Phóng to

Theo kết quả giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về phí, lệ phí, thì việc huy động đóng góp sức dân đang nảy sinh nhiều vấn đề nổi cộm, gây bức xúc trong nhân dân. Mức huy động đóng góp tự nguyện của người dân đã được thực hiện tùy tiện tại các địa phương, gây ra những bất hợp lý giữa các vùng có cùng điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.

Kết quả khảo sát tại 46 tỉnh, thành phố, ở 135 xã, 117 hợp tác xã nông nghiệp của Cục Hợp tác xã và phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho thấy đóng góp của các hộ nông dân ở mức cao và có sự chênh lệch lớn giữa các vùng với mức từ 250.000 đồng - 800.000 đồng, cá biệt có địa phương yêu cầu đóng tới 2 triệu đồng/hộ/năm.

Điều nghịch lý là những vùng kinh tế khó khăn, thu nhập thấp thì mức đóng góp có xu hướng cao hơn các vùng thuận lợi. Nhiều địa phương đã hành chính hóa các khoản đóng góp có tính chất tự nguyện thông qua việc giao chỉ tiêu huy động, không phân biệt hoặc không giải thích cụ thể những khoản đóng góp nào có tính chất bắt buộc và khoản đóng góp tự nguyện. Thậm chí có địa phương, việc xác nhận những thủ tục hành chính liên quan đến lợi ích của người dân - vốn là dịch vụ công - cũng phải đóng lệ phí.

Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn đề nghị xóa bỏ 18 khoản thu Đó là các khoản: Đăng ký khai sinh, đăng ký kết hôn, cấp mới hộ khẩu thường trú, đăng ký hộ khẩu thường trú, đăng ký khai tử, cấp giấy chứng minh nhân dân, cấp lại bản chính giấy khai sinh, cắt chuyển hộ khẩu, xác nhận hộ khẩu, cấp đổi sổ hộ khẩu vì thay đổi địa giới hành chính, chứng thực hồ sơ đi học & đi làm, xác nhận hộ tịch, đăng ký tạm trú & tạm vắng. Đồng thời đề nghị xóa bỏ một số khoản thu khác như quỹ an ninh quốc phòng, quỹ phòng chống lụt bão, quỹ kinh tế mới, xây dựng cơ sở hạ tầng điện hạ thế, thủy lợi phí (một phần). Tổng các khoản đóng góp đề nghị xóa bỏ này ước 1.200 tỉ đồng/năm, trong đó, phí và lệ phí: 20 tỉ đồng; quỹ an ninh quốc phòng: 200 tỉ đồng; quỹ phòng chống lụt bão: 300 tỉ đồng; thủy lợi phí: 650 tỉ đồng… (Nguồn:Báo cáo về các khoản đóng góp của nông dân và một số chính sách giảm bớt các khoản đóng góp của nông dân, do Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn gửi Chính phủ).

Ở các đô thị, tình trạng lạm thu phí và lệ phí đang diễn ra thường xuyên và rất đáng lo ngại. Chẳng hạn ở các trường học, theo quy định của Luật Giáo dục ban hành năm 2005 thì ngoài học phí và lệ phí tuyển sinh, người đi học và gia đình họ không phải đóng thêm khoản tiền nào khác. Nhưng trên thực tế, dư luận nhiều năm nay vẫn than phiền về vô số các khoản đóng góp của cha mẹ học sinh, từ xây dựng cơ sở hạ tầng, quỹ phát triển giáo dục, tiền điện, tiền nước, tiền mua và sửa chữa máy vi tính cho nhà trường…

Điều gì đã khiến tình trạng này hàng chục năm qua chưa được điều chỉnh? Do ngân sách thiếu hụt, do sự tùy tiện của các địa phương hay sự cố tình lạm dụng những chủ trương đúng đắn của Nhà nước nhằm mang lại lợi ích cục bộ, thậm chí lợi ích cá nhân? Và tại sao trong 340 loại phí và lệ phí mà Chính phủ chỉ đạo các địa phương phải bãi bỏ thì một số nơi vẫn chưa thực hiện?

