cơ thể khuyết thiếu một loại men nào đó gây nên là khá phổ biến.

Giúp chẩn đoán: Trong huyết thanh hoặc các dịch thể khác của người bình thường đều có nhiều loại men với số lượng nhất định, chúng có nguồn gốc từ các tổ chức tế bào khác nhau. Khi tổ chức liên quan có những rối loạn bệnh lý thì hoạt tính men của chúng cũng theo đó mà thay đổi. Do đó, việc xác định hoạt tính men trong huyết thanh hoặc các dịch thể khác có giá trị chẩn đoán rất cao.

Khi tổ chức bị viêm hoặc hoại tử, men bị dịch chuyển vào trong dịch thể, làm hoạt tính của nó tăng cao. Ví dụ, khi gan bị viêm, men SGOT, SGPT trong huyết thanh tăng. Bị viêm tuyến tụy cấp tính thì men amilase trong máu và nước tiểu đều tăng cao. Trên lâm sàng, kết hợp kiểm tra nhiều mặt, tổng hợp phân tích, là có thể đưa ra chẩn đoán chính xác bệnh tật.

Dùng để trị liệu: Tân dược, Đông dược đều dùng rất nhiều loại men. Trong thuốc Thần khúc có men amilase, trong Lôi hoàn có men protease. Thuốc trợ tiêu hóa có men pepsase (peptin)… cũng có một số dược chất thuộc loại men, được dùng cho các bệnh tim, gan, thận…

Trong những năm gần đây, liệu pháp men (sử dụng men trong điều trị) lại có những tiến triển mới.