Điều đáng nói ở đây là nếu không cẩn thận, không có những điều chỉnh kịp thời cho lâu dài, TP.HCM và Hà Nội đều có thể cũng đang rơi vào tình trạng tồi tệ như thế.

Kẹt xe ở Jakarta: chưa có thuốc chữa

Phóng to

Kẹt xe tại Jakarta

“Nếu buộc phải tới đây, du khách chỉ muốn biến khỏi thành phố này càng nhanh càng tốt” - từ điển mở hướng dẫn du lịch Kiwitravel đã viết như thế về Jakarta - thủ đô duy nhất trong khu vực Đông Nam Á không được xem là điểm hấp dẫn du lịch (hai điểm đến hàng đầu của du lịch Indonesia là tỉnh Bali và tỉnh Yogyakarta).

Chị Trần Thị Thu Hà, Trưởng đại diện Thông tấn xã Việt Nam tại Jakarta đã nửa đùa nửa thật gọi sân bay quốc tế Soekarno Hatta khá lớn và hiện đại ở thủ đô Jakarta là “ga xép”, bởi lẽ đa phần du khách chỉ quá cảnh ở đây trước khi tìm đường đi nơi khác. Một trong những lý do khiến du khách sợ Jakarta chính là tình trạng giao thông bị xếp hạng tồi nhất Đông Nam Á.

Có một giai thoại về nạn kẹt xe ở Jakarta được truyền tụng trong dân du lịch châu Âu rằng các xe hơi ở đây phải trang bị thêm… toilet vì vào lúc cao điểm trong ngày, nạn kẹt xe có thể kéo dài tới ba, bốn giờ liền!

Do được chuẩn bị sẵn những cảnh báo trước như vậy nên sau khi đáp chuyến bay tới Jakarta lúc nửa đêm, ngồi trong xe hơi chạy vun vút trên đường cao tốc từ sân bay Soekarno Hatta về trung tâm thành phố, tôi giật mình tự hỏi: “Đường phố Jakarta thế này mà cũng bị kẹt xe?”.

Cơ sở hạ tầng giao thông của Jakarta hầu hết được quy hoạch và xây dựng từ thập niên 1970, thế nhưng vẫn rất hiện đại, khó có thể tìm được con đường nào ở Việt Nam để so sánh. Đường cao tốc ở đây mỗi bên có từ ba đến năm làn xe, lại có riêng làn đường “3 trong 1” dành cho các xe chở ít nhất ba người trở lên, được ưu tiên trong các giờ cao điểm. Các đường chính trong thành phố chủ yếu là đường một chiều và mỗi chiều cũng có ba, bốn làn xe với hệ thống cầu vượt dành cho người đi bộ khá dày.

Đặc biệt, Jakarta duy trì làn đường dành riêng cho xe bus, có lằn ranh quy định rõ giới hạn và các phương tiện giao thông ở Jakarta tôn trọng rất nghiêm quy định này. Chất lượng mặt đường rất tốt, hầu như không có ổ gà và dĩ nhiên là không lô cốt. Có thể hình dung cơ sở hạ tầng cho giao thông đường bộ của thủ đô Jakarta tương đương với các thành phố Singapore, Kuala Lumpur và Bangkok.

Thế nhưng sự chuẩn bị cơ sở hạ tầng giao thông này vẫn không đáp ứng nổi sự bùng nổ dân số và tốc độ phát triển của ngành công nghiệp ôtô và việc sử dụng ôtô ở nước này. Vì vậy, chuyện gì phải đến cũng sẽ đến: kẹt xe.

Phóng to

Xe hơi chen chúc vào giờ cao điểm tại Q.1, TP.HCM - Ảnh: Đức Trí

Chỉ cần thức dậy sau một đêm, bạn sẽ biết kẹt xe ôtô ở Jakarta là như thế nào (mật độ sử dụng xe hơi ở thành phố này tương tự mật độ xe máy ở TP.HCM). Giờ kẹt xe ở Jakarta bắt đầu từ khoảng 8 giờ sáng và đỉnh điểm là giờ tan tầm, lúc 5 - 6 giờ chiều, nhưng trên diện rộng và kéo dài hơn nhiều so với TP.HCM hay Hà Nội. Còn bình thường, hầu như trong suốt thời gian ban ngày, lúc nào cũng có thể kẹt xe.