Theo đánh giá của Ủy ban Tài chính và Ngân sách Quốc hội, Chính phủ vẫn chưa bao quát hết những khoản phát sinh từ phí và lệ phí không còn phù hợp với cơ chế thị trường. Bà Trương Thị Mai, Chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội nhận xét: “Do ngân sách hạn hẹp, Nhà nước không thể hoàn toàn lo nổi tất cả các vấn đề, vì vậy người dân phải tham gia đóng góp cùng với Nhà nước.

Tuy nhiên, người dân tham gia mức độ nào, Nhà nước tham gia mức độ nào, thì phải công khai, minh bạch. Trong thực tế điều này còn nhập nhằng. Hàng năm kinh phí dành cho giáo dục vẫn tăng, song hiệu quả ra sao, người dân đóng góp như thế nào thì chưa làm rõ. Trong hoạch định các chính sách sắp tới, cần thiết phải làm rõ phần nào của Nhà nước lo, phần nào của người dân tham gia. Chính sách cũng phải phân chia theo các vùng, miền khác nhau. Làm rõ những vấn đề đó thì người dân mới thấy được sự đóng góp của mình cùng với Nhà nước là hữu ích”.

Để giảm bớt gánh nặng cho người dân, mới đây Ủy ban Tài chính và Ngân sách Quốc hội đã yêu cầu Chính phủ xem xét bãi bỏ một số loại phí, lệ phí liên quan đến mọi công dân thuộc các lĩnh vực dịch vụ công mà các cơ quan hành chính có trách nhiệm cung cấp, như cắt chuyển, xác nhận, cấp đổi, đăng ký hộ khẩu; đăng ký tạm trú, tạm vắng; đăng ký khai tử; chứng thực hồ sơ đi học… Ủy ban còn đề nghị Chính phủ nghiên cứu quy định chính sách xã hội thông qua hình thức bảo hiểm y tế để người nghèo có điều kiện được chăm sóc sức khỏe tốt hơn. Đồng thời sớm chỉ đạo phương án đổi mới chính sách học phí đối với các cơ sở đào tạo công lập, tư thục và từng bước tính toán đầy đủ các khoản thu hợp lý vào học phí, để chấm dứt tình trạng lạm thu trong học đường.

Hiện nay có nhiều khoản thu phí và lệ phí mà các địa phương, các ngành đặt ra nhưng không kiểm soát nổi, cũng rất cần được bãi bỏ. Chính điều này khiến cho yêu cầu minh bạch các khoản thu phí và lệ phí càng trở nên cần thiết, bởi cũng như trong việc đóng thuế, người dân cần biết đồng tiền đóng góp của mình có mang lại hiệu quả gì không?

Có thể dẫn chứng trường hợp cụ thể diễn ra trong năm 2006, sau khi Chính phủ ban hành các quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh phí và lệ phí qua đó nhiều khoản thu phí được bãi bỏ, vậy mà tổng thu về phí tăng, nguyên nhân là do sự phân công rạch ròi cho các địa phương thu phí và nhiều công trình hạ tầng đã phát huy hiệu quả nhờ sự đóng góp của người dân.

Để hạn chế việc thu phí và lệ phí tùy tiện, các địa phương cũng nên khuyến khích người dân phát huy tinh thần dân chủ. Điều 15 Pháp lệnh về phí và lệ phí ghi rõ: Tổ chức, cá nhân thu phí, lệ phí phải cấp chứng từ thu. Trường hợp không được cấp chứng từ, hay cấp chứng từ không đúng qui định của Bộ Tài chính thì người dân có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Trong bất cứ lĩnh vực nào, sự minh bạch đều hạn chế được tiêu cực, với phí và lệ phí thì sự minh bạch cũng giúp làm nhẹ bớt gánh nặng đóng góp hiện nay của người dân.