Phóng to

Một cảnh trong vở diễn

TTCN - Lần đầu tiên ranh giới giữa nghệ thuật múa rối cạn và múa rôi nước đã bị xóa nhòa trong vở Đức Thánh Trần (*) của Nhà hát Múa rối trung ương, vừa ra mắt khán giả sau sáu tháng ròng rã tập dượt.

Nội dung vở diễn ca ngợi cuộc đời binh nghiệp hào hùng của vị tướng tài ba Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn với chiến công hiển hách ba lần đánh bại quân Nguyên - Mông (thế kỷ 14), nhất là trận đại thắng quân xâm lược trên bãi cọc Bạch Đằng giang.

Đặc biệt, Đức Thánh Trần là sự kết hợp nhuần nhị của hai loại hình nghệ thuật múa rối cạn và nước, vì từ trước đến nay hai loại hình múa rối này luôn được phân định rạch ròi bởi các yếu tố: thiết kế sân khấu, tạo hình con rối, kỹ thuật điều khiển...

Ngay phần đầu của vở diễn là màn rối cạn với bối cảnh là buổi thực tập vẽ tượng đài vị danh tướng họ Trần của ba sinh viên trường mỹ thuật.

Phóng to

Khán giả tặng hoa các nghệ sĩ sau đêm diễn

Những con rối cạn được điều khiển bằng dây đưa người xem chung vui với không khí náo nhiệt của một phiên chợ quê thuở xa xưa. Khi ai nấy còn đang hồ hởi bán mua trong bãi đất trống để xem chọi gà, đấu vật... vở diễn đã chuyển sang lớp diễn dưới nước với những con rối được điều khiển bằng sào.

Những màn chuyển cảnh linh hoạt đó diễn ra trên một sân khấu thủy đình được thiết kế đặc biệt: vẫn là hình thức sân khấu rối nước truyền thống song giờ đây phần chính diện đã được bố trí thêm mặt bằng, phông màn (có thể mở ra, thu vào) cho phần rối cạn khoe tài.

Không gian sân khấu mở rộng ba chiều: chính diện, hai bên và mặt trên, tạo nhiều góc độ cho người xem.

Nhóm sáng tạo đã tính toán chi li từ khâu tạo hình con rối, từng động tác của nhân vật, cảnh trí... để tất cả thật hòa quyện, hợp cảnh, thuận tình.

Những chi tiết nhỏ nhất từ trang phục của nhân vật đến cấu trúc của từng chiến thuyền được họa sĩ Quốc Bảo thể hiện khá công phu.

Đạo diễn Trọng Dũng dàn dựng theo phương thức mở rộng sân khấu nước, khai thác tối đa mặt nước, tái hiện trận đánh trên sông Bạch Đằng lịch sử với hàng chục chiến thuyền đủ các kích cỡ cùng quân lính, cờ xí rợp cả hồ diễn.

Bằng cách kết hợp sân khấu kịch và các thể loại rối (tay, que, bóng) nhưng chủ đạo là rối nước, vở diễn đã gây được ấn tượng mạnh trong lòng người xem.

Khổ luyện

Từ lâu, đạo diễn Trịnh Quang Khanh (Sở Văn hóa - thông tin Nam Định) đã hoài thai về một kịch bản múa rối độc đáo.

Khi mang kịch bản đến Nhà hát Múa rối trung ương, ông nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của giám đốc Vương Duy Biên (cũng là tác giả bức tượng Trần Hưng Đạo đặt tại Nam Định) cùng tập thể đạo diễn, nghệ sĩ của nhà hát, dù ai cũng biết rằng để đưa kịch bản độc đáo này vào sân khấu múa rối là rất khó khăn, lại chưa hề có tiền lệ.

Mọi công đoạn chuẩn bị cho vở đều được chuẩn bị rất công phu. Để làm được gần 200 con rối, các anh Quốc Bảo (tạo hình), Duy Bằng (thể hiện) và tập thể phòng nghệ thuật tạo hình của nhà hát phải mất tới bốn tháng ròng (chỉ riêng tượng rối Đức Thánh Trần đã chiếm mất một tháng rưỡi).

Họa sĩ Quốc Bảo phải mất nhiều thời gian tại Viện bảo tàng Lịch sử VN để chụp từng đường viền, màu sắc của trang phục, từng mũi cọc, dáng thuyền, từng dáng đứng của quân lính, của Hưng Đạo đại vương... để gọi ra đúng hồn vía của thế kỷ 14.

Trong thời gian miệt mài khổ luyện đó, nhà hát vẫn phải bảo đảm 4- 5 suất diễn để phục vụ khán giả. Các diễn viên phải tập từ 21- 24g khi thì trời rét căm căm, lúc lại nóng như đổ lửa.

“Suốt ngày đằm mình trong bể nước, da nhợt nhạt, người bủng beo, rã rời. Chỉ có nhiệt tình là luôn nồng ấm” - nghệ sĩ Thế Hiển tâm sự. Và công sức của họ đã không uổng: chín màn diễn trong một tiếng đồng hồ của vở là một câu chuyện xâu chuỗi hài hòa, một bức tranh hoành tráng, sống động, đầy dư ba và cũng luôn đầy ắp khán giả trong mỗi buổi đỏ đèn.

Những kỷ lục

Theo giám đốc Vương Duy Biên: “Đây là lần đầu tiên nghệ thuật múa rối có một vở diễn về người anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo, cũng là lần đầu tiên khai thác mảng đề tài lịch sử dân tộc”.

Đức Thánh Trần còn là vở diễn của những kỷ lục trong làng rối. Chưa có vở diễn nào số diễn viên, kỹ thuật viên tham gia đông như vậy (gần 50 người) và số quân rối nhiều đến thế (gần 200 con).

Con rối to nhất là tượng Hưng Đạo đại vương cao 1,8m, nặng tới 40kg, nhỏ nhất là 20cm (quân lính ngồi trên thuyền). Đây cũng là lần đầu có vở rối tạo những lớp diễn ở ba tầng: phía trên, dưới mặt nước và trên mặt nước.

Sự kết hợp lửa, nước cũng được mạnh dạn thử nghiệm, bởi phun lửa với rối cạn đã có từ lâu song để tạo hiệu ứng này dưới nước là rất khó khăn, thậm chí nguy hiểm.

Sự thành công của vở rối Đức Thánh Trần đã góp thêm một nét thú vị vào việc giáo dục truyền thống, nhất là với lớp trẻ.

__________________

(*) Kịch bản: Trịnh Quang Khanh, đạo diễn: Đinh Trọng Dũng, thiết kế mỹ thuật: Vương Duy Biên, âm nhạc: Hạnh Nhân.