Phóng viên tạp chí Time cho hay anh này đã phải mất tới sáu giờ để đi một quãng đường dài ba cây số tại đây. Còn theo lời chị Thu Hà, ở những đoạn đường nối từ đường nội thị vào đường cao tốc thì kẹt xe càng dữ dội, có thể mất đến hai, ba giờ để vượt qua đoạn đường chỉ dài khoảng 200m!

Chúng tôi đã nếm mùi kẹt xe ở Jakarta khi lái xe từ Jakarta đi Bogor - một điểm du lịch cách Jakarta chỉ chừng 100km. Toàn bộ thời gian tham quan Bogor vẫn không bằng thời gian ngồi trên xe vì phải nhích từng mét. Một số người Việt Nam làm việc tại Jakarta chỉ ra kinh nghiệm là chỉ nên ra đường vào hai ngày cuối tuần (thứ Bảy và Chủ nhật). Bản thân người dân Jakarta đã quá mệt mỏi về chuyện kẹt xe nên ngày nghỉ họ chủ yếu ở nhà để… dưỡng sức!

Tạp chí Time đã xếp hạng Jakarta là thành phố kẹt xe tồi tệ nhất châu Á năm 2009. Năm 2007, một tổ chức phi chính phủ ở Indonesia chuyên nghiên cứu về môi trường đã đưa ra con số tổng kết: mỗi năm Jakarta tốn mất khoảng 3,5 tỉ USD do nạn kẹt xe gây ra!

Cái giá của sự bùng nổ

Vì sao với đường sá tốt như vậy mà Jakarta bị rơi vào tình trạng kẹt xe tồi tệ như vậy? Câu trả lời khá đơn giản: việc sử dụng ôtô cá nhân của Indonesia nói chung và Jakarta nói riêng không được kiểm soát, đi đôi với sự chậm trễ trong việc phát triển hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là giao thông ngầm (tàu điện ngầm) hoặc giao thông trên cao (tàu điện hoặc xe điện trên cao). Theo tổng kết của tổ chức phi chính phủ nói trên, trong khoảng mười năm nay, số lượng xe ôtô ở Jakarta đã tăng gấp đôi, trong khi đường sá chỉ phát triển 10%.

Trong khu vực Đông Nam Á, Indonesia là một trong những quốc gia có nền công nghiệp ôtô phát triển sớm, với tốc độ cao. Nếu như năm 1971, thị trường nội địa ở Indonesia tiêu thụ hằng năm khoảng 50 ngàn xe thì chỉ mất tám năm, tức là đến năm 1979, con số này đã tăng gấp đôi, khoảng 103.000 xe (tương đương với thị trường xe hơi ở Việt Nam hiện nay). Thế nhưng sau đó có hai năm, số xe được lưu thông đã lên đến 208.000 chiếc và sau đó tăng từ 150 ngàn đến 170 ngàn chiếc mỗi năm kế tiếp.

Năm 2009, thị trường xe hơi Indonesia đứng thứ ba trong khu vực, với số lượng khoảng 450 ngàn xe, đứng sau Thái Lan (488 ngàn xe) và Malaysia (480 ngàn xe), so sánh với Việt Nam là 88.650 xe (đây là con số dự báo nhưng trên thực tế đến hết tháng 11/2009, lượng xe lắp ráp nội địa trên thị trường Việt Nam đã tiêu thụ vượt con số 116 ngàn chiếc). Con số này đã giảm xuống do chịu ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế toàn cầu vì trước đó, năm 2008, lượng xe hơi đã tiêu thụ là 604 ngàn chiếc.

Thập niên 1970, chính phủ Indonesia tập trung cho việc phát triển ngành công nghiệp ôtô với các ngành công nghiệp phụ trợ: sản xuất nội thất xe hơi, các chi tiết nhựa, khung vỏ, lốp xe, ghế… (hiện Indonesia cũng xuất khẩu nhiều linh kiện ôtô sang Việt Nam). Tương tự Việt Nam, giai đoạn đầu, chính phủ Indonesia tập trung phát triển dòng xe van/minibus với ưu đãi thuế thấp hơn nhiều so với dòng xe du lịch (sedan).

