Mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển

Phóng to

Đô thị cổ Hội An là một trong những nơi được đánh giá cao vì cơ bản “điều hòa” được mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển - Ảnh: Thái Lộc

TTO - Trong thời gian gần đây, đã có rất nhiều cuộc tranh cãi trên báo chí liên quan đến vấn đề xây dựng công trình xâm hại đến di tích.

Riêng đối với Ủy ban Di sản thế giới của UNESCO, nhiều lần đã có khuyến nghị các vấn đề liên quan đến tình trạng bảo tồn của một số khu di sản thế giới (DSTG) tại VN, như: việc xây dựng các công trình giao thông, nhà hiện đại, hệ thống thủy lợi, tình trạng đô thị hóa tác động tiêu cực đến quần thể di tích cố đô Huế (2004); trình tác động của làng chài và nuôi trồng thủy sản tại khu vực vịnh Hạ Long tác động việc xây dựng nhánh tây đường Hồ Chí Minh và công tác quản lý tại di sản Phong Nha Kẻ Bàng (2005)...

Như thế có thể thấy rằng trong năm di sản văn hóa vật thể và thiên nhiên tại VN hiện nay phần lớn có sự mâu thuẫn giữa việc bảo tồn và công cuộc phát triển. Tuổi Trẻ Online có cuộc trao đổi với ông CHU SHIU-KEE, trưởng đại diện UNESCO tại VN về vấn đề này bên lề Hội nghị lần thứ 4 các khu di sản thế giới ở VN diễn ra tại Huế từ ngày 11 đến 13-4.

* Ông đánh giá như thế nào về sự phát triển và công cuộc bảo tồn DSTG hiện nay tại VN?

- Lâu nay việc giữ gìn, trùng tu những di tích đồng thời đồng thời với mong muốn có điều kiện sống tốt, nhiều tiện nghi, nhiều lợi nhuận… dẫn đến xung đột giữa bảo tồn và phát triển. Chúng tôi đã có một bảng hướng dẫn chính thức về thực hiện một số phương pháp trùng tu và bảo vệ di sản văn hóa thế giới tại VN. Không nên tách vấn đề bảo tồn và phát triển, mà phải biết kết hợp hài hòa chúng lại.

Điều mong muốn của chúng tôi là không chỉ các cấp lãnh đạo, quản lý mà dân chúng cũng tiếp cận, hiểu được bảng chỉ dẫn để quản lý đồng bộ, đảm bảo công bằng giữa bảo tồn và phát triển di sản. Ngoài ra phải biết lấy kinh nghiệm từ bài học của nhiều nơi trên thế giới. Ví dụ như xác định rõ những cái nên làm, cái không nên làm và để cân bằng giữa phát triển du lịch với bảo tồn và phát triển...

*Tại những nước có nền văn hóa lâu đời và có nhiều DSTG được bảo vệ tốt, kinh nghiệm giải quyết mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển như thế nào, thưa ông?

- Phần lớn việc quản lý, công tác tổ chức tại 812 DSTG hiện chưa đạt yêu cầu như mong muốn. Riêng các nước châu Âu như Pháp, Anh, Tây Ban Nha, Ý... công tác quản lý rất tốt, do họ có cơ sở thực hiện pháp lý từ chính phủ cho đến các vấn đề lập pháp, hành pháp, và bộ phận thực hiện các vấn đề quy hoạch hoạt động tốt.

Cạnh đó các chính sách của chính phủ và của các chính quyền địa phương thì có cả sự tham gia rất tích cực từ phía người dân. Chính phủ luôn luôn công khai mọi thông tin cho người dân biết nên người dân luôn trong tư thế có thể tham gia được các chính sách của chính phủ. Năng lực, khả năng của cơ quan quản lý các DSTG ở đây thực sự quan trọng. Chính do vấn đề này mà có 34 DSTG hiện nằm trong tình trạng nguy kịch.

Phóng to

Ông Chu Shiu-Kee (trái) và ông Nguyễn Chí Trung tại nghị lần thứ 4 các khu di sản thế giới ở VN - Ảnh: Thái Lộc

* Và có thể áp dụng kinh nghiệm ấy tại VN?

- Để giải quyết mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển tại VN hiện nay theo tôi ngoài chính sách đúng đắn và sự quản lý tốt cần có sự nhìn nhận của dân chúng địa phương về vai trò của bảo tồn và phát triển DSTG.

Nhà nước phải phân bổ từng công việc cụ thể để sự quản lý, điều hành cho tốt, tăng năng lực quản lý các cấp từ trung ương, địa phương và phổ cập, giáo dục cho đến mọi người dân, đem lại cho họ những kiến thức những điều gì tốt, những điều nên làm trong bảo vệ DSTG, chỉ dẫn việc bảo vệ DSTG và bằng những công việc thật cụ thể.

* Hiện tại đối với vùng DSTG tại VN - mà Huế là điển hình, vẫn tồn tại ý kiến cho rằng xây dựng gì cũng gặp di tích thì làm sao có thể phát triển. Điều này, ý kiến ông như thế nào?

- Điều này dễ hiểu và xảy ra nhiều nơi trên thế giới. người dân, thậm chí chính quyền địa phương đôi khi cũng lúng túng trong việc cho phép dân chúng hoặc các doanh nghiệp xây dựng công trình do không có một quy hoạch cụ thể. Giải quyết vấn đề nổi cộm này là phải có quy hoạch tổng thể và chi tiết, quy định khu vực có thể xây dựng và phát triển.

Ở đây cũng phải nhắm đến rất nhiều việc như: việc xây dựng phải đảm bảo tính hài hòa trong cảnh quan chung của đô thị. Phát triển để đem lại phúc lợi, đem lại cuộc sống cao hơn cho người dân. Nhưng phát triển cũng đòi hỏi một số quy định chung như đảm bảo vấn đề bảo tồn chẳng hạn, nó phải nằm trong một khung giới hạn nhất định.

Trong khi quy hoạch, người ta chỉ ra cùng nào là trọng tâm, vùng nào là vùng đệm để phát triển khỏi tác động tiêu cực đến bảo tồn. Điều đó hoàn toàn không có nghĩa người dân địa phương không có cơ hội kinh doanh. Phải tìm ra những cách khác. Một điều quan trọng khác tôi muốn nhấn mạnh là việc bảo vệ DSTG phụ thuộc nhiều vào về ý thức, trách nhiệm và phương thức người dân địa phương cư xử với DSTG.

Một khu DSTG như ở đây (Huế - PV) thì không thể xây dựng rất nhiều nhà hàng khách sạn được mà phải đưa ra những vùng đệm. Điều quan trọng ở đây là ý thức của người dân, hiểu thì sẽ ý thức trong xây dựng, đầu tư kinh doanh để vừa bảo vệ, vừa đảm bảo sự phát triển.

THÁI LỘC thực hiện