Phóng to

Mukhtar Dzhakishev - cựu chủ tịch Kazatomprom - Ảnh: Reuters

Quỹ phúc lợi quốc gia Samruk-Kazyna, cơ quan kiểm soát nhiều công ty nhà nước lớn, tuyên bố sẽ kiểm tra lại mọi hợp đồng bán tài sản trong các ngành từ dầu khí đến ngân hàng, viễn thông.

Tuyên bố của Samruk - Kazyna được đưa ra sau khi chính quyền cho bắt giữ Mukhtar Dzhakishev, cựu lãnh đạo Công ty uranium Kazatomprom. Cơ quan An ninh quốc gia (KNB) cáo buộc Dzhakishev và Mukhtar Ablyazov, cựu chủ tịch Ngân hàng BTA, là đã thành lập các công ty nước ngoài để rút rỉa đến 60% tiền bán uranium của Kazakhstan.

Theo KNB, từ năm 2004-2006 Dzhakishev và Ablyazov đã thành lập các công ty nước ngoài, trong đó có UrAsia London Ltd và Jeffcott Group Ltd. Các công ty này lập ra các liên doanh TOO Kyzylkum và TOO Betpak Dala để giành độc quyền khai thác uranium tại các mỏ Kharasan, Akdala và South Inkai “miễn phí”. Các mỏ này chứa tới 200.000 tấn uranium trị giá hàng tỉ USD. “Đã chứng minh được rằng hơn 60% lượng uranium tại các mỏ ở Kazakhstan đã bị biến thành tài sản riêng của Dzhakishev” - KNB khẳng định.

Ngày 1-6, KNB công bố một đoạn video chiếu cảnh một quan chức cấp cao của Kazatomprom thú nhận các hành vi tham nhũng của nhiều nhân vật chóp bu tại Kazatomprom, trong đó có Dzhakishev. Gần hai tuần trước đây, Dzhakishev đã bị sa thải và bị bắt giữ. Ngân hàng BTA của Ablyazov đã bị nhà nước kiểm soát. Hiện Ablyazov đang lẩn trốn và bị truy nã. Chính quyền cũng đã chính thức mở cuộc điều tra hình sự vụ việc này.

Cuối năm 2005, Kazatomprom đã bán 30% cổ phần Công ty liên doanh Kyzylkum cho UrAsia với giá 75 triệu USD. Tuy nhiên, KNB xác định trên thực tế Dzhakishev đã yêu cầu Kazatomprom chỉ bán với mức giá thấp hơn rất nhiều: 104.000 USD. Hai năm sau, Công ty Canada Uranium One đã mua lại 30% cổ phần của UrAsia. Mới đây khi vụ việc nổ ra, cổ phiếu của Uranium One đã sụt giảm tới 40%. Năm 2007, báo chí Kazakhstan cũng nhiều lần đưa tin về các hợp đồng bán mỏ uranium bất hợp pháp, nhưng khi đó Dzhakishev đã phủ nhận. Hiện tại Dzhakishev vẫn khẳng định mình vô tội.

Cho đến nay KNB chưa giải thích bằng cách nào mà Dzhakishev có thể tham nhũng ngay trước mũi chính quyền. Thông thường mọi hợp đồng bán uranium ở Kazakhstan đều được nhà nước giám sát và kiểm toán chặt chẽ.

Từ lâu nay Dzhakishev được chính quyền và các nhà đầu tư nước ngoài ca ngợi là nhà quản lý đã có công đưa Kazatomprom trở thành một thế lực hùng mạnh trên thương trường quốc tế. Dzhakishev cũng được xem là một trong những nhân vật giàu quyền lực nhất ở Kazakhstan với mối quan hệ thân cận với bộ sậu của Tổng thống Nursultan Nazarbayev, người đã nắm quyền suốt 20 năm.

Kazakhstan sở hữu 1/5 lượng uranium thế giới, sản xuất 8.521 tấn năm 2008, cao hơn nhiều so với con số 6.637 tấn năm 2007. Do giá dầu tăng cao và nguy cơ biến đổi khí hậu, ngày càng có nhiều nước tiếp cận chính quyền Kazakhstan để mua uranium nhằm phát triển năng lượng hạt nhân.