Sau đó, dòng xe chiến lược được Indonesia chọn phát triển là xe phổ thông, đơn giản và có giá thành rẻ. Chính sách này làm gia tăng mạnh mẽ nhu cầu sử dụng xe cá nhân ở Indonesia và xe hơi cá nhân trở thành xu hướng tiêu dùng chính ở nước này. Đi cùng với tốc độ phát triển của dân số (hiện nay Jakarta có khoảng 13 triệu người), lượng xe hơi ở Jakarta cũng tăng vọt.

Vẫn theo tạp chí Time, giao thông ở Bangkok và Jakarta vốn cùng được xếp hạng ngang bằng về tình trạng giao thông tệ nhất châu Á. Tuy nhiên, một thập niên trước, Bangkok bắt tay vào gỡ nút rối này bằng việc xây dựng hệ thống đường ngầm và hệ thống đường tàu trên cao. Giải pháp này đã giúp Bangkok dần thoát khỏi nạn kẹt xe, còn Jakarta vẫn giậm chân tại chỗ. Kinh nghiệm này rất đáng để cho TP.HCM nghiên cứu thực hiện. Có thể nói đây là giải pháp duy nhất nếu chúng ta không xây dựng được một thành phố mới khác để giải tỏa áp lực lưu thông xe cơ giới.

Giao thông công cộng ở Jakarta hiện chỉ có xe bus nhưng mạng lưới xe bus cũng không đủ để phủ khắp thủ đô rộng lớn này. Dù có làn đường riêng, xe bus vẫn không tránh khỏi bị kẹt vào giờ cao điểm. Mặt đất Jakarta cũng không thể đủ cho tất cả các loại phương tiện giao thông cùng sử dụng.

Trong quy hoạch trước đây, Jakarta không phát triển đường trên cao. Đồng thời, do hoàn toàn không có hệ thống nước máy, các hộ gia đình sử dụng nguồn nước giếng khoan khiến nền móng Jakarta đang bị lún dần, khiến các dự án phát triển hệ thống đường ngầm trở nên khó thực hiện.

Theo dự báo của Hiệp hội Các nhà sản xuất ôtô Indonesia, thị trường ôtô nước này sẽ trở lại đà tăng trưởng trong hai năm 2010 và 2011 để quay về đỉnh cao năm 2008 với trên 600 ngàn xe và sẽ đạt mức tiêu thụ một triệu xe vào năm 2014-2015. Những con số này khả quan đối với ngành công nghiệp ôtô bao nhiêu thì lại là bi kịch cho tình trạng giao thông ở Indonesia nói chung và Jakarta nói riêng bấy nhiêu.

So với Indonesia, thị trường ôtô Việt Nam còn khoảng cách khá xa (chỉ chiếm khoảng 6% thị phần thị trường ôtô khu vực Đông Nam Á, trong khi con số này của Indonesia là 25,1%). Nếu như Indonesia đã đi qua giai đoạn phổ biến ôtô từ khá lâu thì chúng ta mới đang bắt đầu bước vào. Bởi vậy, so với Jakarta, TP.HCM và Hà Nội mới đang ở giai đoạn “kẹt xe cục bộ”.

Bộ Công Thương dự báo thị trường xe hơi nước ta sẽ tăng trưởng mạnh từ sau năm 2015 và bùng nổ từ năm 2020 đến năm 2025 theo chiến lược phát triển dòng xe nhỏ, rẻ tiền, phục vụ nhu cầu đi lại cá nhân như bộ này đã đề xuất. Nếu thực tế sẽ diễn ra như vậy mà không có kế hoạch kiểm soát lượng xe lưu thông cùng với sự phát triển đồng bộ của hệ thống đường bộ, hệ thống giao thông công cộng thì thảm cảnh kẹt xe ở Jakarta sẽ được tái hiện chính tại hai thành phố lớn nhất nước ta.